Autor: Jovanka Simić, novinar
Porodica Petrović poreklom iz Čačka podarila je srpskoj kulturi dvoje velikana – Nadeždu Petrović, začetnicu srpskog modernog slikarstva i njenog mlađeg brata Rastka Petrovića, pesnika, putopisca i likovnog kritičara. Ova godina posvećena je oboma – povodom veka i po od rođenja Nadežde (11. oktobar 1873, Čačak – 3. april 1915, Valjevo) i 125 godina od rođenja Rastka (3. mart 1898, Beograd – 15. avgust 1949, Vašington).
Po mnogo čemu porodica Petrović bila je u svoje vreme čuvena. Dimitrije Mita Petrović, poreklom iz Hercegovine, i njegova supruga Mileva (rođena Zorić), čiji su preci došli sa patrijarhom Čarnojevićem sa Kosmeta u Velikoj seobi, inače sestričina narodnog tribuna Srba u Ugarskoj Svetozara Miletića. Oboje su bili obrazovani i dobri poznavaoci književnosti, istorije i slikarstva. Zalagali su se za preporod Srbije, prosvećivanje naroda i bolje uslove života na selu. Dimitrije, kao učenik slikara Stevana Todorovića, postao je profesor crtanja u gimnazijama u Čačku i Kraljevu. Napisao je knjigu Finansije i ustanove obnovljene Srbije (1897). Takođe, marljivo je sakupljao i građu o Prvom i Drugom srpskom ustanku. NJegova supruga Mileva bila je učiteljica, naklonjena istoriji i poeziji. Sve te vrednosti preneli su na svoju decu. Pred sam početak srpsko-bugarskog rata, porodica se 1884. godine preselila u Beograd kod Dimitrijevog oca Maksima Hadži Petrovića, uglednog trgovca, u čijoj se kući okupljala politička i kulturna elita.
Nadežda je tokom školovanja ušla u pokret Ujedinjene omladine srpske. Prve časove crtanja dobila je od oca i ujaka Svetozara Zorića. Zbog njene urođene ozbiljnosti, marljivosti i brižnosti prema ukućanima, cela porodica veoma ju je poštovala. Višu žensku školu završila je u Beogradu 1891, a naredne godine položila je stručni ispit za nastavnicu crtanja u srednjim školama. Potom je u Višoj ženskoj školi postala predavač slobodnoručnog crtanja. Nije se na tome zaustavila. Učila je crtanje u privatnom ateljeu očevog prijatelja Đorđa Krstića koji uz Paju Jovanovića i Uroša Predića slovi za najznačajnijeg slikara srpskog realizma.
Uz umetnički dar, pažnju je plenila i svojom lepotom, ali i dostojanstvenim držanjem. Pošto je raskinula veridbu sa sudskim oficirom, uvređena insistiranjem njegove majke na bogatom mirazu, odlučila je da živi „samo za sebe i svoje roditelje”, te je 1898. nastavila školovanje u Minhenu, u privatnoj školi Slovenca Antona Ažbea, koja je imala veliki ugled u Nemačkoj i držala odvojeno žensko odeljenje. Zbog dobrog napretka u radu, kao privilegovana je umesto u zajedničkom, dobila da radi u ateljeu profesora Ažbea, gde je slikala samostalne radove, sa slobodnim motivima i novim kolorističkim izrazom. U školi je sa ustaljenih normi prešla na nove evropske pravce, koji su u to vreme zahvatili nemačko slikarstvo.
Upisala se Nadežda i u Državnu školu za primenjenu umetnost kako bi sebi obezbedila veću državnu stipendiju zahvaljujući kojoj je u Minhenu naučila nemački, ruski i francuski jezik. Tokom školskog raspusta 1900. godine, u Beogradu je priredila prvu samostalnu izložbu koja je sadržala 37 njenih slika izazvavši burne kritike, koje su se više bavile pozicijom žena u javnom životu, nego umetničkim dometima mlade slikarke.
Nije to Nadeždu pokolebalo. Od 1904. godine najpre se angažovala u domovini oko Prve jugoslovenske umetničke izložbe, potom osnivanja „Lade” (Društva srpskih umetnika) i Prve jugoslovenske umetničke kolonije (Sićevo, Pirot 1905. godine). Usledile su njene značajne samostalne izložbe u LJubljani i u Parizu (1910), potom u Rimu i ponovo u Parizu na Jesenjem salonu.
Prethodno 1903. godine sa Delfom Ivanić i Milicom Dobri osnovala je humanitarno društvo Kolo srpskih sestara koje je, zapravo, predstavljalo odgovor na pogrome nad hrišćanima u Staroj Srbiji posle Ilindenskog ustanka. Humanitarnu pomoć koje je Kolo sakupilo lično je delila u Makedoniji i Staroj Srbiji. Zalagala se za oslobođenje južnoslovenskih naroda i sledila je državne ideje kralja Petra Prvog Karađorđevića, a predvodila je i proteste protiv austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine.
U Beogradu je (1912) otvorila slikarsku školu i učestvovala na Četvrtoj jugoslovenskoj izložbi. U Prvom balkanskom ratu, u svojstvu dobrovoljne bolničarke, lečila je ranjene na frontu. Sa srpskom vojskom ponovo je bila 1913, kao i u Velikom ratu 1914. godine. Umrla je u Valjevu od tifusa, gde je takođe bila bolničarka. Svoj život i umetnički talenat, u skladu sa patriotskim vaspitanjem koje je ponela iz porodice, položila je za otadžbinu.
Stvaralački opus Nadežde Petrović obuhvata skoro trista ulja na platnu, oko stotinu skica, studija i krokija kao i nekoliko akvarela. Dela su joj raznovrsna i pripadaju secesiji, simbolizmu, impresionizmu i fovizmu. Svojom umetnošću postavila je temelj srpskom modernom slikarstvu.
Kada je Nadežda preminula, njen mlađi brat Rastko bio je sedamnaestogodišnjak. Ni njegov životni put nije bio uobičajen. Pošto im je rano umrla majka, odnegovale su ga sestre, a njegove oči ponajviše su bile uprte u Nadeždu i njenu nepokolebljivost u želji da postane priznata umetnica. U periodu od 1905. do 1914. godine Rastko je pohađao osnovnu školu, a zatim je upisao niže razrede gimnazije. NJegovo školovanje prekidaju balkanski ratovi (1912), a on zatim kao nesvršeni gimnazijalac odlazi na front, prelazi Albaniju i dospeva u Francusku, gde završava gimnaziju. U Nici je maturirao, a kao stipendista francuske vlade upisuje prava u Parizu. U gradu svetlosti upoznao je mnoge pesnike, slikare i umetnike. Počeo je da piše pesme, pripovetke i prikaze slikarskih izložbi i da ih objavljuje u svojoj otadžbini. Godine 1921. objavio je jedinstveni humoristički roman iz života starih Slovena Burleska gospodina Peruna boga groma, a krajem 1922. štampana je njegova zbirka pesama Otkrovenje. Tokom cele naredne godine, u Beogradu je zajedno sa brojnim piscima poput Milana Dedinca, Marka Ristića, Tina Ujevića i drugih bio začetnik srpskog nadrealizma. Pošto se zaposlio kao činovnik u Ministarstvu inostranih dela (1923), ubrzo je postavljen za pisara u Ministarstvu inostranih dela u Poslanstvu pri Vatikanu kod pesnika Milana Rakića (1926), koji mu je omogućio putovanja po Italiji, Španiji, Francuskoj, Turskoj i Africi. Godine 1930. objavio je jedan od najznačajnijih putopisa u našoj književnosti Afrika. Postavljen je zatim za vicekonzula u Čikagu (1935), a naredne godine prelazi u Vašington na mesto sekretara Poslanstva. Nastavio je svoja putovanja po SAD, Kanadi, Meksiku i Kubi. Godine 1938. unapređen je u zvanje konzula pete grupe u Čikagu. U Americi je proveo i Drugi svetski rat i za to vreme napisao zbirku Ponoćni delija. Imao je 51. godinu kada je 1949. preminuo u Vašingtonu. NJegovi posmrtni ostaci preneti su u Beograd, juna 1986. godine i sahranjeni u porodičnoj grobnici na Novom groblju.
Ostavio je dubok i prepoznatljiv trag u srpskoj književnosti i likovnoj kritici.
Literatura:
1) Merenik, L. (2006). Nadežda Petrović: projekat i sudbina, Vojnoizdavački zavod, Beograd
2) Ambrozić, K. (1978). Nadežda Petrović 1873–1915, Srpska književna zadruga, Beograd
3) Živković, S. (1966). Nadežda Petrović (1873–1915), Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske, Novi Sad
4)http://srpskaenciklopedija.org/doku.phpid=%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B0_%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B
Ostavi komentar