Autor: Jovanka Simić, novinar
U ovoj godini navršilo se 230 godina od osnivanja Srpske pravoslavne bogoslovije u Sremskim Karlovcima, bogoslovskog učilišta, prvog među prečanskim Srbima, koje predstavlja jednu od nastarijih i najvažnijih obrazovnih ustanova srpskog naroda. Ova škola baštini tradiciju bogoslovskog obrazovanja u Sremskim Karlovcima koje datira od vremena osnivanja Klirikalnog učilišta 1749. godine čiji je osnovatelj mitropolit Stefan Stratimirović a danas predstavlja jednu od sedam bogoslovija Srpske pravoslavne crkve raspoređenih u četiri države.
U Karlovačkoj mitropoliji, od njenog osnivanja pa do kraja Prvog svetskog rata, bilo je nekoliko pokušaja da se osnuju klirikalna učilišta za obrazovanje pravoslavnog sveštenstva, ali je ova namera ostvarena tek 1794. godine u Karlovcima. Klirikalna škola, kao jedina te vrste u sremskokarlovačkoj Mitropoliji, ubrzo je postala jedna od četiri najuspešnije i najpoznatije teološke škole u pravoslavnom svetu. Bila je to i prva srpska pravoslavna Bogoslovija među Srbima severno od Save i Dunava, a nastala je svega tri godine posle Karlovačke gimnazije. U početku bila je smeštena u zgradi Normalne škole, a prvi upravitelj i profesor bio je protosinđel Petar Jovanović Vidak. Nekoliko godina kasnije, takođe zalaganjem mitropolita Stratimirovića, otvoreno je Blagodjejanije u kome su siromašni učenici Klirikalne škole i Gimnazije besplatno dobijali hranu (1797).
Školska godina odvijala se od početka novembra do kraja avgusta. Školovanje je najpre trajalo dve godine da bi od školske 1825/26. bilo produženo na tri. Rad škole u ovom periodu prekinut je nekoliko puta: zbog kuge (1795/96), zbog revolucionarnih dešavanja (1848/49) i povodom njene reorganizacije (1872–1875). Posle izdavanja Kraljevskog reskripta 1868. godine, pristupilo se reformi Bogoslovije. Vrata je ponovo otvorila 1875/76. godine za đake prvog razreda. U Bogosloviju su primani svršeni gimnazijalci sa položenim ispitom zrelosti. U početku je taj uslov ispunjavao mali broj kandidata, ali svake naredne godine otvaran je po jedan razred, da bi školske 1878/79. bio otvoren i četvrti, završni razred Karlovačke bogoslovije. Učenici su pored redovne nastave bili u obavezi da svakog dana odlaze u crkvu na jutrenje, a nedeljom i praznikom na liturgiju. Školska godina počinjala je 28. avgusta i trajala je 10 meseci. Prvi statut Pravoslavnog srpskog bogoslovskog učilišta donet je 1897. a naredni 1906. godine. U drugoj polovini 19. veka Bogoslovija je dostigla svoj zenit, u periodu 1875–1882. kada je njen rektor bio arhimandrit Ilarion Ruvarac. Danas se Ruvarac smatra osnivačem kritičkog pravca u srpskoj istoriografiji a svoje prve radove objavljivao je još kao bogoslov.
Ilarion Ruvarac rođen je 1832. godine u Sremskoj Mitrovici, od oca Vasilija i majke Julijane rođene Šević. Na krštenju je dobio ime Jovan. NJegov brat bio je Dimitrije Ruvarac, takođe istoričar i publicista ali i političar. Jovan Ruvarac osnovnu školu pohađao je u Starom Slankamenu i Starim Banovcima, šest razreda gimnazije u Karlovcima, a sedmi i osmi razred završio je u Beču (1852), gde je studirao prava (1852–1856). Tokom studija pokazao je veliko interesovanje za istoriju. Potom je došao u Karlovce i završio Bogosloviju (1859). Zamonašio se 1865. godine u manastiru Krušedolu, uzevši monaško ime Ilarion. Potom je postavljen za beležnika crkvenog suda. Godine 1872. dobio je mesto profesora Bogoslovije. Dve godine docnije postao je arhimandrit manastira Grgeteg, a potom i rektor Bogoslovije (1875). Zbog nesaglasja sa patrijarhom Germanom Anđelićem uklonjen je sa tog mesta 1882. godine.
Dve godine Ilarion Ruvarac bio je poslanik Dobrinačkog sreza u Hrvatskom saboru (1885–1887). Razočaran u politiku, povukao se u manastir Grgeteg, odbivši da bude mandatar temišvarske Eparhije. U Grgetegu, koji je značajno unapredio, proveo je ostatak života. U tom periodu obnovljen je manastirski hram, u kojem je ikonostas oslikao čuveni srpski slikar i prijatelj arhimandrita Ilariona Uroš Predić. U manastiru se Ruvarac posvetio istoriografskom radu, a posebno ga je interesovalo proučavanje istorijskih izvora. Bio je član Patronata Monaške škole i Patronata Karlovačke gimnazije, te Književnog odeljenja Matice srpske, Jugoslovenske akademije u Zagrebu i Srpskog učenog društva, odnosno Srpske kraljevske akademije u Beogradu. Odlikovan je Ordenom Svetog Save. Upokojio se 1905. godine u manastiru Grgeteg. Počiva na manastirskom groblju.
Školske 1891/92. godine Bogoslovija je useljena u novu zgradu (deo zgrade današnje gimnazije), zadužbinu braće Anđelića – patrijarha Germana i prote Stevana. Zalaganjem Patrijarha Georgija Brankovića 1903. godine za potrebe Bogoslovije izgrađena je i zgrada Bogoslovskog seminara. Uoči Prvog svetskog rata 1914. godine ugarske vlasti su ukinule ovu bogoslovsku školu što je nesumnjivo bio jedan od vidova pritiska na srpski živalj. Po okončanju rata Bogoslovija se kao i patrijaršijski presto iz Sremskih Karlovaca vraća u Beograd, gde je prerasla u Bogoslovski fakultet.
Karlovačka bogoslovija najzad je obnovljena 1964. godine kao odsek Bogoslovije Svetog Save u Beogradu, a tri godine kasnije odlukom Svetog arhijerejskog Sabora proglašena je za samostalnu prosvetnu ustanovu pod današnjim nazivom – Bogoslovija Svetog Arsenija.
Pored toga što je važan obrazovni centar, koji je do danas iznedrio blizu 4000 bogoslova, Karlovačka bogoslovija je od izuzetnog značaja za istoriju i kulturu našeg naroda. Smeštena je u palati crkveno-narodnih fondova, koju je po projektima arhitekte Vladimira Nikolića podigao patrijarh srpski Georgije Branković 1902. godine. Pod istim krovom je i arhiv Karlovačke mitropolije, pod stručnom upravom i nadzorom Srpske akademije nauka i umetnosti.
LITERATURA
Dejan Mikavica i Drago NJegovan: „Tri veka Karlovačke mitropolije 1713–2013“, Zbornik radova sa naučnog skupa u Sremskim Karlovcima 2013, Novi Sad (2014)
Vuković Sava: „Karlovačka bogoslovija za vreme rektorstva Ilariona Ruvarca i u Srpskoj istoriografiji i kulturi“, Novi Sad (1997)
Srpska pravoslavna bogoslovija Svetog Arsenija (https://www.bogoslovija.rs/)
Ostavi komentar