Tribina „Koncepcije o Srpskoj Vojvodini, Iliriku, Dunavskoj konfederaciji, Istočnoj Švajcarskoj…” održana je u petak, 27. jula, u Klubu „Tribina mladih” Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je dr Miloš Savin, istoričar.
Područje današnje Vojvodine, a nekadašnje Ugarske, pod habzburškom krunom je tokom 18. i 19. veka bilo poliglotna država, naveo je Savin na početku predavanja i dodao da su Mađari, kada su dojahali u panonski basen, Slovene razdvojili na severne i južne, ali njihova feudalna država nije bila nacionalno hegemona. U njoj su živela različita slovenska plemena i drugi narodi.
U nastojanju Srba da se na ovom području izbore za svoja prava bilo je problema koje je kasnije pravila Katolička crkva. To je bilo više podržavano iz Beča, čiji su carevi sebe smatrali za protektore katoličanstva, te su vršili unijaćenje i pokatoličenje.
Mađarski kraljevi su tolerisali slovensko stanovništvo koje je tamo živelo, a Jazigima i Kumanima su čak priznavali neku vrstu jezičkih i teritorijalnih autonomija.
U toku austro-turskog rata, među Srbima na prostorima Austrijskog carstva, odnosno Ugarske, pojavio se grof Đorđe Branković, Srbin iz Erdelja, koji je tvrdio da vodi poreklo iz stare despotske porodice Branković, mada za takvu tvrdnju nije imao nikakvu potvrdu. Smatran je Srbinom sa najvišim stepenom obrazovanja u to vreme. On je zatražio podršku od austrijskog cara da organizuje srpske dobrovoljce koji će krenuti u borbu protiv Osmanlija. Dobio je naklonost, ali nakratko, jer je Beč procenio da je on istovremeno održavao veze i sa ruskim carem, pokušavajući da ostvari balans između dve sile. Težio je da napravi Veliki Ilirik, oblast koja bi se prostirala od Crnog do Jadranskog mora i uključivala bi Srbe, Bugare, područja Makedonije, Crne Gore, BiH, Slavonije…
Godine 1690. usledila je seoba Srba koji od cara Leopolda dobijaju privilegije koje su uključivale i pravo na vojvodu. Za vojvodu su izabrali grofa Brankovića. Kako je on tada dospeo u zatvor, Srbima je dato pravo da izaberu podvojvodu (Jovan Monasterlija). Postojale su razne koncepcije o tome kako da Srbi dobiju autonomiju u okviru Ugarske. Sve to je kulminiralo Temišvarskim saborom 1790. godine.
Na tom saboru, Sava Tekelija je izneo stav da Srbi ne treba da traže svoja teritorijalna prava od Beča, nego od Ugarskog sabora koji je formalno-pravno bio nadređen teritoriji na kojoj je živelo srpsko stanovništvo. Sličnu koncepciju kasnije će zastupati i Svetozar Miletić u svom Tucindanskom članku i Bečkerečkom programu.
Savin je u nastavku tribine podsetio na Dunavsku konfederaciju Lajoša Košuta, tada najuticajnije ličnosti u Ugarskoj (vođa revolucije i ministar finansija). Košut je 1856. saopštio plan o Dunavskoj konfederaciji koji je predviđao ravnopravan savez Mađarske, Rumunije, Srbije i Hrvatske. Međutim, bio je razočaran kada je shvatio da je većina mađarske buržoazije bila sklonija dogovoru sa Bečom.
Na kraju predavanja, autor je podsetio i da je Mihajlo Polit Desančić, jedan od prvaka Srpskog liberalnog pokreta, predlagao koncepciju tzv. Istočne Švajcarske, smatrajući da ugarsku državu treba podeliti na nekoliko županija, teritorijalno i nacionalno zaokruženih, među kojima bi Bačka i Banat trebalo da čine srpsku županiju.
Ostavi komentar