Vilhelm fon Humbolt

Autor: Lazar Slepčev, politički analitičar

Vilhelm fon Humbolt, bio je nemački humanista, filozof, lingvista i filolog. Rodio se u Potsdamu, 22. juna 1767. godine. Porodica Humbolt je od 1738. godine nosila titulu barona. Otac mu je bio zemljoposednik, visoki državni činovnik i mason, a majka francuska hugenotkinja sa nemačko-škotskim korenima.

Humbolt je sa svojim bratom Aleksandrom, poznatim prirodnjakom, stekao dobro privatno obrazovanje kod najumnijih humanista berlinskog prosvetiteljstva. Studirao je grčki, latinski, francuski, pravo i filozofiju na najpoznatijim pruskim univerzitetima. Tokom života, imao je priliku da se upozna sa Kantom, dok je u sjajnim prijateljskim odnosima bio sa izuzetnim veličinama, kao što su Gete, Šlegel, Šiler i Jakobi.

U vreme Napoleonovih ratova i nakon njih, Humbolt je bio u pruskoj državnoj službi i bio na poziciji ministra obrazovanja, izvršivši reformu školskog i univerzitetskog obrazovanja u skladu sa humanističkim idealima onoga doba, razvijajući celovit obrazovni sistem od osnovne škole do univerziteta.  Uvodi instituciju gimnazije, čije delovanje utemeljuje na klasičnim jezicima i literaturi. Važio je za velikog pobornika i promotera antičke kulture, tako da je smatrao da pravog obrazovanja nema bez poznavanja klasične starine, posebno grčke. Osnivač je univerziteta u Berlinu, koji danas nosi njegovo ime.

U jednom periodu svog života, bavio se i diplomatijom. Služio je kao predstavnik u Rimu i Vatikanu od 1803. do 1808. godine, da bi od 1810. do 1815. godine bio pruski ambasador u Beču. Godine 1819, kao liberal koji je verovao u slobodu pojedinca, razočaran u politiku vlade svoje zemlje, istupa iz državne službe i potpuno se posvećuje naučnom radu. Bavio se prvenstveno filologijom, lingvistikom, estetikom i antropologijom. Istraživao je stare jezike, njihovo poreklo i genezu. Posebno je bio opčinjen baskijskim jezikom. Bio je prvi od evropskih lingvista koji je identifikovao jezik kao sistem, zasnovan na čvrstim pravilima.

Umro je na svom imanju blizu Berlina 1835. godine, gde se povukao nakon napuštanja državne službe, baveći se prvenstveno lingvističkim studijama.

Svoje najpoznatije delo Ideje za pokušaj određivanja granica delotvornosti države, Humbolt je napisao i delimično objavio 1792. godine u jednom časopisu, da bi navedena rasprava u celini bila objavljena tek posle njegove smrti, 1851. godine.

Sloboda kao samoostvarenje i opseg državnog delovanja 

 Ova, po obimu i ne toliko velika rasprava, sadrži potpun i sistematičan pregled ideja koje su se širile Evropom u liberalnom duhu, a kojima je Humbolt dodao svoje verovanje u slobodu pojedinca i njegov svestrani razvitak. Humboltova rasprava zapravo predstavlja vrhunac političkog individualizma tog vremena.

U njoj je Humbolt istakao značaj slobode za formiranje ljudske ličnosti kao uslova za potpuno razvijanje svih individualnih potencijala, ali i ukazao na značaj okoline za samoostvarenje, naglašavajući da i najnezavisniji i najslobodoumniji pojedinac u jednoobraznosti mnogo sporije može da napreduje.

Bio je ubeđen da je radi ostvarenja slobode pojedinca i omogućavanja njegovog svestranog razvitka, neophodno istražiti samu svrhu države i granice njenog delovanja u odnosu na pojedinca i društvo, jer je država ona koja je slobodu i razvoj pojedinca kroz istoriju gušila. Štaviše, to je smatrao najvažnijim zadatkom političkog istraživanja.

Na evropsku duhovnost toga vremena, ogroman uticaj su izvršile ideje Francuske revolucije. Ni u Nemačkoj situacija nije bila drugačija. Poznato je da su duhovni gorostasi, kao što su Gete, Šiler, Kant, Fihte, pa i Humbolt, sa velikim oduševljenjem prihvatali ove ideje. Međutim, radikalni karakter revolucije, učinio je da početni entuzijazam splasne i dođe do velikog razočaranja u ove tekovine. Najjači razlog nemačkog razočaranja u revoluciju, nesumnjivo su bili Napoleonovi ratni pohodi, te način i metod kojim je po Evropi širen „duh slobodeˮ.

Uviđajući da je sa zamahom revolucije sve više jačala država na račun slobode pojedinca, Humbolt je počeo da razmišlja o odnosu pojedinca i države, te došao do zaključka da nema ničeg što bi državi dalo za pravo da poništava slobodu pojedinca i da ga koristi za svrhe koje nisu njegove.

Prva svrha čoveka (ne ona koju mu propisuje „promenljiva sklonostˮ, tj. država, nego ona koju mu propisuje večno nepromenljivi um), jeste najviše i najproporcionalnije oblikovanje njegovih snaga u jednu celinu. Zato oblikovanje sloboda je prvi i neophodni uslov. Po njemu, najcelovitiji i najsveobuhvatniji razvoj čovečanstva zavisi od najpotpunijeg mogućeg razvitka pojedinca.

Država ne sme da se bavi time da pribavlja materijalno bogatstvo građanima, da brine o njihovom prosperitetu i upućuje ih, jer to ljude demotiviše, poništava u njima osećaj lične odgovornosti, čini da se ne osećaju odgovornim za sopstvenu sudbinu i sprečava ih da se služe svojim razumom i sposobnostima i tako izoštravaju talente i napreduju. Država po Humboltu, nije cilj po sebi. Ona mora da služi ciljevima čoveka, a cilj čoveka je najviši i uravnoteženi razvitak njegove sposobnosti. Humbolt insistira da država mora da se suzdrži od brige za obrazovanje, religiju, moral, ukratko, od svakog delovanja koje bi imalo za cilj uticaj na moralni karakter naroda. Legitimno područje države je, dakle, samo briga za sigurnost građana. Pod sigurnošću Humbolt misli na „izvesnost zakonske slobodeˮ, tj. pravnu sigurnost kojom država garantuje svakom građaninu neometano uživanje njegove svojine i korišćenje sopstvenih snaga bez mešanja drugih. Država će, naime, smeti da zahvata samo one radnje koje neposredno i direktno zadiru u tuđe pravo, da odlučuje samo o spornome pravu, da uspostavlja određeno pravo i kažnjava povredioce.

Dakle, očigledno je da i Humbolt, kao uostalom i većina liberalnih mislilaca toga doba, dosta radikalno zastupa koncept „minimalne državeˮ, tj. nadmoćniju poziciju prava pojedinca u odnosu na pravo države.

Uticaji

Kada je reč o uticajima na Humboltovu misao, treba reći da je Humboltova teorija, u celini, sinteza više elemenata koje su prethodni liberalni mislioci dali odvojeno. Pre svih DŽon Milton, DŽon Lok, Volter i Adam Smit.

Međutim mora se imati u vidu da zagovarajući individualizam, Humbolt nije zagovarao demokratiju. Mislio je o vladi kao nečemu što se nalazi izvan društveno organizovanih građana, a ne kao delu naroda. NJegov individualizam je bio individualizam intelektualnog aristokrate, koji nije spreman da prihvati ozbiljnije učešće masa u politici. Pod uticajem Loka, Hjuma i Smita, naglašava posebnost društva u odnosu na državu.

Neuspehe francuskog revolucionarnog konstitucionalizma, po ugledu na Berka, objašnjava preteranim oslanjanjem na razum.

Sam Humbolt i njegova teorija, izvršili su ogroman uticaj na DŽona Stjuarta Mila i njegov ogled O Slobodi.

Izvori:

• Vujačić, I. (2008). Teoretičari liberalizma, Službeni glasnik, Beograd
• Humbolt, V.F. (1991). Ideje za pokušaj određivanja granica delotvornosti države, Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića, Sremski Karlovci; Dobra vest, Novi Sad