„Kalifat“ u defanzivi

„Kalifat“ u defanzivi

Autor: Nemanja Starović

Dešavanja na jedinstvenoj ratnoj pozornici Sirije i Iraka u poslednjih nekoliko meseci slede opšti trend slabljenja tzv. Islamske države, koja gubi velike delove teritorije i brojna straški važna naselja. Trend je u tolikoj meri izražen, da se u anlizama slom samoproklamovanog kalifata već uzima kao datost, a najozbiljnije polemike se vode na temu budućeg statusa prostora na istoku Sirije i zapadu Iraka koje tzv. Islamska država danas kontroliše.

No, da bi se razumela defanziva u kojoj se tzv. Islamska država danas nalazi, neophodo je u kratkim crtama obrazložiti kako su i na koji način uopšte i došli u posed tako velikih i značajnih teritorija u godinama iza nas. Bitno je pre svega u razmatranje uzeti situaciju koja je nastala u Iraku nakon američke invazije 2003. godine i svrgavanja Sadama Huseina. Naime, tada je osim samog Sadama i njegove BAS partije, gubitnik postala i tradicionalno dominantna etno-religijska zajednica arapskih sunita, koji čine relativnu manjinu stanovništva, a čiji pripadnici su zauzimali najviše pozicije u društveno-političkoj i privrednoj sferi još od vremena britanske kolonijalne uprave. Doduše, ni nova vladajuća struktura koju su promovisale okupacione snage, a u kojoj su vodeću ulogu preuzeli pripadnici zajednice arapskih šiita, nije iskazala previše interesa za uključivanje sunita u institucije vlasti. U takvim okolnostima, značajan deo iračkih sunita se odlučio za otpor novim vlastima i u periodu nakon 2003. podizano je više lokalnih ustanaka.

Veoma je bitno napomenuti da se u srcu ustanaka sunitske populacije od početka nalaze ljudi iz političkih, bezbednosnih i administrativnih struktura BAS partije i režima Sadama Huseina, bez obzira na to što se prvobitno priklanjaju „brendu“ Al-Kaide, e da bi se nakon nastupanja za njih povoljnih okolnosti u vidu izbijanja građanskog rata u Siriji proglasili Islamskom državom Iraka i Sirije. Upravo u Siriji nakon 2011. ta struktura organizovana u Iraku nailazi na plodno tle među decenijski marginalizovanim sunitima, koji čine većinu stanovništva, pogotovo na istoku države. Rušeći granične postaje između Iraka i Sirije, ISIS se proglašava za snagu koja će konačno izbrisati kolonijalne granice, koje su poput linija na pesku crtali Britanci i Francuzi tokom Prvog svetskog rata, deleći arapsko sunitsko stanovništvo u dve države. Sve to doprinosi relativnoj privlačnosti ISIS za jedan deo stanovništva na tom području, a mora se spomenuti i veoma vešta i sofisticirana propaganda koju ISIS sprovodi prevashodno na Zapadu, odakle regrutuje značajan deo svojih boraca među mladim muslimanima, često pripadnicima druge ili treće generacije doseljenika.

Dominaciju nad osvojenim područjima ISIS obezbeđuje strogim režimom kontrole koji uspostavlja nad civilnim stanovništvom, a vojni uspesi uglavnom su rezultat taktike koja podrazumeva upotrebu verski ostrašćenih boraca-samoubica. Međutim, veliki problemi za ovu terorističku, a moglo bi se reći i kvazi-državnu organizaciju, nastaju sa direktnim uključivanjem Ruske Federacije u sirijski konflikt s jeseni 2015, čime se bitno ojačava pozicija vlade u Damasku, odnosno režima Bašara el-Asada, koji je bio gotovo pred slomom. Sirijska vlada, uz pomoć Rusije, Irana, libanskog Hezbolaha i iračkih šiitskih dobrovoljaca, uspeva da povrati drevni, simbolički važan grad Palmiru i potisne ISIS na više sektora. Ruski vazdušni uadri na naftne instalacije i konvoje auto-cisterni posebno nepovoljno utiču na kapacitete ISIS da finansira vojne i druge potrebe na području pod svojom kontrolom.

Sirijski Kurdi, podržani od strane Sjedinjenih američkih država, ali i Ruske Federacije, uspevaju da poptuno preokrenu situaciju u kojoj su se našli krajem 2014, kada je u naletu ISIS pred padom bio grad Kobani na samoj granici sa Turskom, te da ovladaju gotovo celokupnim severom Sirije, potiskujući džihadiste ISIS na širokom frontu i ugrožavajući čak i samu prestonicu njihovog „kalifata“ u Raki.

Upravo tako veliki uspesi sirijskih Kurda, koji su organizaciono povezani sa Radničkom partijom Kurdistana, uticali su i na direktno uključivanje Turske u oružane sukobe, koja pokreće operaciju „Štit Eufrata“ krajem avgusta ove godine i veoma brzo odbacuje trupe ISIS sa celokupnog područja uz svoju granicu.

Konačno, pomalo skrajnute na sirijskom delu ratnog teatra, SAD pokreću u oktobru 2016. ofanzivu na Mosul, najveći grad pod kontrolom tzv. Islamske države u Iraku, i sa tim ciljem formiraju šaroliku koaliciju u koju ulazi zvanična armija Iraka, kurdske Pešmerge, različite jedinice dobrovoljaca, pa čak i jedinice turske armije. U ovom momentu Mosul se nalazi u potpunom okruženju, a u njegovim istočnim delovima se vode ulične borbe i potpuno oslobođenje grada je samo pitanje vremena.

Imajući sve ovo u vidu, jasno je da stvari ne izgledaju dobro za tzv. Islamsku državu. Razumno je očekivati da će u nekom narodnom periodu doći do potpunog vojnog sloma te organizacije, mada je veoma nezahvalno iole preciznije oročavati taj period. Međutim, prava glavobolja za aktere konflikta nastaće tek nakon vojne pobede, jer bi izostanak održivog političkog rešenja, prihvatljivog za sunitsko stanovništvo istočne Sirije i zapadnog Iraka mogao dovesti do toga da se opet pobedi u ratu, ali izgubi u miru. Arapski suniti u Siriji će kao većinsko stanovništvo morati dobiti vodeću reč u nekoj novoj vladajućoj strukturi ili pak široku autonomiju na područjima u kojima žive. Sa druge strane, u samom Iraku će se morati pronaći način za suštinsku integraciju te zajednice u društveno-politički život i sprečavanje majorizacije od strane šiita. Prvi i neobično važan test biće oslobađanje većinski sunitskog grada Mosula do kojeg će doći u narednom danima, odnosno režim pod koji će taj grad gotovo okružen teritorijom Iračkog Kurdistana biti stavljen.

Na samom kraju, ostaje još jedno, za Evropu i Zapad u celini neobično važno pitanje. Hoće li tzv. Islamska država prerasti u globalni pokret, koji će se gubitkom teritorije usmeriti na striktno teroristički vid borbe, prenoseći rat i patnju na ulice evropskih gradova? I da li su pripreme za tu fazu rata stratezi „kalifata“ otpočeli još uoči početka migrantske krize koja je u svoj snazi eskalirala prošle godine?