Tribina „Agrarni socijalizam Svetozara Markovića”

Tribina „Agrarni socijalizam Svetozara Markovića” održana je u četvrtak, 20. septembra, u Klubu „Tribina mladih” Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je dr LJubiša Despotović.

Kao jedan od retkih evropski obrazovanih socijalista svoga vremena u Srbiji kada je 90 odsto ljudi bilo nepismeno, Svetozar Marković (Zaječar, 1846 – Trst, 1875) dobro je poznavao ne samo stanje u socijalističkom i radničkom pokretu svoga vremena nego i ekonomske prilike u kapitalističkom okruženju, pa i suštinu samog modernog kapitalističkog društva.

Marković je imao i bliske kontakte sa ljudima iz „leve lepeze” socijalističkih, socijalnih i političkih ideja i ideologija: Prodonom, Bakunjinom, Černiševskim, Fojerbahom, Marksom i drugima.

– Suština Markovićevog ideološkog učenja bio je agrarni socijalizam uz shvatanje da se marksizam ne može i ne sme slepo prenositi na Srbiju, jer je ona kroz formu autonomne kneževine sredinom 19. veka počela da gradi prve oblike državnosti, birokratskog aparata, trgovačkog i obrazovnog sloja vojske i industrije – objasnio je Despotović.

Pod uticajima socijalističkih i narodnjačkih ideja, Marković je izgradio ideološki okvir agrarnog socijalizma, uz oslonac na ruski model, koji je trebalo da posluži kao ideološka i politička odbrana od preteće modernizacije i evropeizacije, koja je ugrožavala upravo one vrednosti koje je on želeo da sačuva i unapredi u svojoj viziji društva socijalne pravde.

– Te vrednosti bile su zadruga, kolektivna svojina, samouprava, narodna opština i druge tradicionalne institucije, koje je smatrao više nego važnim za opstanak zatečene socijalne strukture, u kojoj su preovladavali seljački posed, tradicionalni i patrijarhalni identitet uz dominaciju kolektivizma i egalitarizma – rekao je Despotović.

Odgovor srpskog čoveka bio je negativan na ovu ideju Svetozara Markovića o povratku zadrugarstvu i strukturi društva sličnoj u vreme turske okupacije.

Kao pametan i obrazovan čovek, Marković je video da se Zapad razvija na osnovu tehnike i tehnologije i shvatao je da usitnjen seoski posed bez mašina ne može da se razvija niti da opstane. Iako se zalagao za preskakanje kapitalističke faze razvoja, s ciljem da se preskoči u socijalizam agrarnog tipa, smatrao je da su nam za to potrebne mašine i tehnologije sa Zapada.

– Marković, međutim, nije video jednu veoma važnu stvar, a to je da je i ta tehnologija, takođe, proizvod kapitalističkog duha i da ne možete uzeti samo mašine, instalirati ih u zadruge i smatrati posao završenim. I kada ste ih uzeli, morate da se prilagodite načinu proizvodnje i kapitalističkom sistemu – zaključio je Despotović na kraju predavanja.