UBISTVO KRALJA ALEKSANDRA PRVOG U MARSEJU 1934. GODINE

UBISTVO KRALJA ALEKSANDRA PRVOG U MARSEJU 1934. GODINE

Autor: msr Ognjen Karanović, istoričar

U proteklih stotinu godina, tri politička ubistva, tri srpska i jugoslovenska državnika (dva vladara i jedan predsednik vlade), shodno epohalnim i opštesocijalnim okolnostima kada su se dogodila, duboko su potresla političke prilike u Srbiji i zemljama ondašnjeg i današnjeg regiona. Dok su monstruozne likvidacije poslednjeg vladara Srbije iz dinastije Obrenović u Majskom prevratu iz 1903. godine i predsednika srpske vlade dr Zorana Đinđića, u atentatu iz 2003. godine, ostavile su gorak i snažan pečat na razvoj srpskog etnosa u celini, ubistvo Viteškog kralja Aleksandra I Karađorđevića od Jugoslavije, „uzdrmalo“ je same osnove na kojima je počivao, ionako krhki mir „versajskog sistema“ u Evropi, ali istovremeno, u simboličkom, materijalnom i sudbonosnom pogledu, mučki i kukavički zločin nad jugoslovenskim i srpskim suverenom, najavio je izvršenje „smrtne presude“ i nad životnim delom umorenog junačkog vladaoca, tj. nad njegovim kraljevstvom – Jugoslavijom. „Prva, Aleksandrova“ Jugoslavija zaista će i nestati u vihoru Drugog svetskog rata i nezapamćenog zločina i genocida nad srpskim narodom, koji je počinjen rukom neposrednih inicijatora, organizatora i izvršilaca atentata nad Viteškim kraljem, kao i nad ministrom spoljnih poslova francuske Treće republike Lujom Bartuom. Da bismo, međutim, uopšte bili u prilici da sveobuhvatno razumemo različite aspekte počinjenog genocida nad srpskim narodom od strane hrvatskih ustaša i okupatora u Drugom svetskom ratu, neophodno bi bilo da prethodno izvršimo, nikad dovoljno završenu, analizu događaja od 9. oktobra 1934. godine u Marseju, kada je, kao prva žrtva velike anticivilizacijske zavere poraženih sila iz Prvog svetskog rata i njihovih bednih „satrapčića“ iz redova terorističke zločinačke organizacije ustaša, pao upravo jedan „personalni potporni stub“ Versajskog mira na Balkanu i u Srednjoj Evropi. Smrt kralja Aleksandra Ujedinitelja uklonila je glavnu, ali i poslednju prepreku procesu demontaže „versajskog sistema“ u Evropi, a posebno na prostoru njenog Jugoistoka. Uloga ustaškog pokreta i njegovih prvaka, kao neposrednih organizatora i izvršilaca ovog zločina potpuno je nesporna i faktografski i istoriografski dobro opservirana, ali stepen učešća pojedinih velikih evropskih sila i njihovih političkih i duhovnih elita u pomenutom događaju, ali i u procesima koji su istom prethodili ili mu sledili, u mnogim segmentima ostao je „istorijski neproveren“.

Uprkos mnogim nepoznanicama, prouzrokovanim i činjenicom da ni posle 83 godine od atentata u Marseju, zvanični izveštaj francuske državne komisije koja je istraživala pomenuti zločin još uvek nije dostupan javnosti, politička pozadina likvidacije jugoslovenskog suverena i francuskog ministra diplomatije, ipak je jasno uočljiva i u priličnoj meri dokaziva. Naime, u uslovima pojačanih aktivnosti revizionistički i „antiversajski“ nastrojenih evropskih država, poput fašističke Italije i hortijevske Mađarske, a od 1933. godine i dolaska Adolfa Hitlera na vlast i nacističke Nemačke, Francuska, kao simbol i fundament sveukupnog očuvanja versajskog sistema u Evropi i svetu, upravo 1934. godine, a dolaskom Luja Bartua u „Ke d’ Orsej“, pokrenula je opsežne diplomatske napore u cilju formiranja jednog „antinemačkog saveza“, u koji je na prvom mestu želela da uključi Musolinijevu Italiju. Naravno, Kraljevina Jugoslavija je od svog nastanka imala značajnu ulogu u međunarodnim odnosima, a lični uticaj kralja Aleksandra u nastojanjima očuvanja Male Antante i njenog osnovnog zadatka zaštite „versajskog poretka“ u Srednjoj i Jugoistočnoj Evropi, za političke interese Francuske imao je prvorazrednu važnost. Međutim, ta važnost pomenute uloge kralja Aleksandra i Kraljevine Jugoslavije u francuskim „projekcijama“ evropske politike eksponencijalno bi bila umanjena, ukoliko bi Treća republika uspela da u navedenu „protivnemačku koaliciju“ uključi i arhineprijatelje opstanka jugoslovenske države, poput Hortijeve i Gembešove Mađarske, ali u prvom redu i Musolinijeve, Kraljevine Italije. Danas nam je poznato da Francuska u ovim nastojanjima nije uspela, jer su Musolini i Hitler pronašli „zajednički jezik“ koju godinu nakon Marsejskog atentata, ali u vremenu koje je neposredno prethodilo i sledilo navedenom zločinu, date diplomatske aktivnosti, pre svih francuske diplomatije, bile su izuzetno aktuelne. Sa svoje strane, ličnim zalaganjem jugoslovenskog vladara i brojnim unutrašnjim, u prvom redu, međunacionalnim problemima, ophrvane Jugoslavije, 9. februara 1934. godine, formiran je Balkanski savez ili pakt Jugoslavije, Grčke, Rumunije i Turske, sa istovetnim političkim težnjama i zadacima koje je imao i pakt Male Antante iz 1920. godine. U narednim mesecima, Luj Bartu je pokrenuo snažnu „diplomatsku ofanzivu“ kako bi postigao snažniji stepen kohezije između zemalja članica Male Antante i Balkanskog saveza, pa je u tom cilju preduzeo nekoliko putovanja u brojne evropske prestonice, poput Praga, Bukurešta i Beograda, a bila je predviđena i poseta Rimu. Francuska je nastojala da doprinese smirivanju permanentnih tenzija između Italije i Jugoslavije, a kralj Aleksandar je uložio veliki napor u nameri da pod krilaticom „Balkan-balkanskim narodima“, u veliki antirevizionistički pokret evropskih zemalja uključi i Bugarsku. Iz pomenutog razloga, kralj je u septembru 1934. godine postigao izvanredne diplomatske rezultate prilikom posete Sofiji, a u vreme susreta sa francuskim ministrom spoljnih poslova u Beogradu, ugovoreno je i putovanje jugoslovenskog suverena u Francusku. Putovanje kralja Aleksandra za Francusku zaokupljalo je celokupnu javnost već duže vreme i isto je trebalo da uveri Evropu o postojanju dobrog razumevanja i prijateljstva između Jugoslavije i njenog ratnog saveznika iz Velikog rata. Zapravo, predviđena poseta trebalo je da predstavi vidljivu manifestaciju tog prijateljstva. Datum putovanja bio je određen kasnije, a isto je trebalo izvesti između kraljeve posete Sofiji i Bartuove Rimu, pa je konačno usaglašeno da zvanična poseta jugoslovenskog vladara bude održana 9. oktobra 1934. godine.

Činjenica da je jugoslovenski suveren predstavljao „važnog kohezionog faktora“ u očuvanju Jugoslavije, kao „versajske tvorevine“, ali i samog „versajskog sistema“ u Jugoistočnoj i Srednjoj Evropi, bila je dobro poznata Pavelićevim ustaškim terorističkim grupacijama u emigraciji, ali i pripadnicima iredentističkih, antisrpskih, antijugoslovenskih, u osnovi „antiversajskih“ zločinačkih organizacija, poput „velikobugarske“ Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije (VMRO), čiji je vođa bio Vančo Mihajlov. Pomenute, ali i druge zločinačke organizacije imale su gotovo nepodeljenu, ponekad i neskrivenu podršku revizionističkih režima, po pravilu totalitarističkog karaktera, u svim poraženim državama saveza Centralnih sila iz Velikog rata, u prvom redu Italije, Mađarske, Bugarske, a od 1933. godine i dolaska nacista na vlast i Nemačkog rajha. Krajem avgusta 1934. godine, na poziv Ante Pavelića i u prisustvu, zapravo posredništvu Erikole Kontija, generalnog inspektora italijanske tajne službe, u hotelu „Kontinental“ u Rimu, održan je sastanak sa Vančom Mihajlovim na kome je usvojena odluka, ali i razrađen plan o atentatu na kralja Jugoslavije Aleksandra I Karađorđevića. Već tada, zločinačkim zaverenicima je do detalja bio poznat zvanični program posete jugoslovenskog vladara Francuskoj, pa su u skladu sa datim saznanjima, u gotovo svim pojedinostima pripremili predstojeći atentat. Oformljeno je više grupa radi izvođenja atentata. Prva grupa je trebalo da pokuša da izvrši atentat odmah po kraljevom dolasku u Marsej. Za slučaj da ona ne obavi zadatak, druga je trebalo da pokuša ubistvo bombom u pogodnom trenutku. Treća grupa je bila pripremljena za delovanje u Parizu. U slučaju da nijedna od tri grupe ne uspe da ubije kralja, bila je pripremljena i četvrta grupa za delovanje u Engleskoj koju je kralj, posle zvaničnog boravka u Francuskoj, nameravao posetiti, inkognito, kako bi se susreo sa svojim sinom, prestolonaslednikom Petrom, koji je pohađao jedan koledž u Saseksu. Najsnažnije aktivnosti na pripremi atentata odvijale su se u ustaškim terorističkim logorima u Janka Pusti i Nađkanjiži u Mađarskoj, gde je buduće atentatore obučavao instruktor iz VMRO i kraljev ubica Veličko Dimitrov Kerin, alijas Vlado Georgijev Černozemski. Od 15 najuspešnijih terorista, kockom je odabrana četvoročlana grupa koja je na kraju i izvela atentat. U istoj su bili Černozemski, Mijo Kralj, Ivan Rajić i Zvonimir Pospišil, svi osuđivani teroristi i emigranti iz logora za obuku u Janka Pusti. Na predlog Mihajlova, Pavelić je lično odabrao Černozemskog za glavnog izvršioca ubistva. U inicijativnim, organizatorskim, logističkim i izvršnim poduhvatima u vezi sa ovim zločinom, a uz vlade i bezbednosno-obaveštajne strukture, već pomenutih evropskih sila i država, svojim sramnim „potpisima“ učestvovali su: Ante Pavelić, Eugen Dido Kvaternik, Vančo Mihajlov, Stjepan fon Sarkotić, Ivan Perčević, Branko Jelić, Stejpan Perić, Andrija Artuković, Veličko Dimitrov Kerin, alijas Vlado Georgijev Černozemski, odnosno Vlado Šofer, zatim Ivan Rajić, Zvonimir Pospišil i Mijo Kralj.

Svetska štampa je posvetila veliku pažnju putu kralja Aleksandra u Francusku. Pojedini listovi su objavili uverenja da kralj slepo vodi francusku politiku, te da je „od Jugoslavije napravio francusku koloniju“, dok su ga drugi optuživali da je „politički kurs“ svoje zemlje „okrenuo“ prema Nemačkoj. Štampa u Francuskoj, pak, je svoju javnost podsećala da u posetu njihovoj zemlji dolazi „iskreni prijatelj Francuske“, pa su čitalaštvo čak obavestili i o namerama da se jugoslovenskom suverenu ponudi članstvo u Akademiji političkih nauka, jer je, prema datim svetonazorima, upravo Aleksandar, kao istinski frankofil i baštinik francuske kulture i njenih idejnih i duhovnih postignuća i zaslužio pomenutu prestižnu počast uz mesto u jednoj takvoj uglednoj instituciji. Svakako, kralj Aleksandar Ujedinitelj, ne slučajno, Francusku je i nazivao svojom „drugom otadžbinom“. U sklopu priprema posete jugoslovenskog suverena, u Francuskoj su preduzete velike mere opreza i aktivnosti državnog bezbednosno-obaveštajnog aparata. Uprkos propisanim normama „državnog protokola“, organizacija pomenutih aktivnosti u velikoj meri bila je prepuštena organima lokalnog departmanskog i opštinskog nivoa vlasti u Marseju. Data činjenica nikako ne spori ulogu i same Nacionalne bezbednosti Francuske u predviđenom sistemu zaštite života uglednog gosta, ali u samim tehničkim detaljima dočeka kralja Aleksandra u Marseju, delatnost državne bezbednosne službe, ipak je bila ostavljena na marginama događaja. Služba francuske Nacionalne bezbednosti, u saradnji sa Ke d’ Orsejom, jugoslovenskim poslanstvom u Parizu i jugoslovenskom obaveštajnom službom sastavila je spiskove sumnjivih lica koje su stavili pod prismotru ili ih proterali iz Francuske, neposredno pre posete kralja Aleksandra. Pojačana je kontrola nad strancima u Francuskoj i onih koji su tih dana dolazili u Francusku. U danima pred kraljev dolazak u Marsej policajci su se svakodnevno sastajali i utvrđivali pojedinosti svog delovanja. Odlučeno je da kraljev put kroz Marsej osigurava 1500 pozornika, odred policajaca na konjima i 200 policijskih inspektora u civilu. Dva dana pre kraljevog dolaska, u Marsej je stigao i glavni direktor Nacionalne bezbednosti Pjer Mondanel. Pred polazak kralja u Francusku, jugoslovenska obaveštajna služba dobila je saznanja o ustaškim pripremama za atentat. Stizali su izveštaji o velikim aktivnostima ustaškog pokreta u brojnim evropskim gradovima i zemljama, kao i o kretanju njihovih agenata. Moja celokupna obaveštajna mreža bila je u stanju uzbune, piše Vladeta Milićević, stalni jugoslovenski predstavnik u Interpolu. Milićević dalje nastavlja: Kada sam po naređenju Živojina Lazića, ministra unutrašnjih poslova, stigao u Pariz, znali smo da su teroristi već na francuskoj teritoriji, ali nismo imali preciznije informacije o njihovoj taktici, niti smo mogli da pronađemo makar jedan podatak koji bi nam omogućio da im otkrijemo trag. Tek kada je to bilo isuviše kasno, utvrdili smo da su u Francusku došle dve grupe terorista, kao i da se oni nisu rasporedili u Marselju, gde je bilo predviđeno izvršenje atentata, već u drugim mestima… U ranim jutarnjim časovima, tog kobnog 9. oktobra, jugoslovenski bezbednosni organi dobili su krajnje pouzdane informacije o neizbežnosti atentata i to od jednog ustaškog agenta iz Rima. Ukazano je da je već određena četvoročlana teroristička grupa agenata, uglavnom hrvatskog porekla, koji imaju detaljan plan o likvidaciji kralja Aleksandra u atentatu u Marseju ili u slučaju neuspeha pomenutog poduhvata, onda u atentatu u Parizu, u narednom delu kraljeve posete Francuskoj. Svakako, najvažniji podatak koji su tom prilikom dobili jugoslovenski obaveštajci bio je onaj koji je govorio da će teroristi putovati sa čehoslovačkim pasošima. Data saznanja isporučena su i jugoslovenskom suverenu uz sugestiju da bi bila razborita mogućnost odustajanja od planirane posete. Kralj lično je, međutim, na date sugestije odgovorio čuvenim rečima: „Sada je za to isuviše kasno. Moramo se držati programa“.

Na put u Francusku, kralj Aleksandar je pošao iz Zelenike, dakle morskim putem, na jugoslovenskom razaraču „Dubrovnik“ da bi u čuvenu francusku luku uplovio u poslepodnevnim časovima tog sudbonosnog 9. oktobra. Tačno u 16 časova, u pratnji francuskog ministra mornarice Pietrija i admirala Diboa, kralj je stupio na „Kej Belgijanaca“ u Marseju, gde ga je dočekao ministar spoljnih poslova Francuske Luj Bartu i general Žozef Žorž, član Ratnog saveta i heroj Verdena i Solunskog fronta. U zaglušujućoj atmosferi svečanog dočeka, kome je prisustvovalo na stotine hiljada ljudi iz Marseja i njegove okoline i uz neprestane salve plotuna dobrodošlice i desetine bučnih pozdravnih preleta francuske ratne avijacije, formirana je povorka vozila u kojoj je kralj sa svojim francuskim domaćinima smešten u automobil starijeg tipa marke „delaž“. Kralj je sedeo u zadnjem, „otkrivenom“ delu automobila, sa desne strane. Do njega, sa leve strane, sedeo je Luj Bartu, a preko puta francuskog ministra spoljnih poslova, na pomoćnom sedištu nalazio se general Žorž. Interesantna je činjenica da pomenuti automobil prvobitno uopšte nije bio ni predviđen za korišćenje u programu posete kralja Aleksandra. Zapravo, isti se nalazio u vlasništvu marsejske prefekture, a inače je korišćen za prevoz delikvenata između sedišta policije i gradskog zatvora. Automobil se nalazio u veoma lošem stanju sa izrazito malim kapacitetima kinetičko-mehaničkih performansi, posebno u pogledu razvijanja brzine motora. Ličnim zalaganjem prefekta i uprkos predviđenom protokolu, pomenuti automobil je i stavljen u funkciju kojoj je bio namenjen toga dana. U koloni, za neposredno obezbeđenje bio je zadužen konjički vod sa 16 konjanika i dva konjanika koja su jahala uz sam automobil. Upravo, zbog prisustva konjičkog voda, a ne motorizovanog i naoružanog odreda policije ili vojske, čije angažovanje je iz nepoznatih razloga otkazano desetak dana pre kraljeve posete, povorka i sam „delaž“ kretali su se brzinom pešaka, da bi tu brzinu povećavali samo do 10 km/h. U 16. 20 časova, dok se kolona kretala Avenijom Kanabier, iz „nepreglednog“ broja prisutnih ljudi u publici, iznenada je istrčao jedan sredovečni čovek sa šeširom na glavi i buketom cveća u desnoj ruci, koji je na francuskom jeziku uzvikivao „Živeo kralj!“. U munjevitom nastupu zakoračio je na papučicu „delaža“ sa zadnje desne strane (gde se nalazio kralj), a potom je odbacio buket koji je zapravo skrivao pripremljeni revolver marke „mauzer“ iz koga je u narednom koraku, atentator u Aleksandra Karađorđevića ispalio pet metaka. Nastala je opšta pometnja. Atentator je uspeo da ispali i četiri metka u generala Žorža, da bi potom bio oboren sabljama i dejstvom vatrenog oružja od strane zatečene marsejske žandarmerije. U haosu, panici i opštoj pucnjavi koja je nastupila na tom trgu ispred marsejske Berze na Aveniji Kanabier, ubijen je jedan policajac, u koga je pucao atentator, zatim dve žene iz publike, a povređeno je još desetoro prisutnih građana i policajaca. Lakše je ranjen i Luj Bartu, kome je metak napravio površinsku povredu na nadlaktici desne ruke. U kasnijoj bezbednosno-pravosudnoj istrazi utvrđeno je da je metak koji je pogodio Bartua poticao iz žandarmerijskog naoružanja, što je širim krugovima javnosti bilo nepoznato sve do sedamdesetih godina prethodnog stoleća. Kralj Aleksandar je bio teško ranjen. Jedan kuršum ga je pogodio u desnu stranu grudi, u predelu jetre, a zatim ušao u toraks. Na telu su bile tri rane: pogođeni su leva ruka, rame i lopatica, na istoj strani. Od strane francuskih istražnih organa, jugoslovenske vlasti su kasnije dobile dve revolvera, marke „mauzer“ i „valter“, koji su se nalazili u posedu atentatora, kao i dve čaure i dva ispaljena metka. Međutim, uvidom u materijalno-forenzičke dokaze, utvrđeno je da čaure i meci, kao i metak koji je do danas ostao u kraljevoj levoj ruci, nisu poticali iz dostavljenih revolvera.

Ranjeni atentator bio je Veličko Kerin, alijas Vlado Černozemski Šofer, koji je neizgovorivši nijednu reč, preminuo istog dana oko 20 časova i to u sedištu marsejskog ogranka francuske nacionalne bezbednosti. U „pandemonijumu“ zločina koji se odigrao na Aveniji Kanabier, kralj je ubrzo gubio bitku sa smrću. U „delažu“ je prevezen do gradske prefekture, gde je i bio predviđen oficijelni sastanak jugoslovenskih gostiju i francuskih domaćina. Tačno u 17 časova zvanično je proglašena smrt Viteškog kralja Aleksandra I Karađorđevića od Jugoslavije. Gotovo istovremeno, u drugom kraju grada, u bolnici „Božiji dom“ u 17:40 časova preminuo je i francuski ministar spoljnih poslova Luj Bartu. Prema izveštaju lekarskog konzilijuma Bartu je umro od posledica obilnog krvarenja nastalih fatalnom povredom glavne brahijalne arterije na nadlaktici desne ruke. Brojni aspekti posmatranja smrti Luja Bartua, ali i svih okolnosti atentata u Marseju, do danas su ostali nerazjašnjeni i zbog same činjenice da zvanični izveštaj francuske državne komisije, koja je ispitivala zločin, nije dostupan javnosti ni nakon 83 godine od ubistava jugoslovenskog kralja i francuskog šefa diplomatije. Napomenimo samo to, da su, npr. članovi uže porodice Luja Bartua bili uvereni da je medicinska opservacija ministrove rane izvedena na krajnje nestručan način. U bolnici „Mišel Levi“ operisan je teško ranjeni general Žorž, koji je bio pogođen sa četiri zrna u grudni koš, obe nadlaktice i abdomen. General Žorž je preživeo i zbog činjenice da je revolversko zrno koje je nakon ispaljenja „putovalo“ prema njegovom srcu zaustavljeno udarcem u Orden Svetog Save kojim je Žozef Žorž bio odlikovan lično od strane kralja Aleksandra na Solunskom frontu 1918. godine. Usledio je potresan povratak kraljevih posmrtnih ostataka u otadžbinu, čuvena sahrana prvog jugoslovenskog vladara, temeljna istraga francuske nacionalne bezbednosti i nezapamćen „cirkus“ od suđenja preživelim, a uhapšenim atentatorima. Istragom je utvrđeno da su se teroristi služili falsifikovanim čehoslovačkim pasošima, uglavnom izdatim u Generalnom konzulatu Čehoslovačke Republike u Zagrebu. Naravno, svi su imali i lažna imena, npr. od dokumenata kod ubice Kerina nađen je jedino falsifikovani čehoslovački pasoš izdat na ime Petrusa Kelemana. Na suđenje u Eks an Provansu izvedeni su Mijo Kralj, Ivan Rajić i Zvonimir Pospišil, koji su nakon završetka postupka u maju 1936. godine proglašeni krivim i osuđeni na doživotnu robiju. Zbog umešanosti u zločin, u odsustvu su na smrt osuđeni i Ante Pavelić i Eugen Dido Kvaternik. Međutim, oni za ovo zlodelo nikada nisu odgovarali iz tog razloga što je Italija odbila zahteve i Francuske i Jugoslavije da pomenute naredbodavce i organizatore atentata izruči pravosudnim organima navedenih država. Sve do sloma Kraljevine Jugoslavije aprila 1941. godine, ustaške starešine bezbedno su boravili u Italiji, odakle su, zajedno sa godinu dana ranije iz zatvora puštenim Mijom Kraljem i Ivanom Rajićem (Pospišil je umro u zatvoru u Francuskoj 1939. godine), prešli u novouspostavljenu nacističku tvorevinu tzv. Nezavisnu Državu Hrvatsku. Sa njima su u NDH došli i saučesnici u ubistvu kralja Aleksandra u Marseju 1934. godine, tj. famozna „Plava dama“, alijas Marija Vondarček ili Vudrec, odnosno Vudroš i njen pratilac „Petar“, koji su atentatorima u Francuskoj predali oružje upotrebljeno u zločinu, a koje je prethodno bilo nabavljeno ili pripremljeno u Italiji. Zahvaljujući istrazi Vladete Milićevića, danas nam je poznato da su „Plava dama“ i „Petar“ bili ustvari bračni par Godina – Stana i Antun, potonji šef ustaške tajne policije i ličnog obezbeđenja hrvatskog poglavnika Ante Pavelića. Uz sve diplomatske i političke sabotaže interesovanja i istražnih radnji jugoslovenskih vlasti i javnosti u vezi sa okolnostima ubistva kralja Aleksandra Karađorđevića (pomenimo samo pritisak na kraljicu majku Mariju da odustane od privatne tužbe protiv atentatora i organizatora ubistva njenog supruga, kojima je ona kasnije i podlegla), do početka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, ovaj gnusni zločin, u mnogim svojim pojedinostima, a posebno u domenu rasvetljavanja motiva, ciljeva i uloge velikih sila u istom, bio je u priličnoj meri otkriven.

Najbolju utemeljenost pomenutih tvrdnji pronalazimo u studiji O zaveri protiv života kralja Aleksandra čiji je autor predratni diplomata Ivan Subotić, a u kojoj je on ukazao na svoje susrete i razgovore sa pripadnikom ustaške emigracije, ustvari dvostrukim agentom, koji je sarađivao i sa jugoslovenskom tajnom službom. Navedeni razgovori odigrali su se u Rimu pre izvršenja atentata, kada je jugoslovenska obaveštajna služba i saznala najveći deo pojedinosti o planiranom zločinu. Obaveštajac koji je u saradničkom spisku jugoslovenske službe bio evidentiran pod šifrom „naš prijatelj“ u razgovorima sa Subotićem naveo je dragocena saznanja o kojima jugoslovenski diplomata piše na sledeći način: … Video sam da su obavešteni o predstojećoj poseti Francuskoj, koja u to vreme još nije bila objavljena i za koju je malo sveta znalo. U svom poduhvatu imaju tajnu potporu Mađarske i Italije koje rade na raspadu Jugoslavije. Govorio mi je i o pojedinim ustaškim ličnostima i njihovim vezama s mađarskom i italijanskom tajnom službom i s bugarskom makedonstvujuščom terorističkom organizacijom Vanče Mihajlova… Štab (ustaški komitet – primedba autora) sprema veći broj atentatora… (Andrija) Artuković mu je kazao da će u tu svrhu biti određeno oko trideset lica, tako da će duž cele pruge, počev od naše granice, biti postavljeni atentatori. Atentatori će biti uzeti iz grupe emigranata koji se nalaze u Mađarskoj da ne bi Italija imala neprilike. Italijani smatraju da će se Jugoslavija raspasti ako bude smaknut kralj… “. U ovim saznanjima možda se krije i još jedan odgovor na staru dilemu zbog čega je kralj promenio prvobitne planove toka posete Francuskoj i umesto predviđenog puta vozom preko Beča i Lozane, odlučio se da putuje morskim putem na razaraču „Dubrovnik“, dok je uprkos njenom protivljenju, na kraju privoleo kraljicu Mariju da ona u Pariz otputuje vozom, dakle, u skladu sa prvobitnim zamislima. Jasna je i uloga fašističke Italije u atentatu, koja se nadala brzom raspadu Jugoslavije u situaciji kada sa evropske političke scene nestane jedna takva grandiozna ličnost kakva je bio kralj Aleksandar. Uostalom, naredni istorijski događaji u sudbini Jugoslavije, potvrdiće i ovu tezu. Međutim, uloga pojedinih delova francuskog bezbednosnog aparata, ali i tamošnje političke elite, do danas je ostala u senci potonjih zbivanja. Nesumnjivo, Francuska je imala nameru da osnaži eventualnu evropsku koaliciju protiv nacističke Nemačke, u prvom redu putem saradnje sa Musolinijem. U toj činjenici možemo da potražimo i uzroke, u najmanju ruku pomirljivog stava narednih francuskih vlada, posebno one premijera Pjera Lavala, prema ulozi Italije u „marsejskim događajima“, pa i u kasnijem suđenju uhvaćenim teroristima. Shvativši opasnost od eventualnosti pomenutog razvoja događaja, Nemačka je sigurno imala motiv da svom kasnijem „osovinskom savezniku“ pomogne u „uklanjanju“ italijanskog arhineprijatelja u Musolinijevim projekcijama za dominacijom nad balkanskim primorjem, kao i u Sredozemlju. To je bio glavni motiv i uzrok atentata u Marseju 1934. godine.

Na osnovu uvida u dragocenu arhivsku građu u odnosu na koju je imao pristup, ruski istoričar Volkov ukazao je na postojanje neposredne veze između atentatora u Marseju, sa jedne strane, zatim nemačkog vojnog atašea u ambasadi Rajha u Parizu (u tom periodu) generalštabnog kapetana Hansa Špajdela, sa druge strane, kao i delova francuske nacionalne bezbednosne službe, sa treće strane. Dokaze navedenih veza pronalazimo u pismu nemačkog špijuna u Marseju Hansa Haka upućenom, upravo Špajdelu u Pariz i to osam dana pre samog atentata, kao i u dopisu Špajdela generalu Hermanu Geringu u Berlin, napisanog na osnovu izveštaja Haka iz Marseja. Interesantne delove pomenute prepiske prenosimo u celosti: Vojske za očuvanje reda neće biti, prema rečima De La Forkada oružana pratnja motociklista koja je bila predviđena biće ukinuta… , napisao je Hak, a ataše Špajdel odmah je o tome izvestio Hermana Geringa: Gospodine generale! Dozvolite da vas obavestim da je u skladu sa vašim naređenjima priprema operacije Tevtonski mač već završena. Ja sam sa gospodinom Vančom Mihajlovom podrobno razmotrio sve raspoložive mogućnosti. Rešili smo da operaciju izvršimo u Marselju: tamo će se sresti oba lica koja nas interesuju. Vlado Šofer je spreman!. Napomenimo i to da je Šapajdel, ovog puta u činu generala, u toku Drugog svetskog rata obavljao dužnosti na Istočnom frontu, a bio je i jedan od zapovednika Štaba Grupe armija B, stacioniranih u okupiranoj Francuskoj pod komandom feldmaršala Romela. Nakon rata, general Špajdel postao je jedan od bliskih saradnika demokratskog poretka uspostavljenog u Zapadnoj Nemačkoj, pa je dobio i zadatak, na kraju uspešno obavljen, da generiše osnove za formiranje moderne nemačke armije ili „Bundesvera“, gde je obavljao dugogodišnje odgovorne zapovedničke dužnosti. U aprilu 1957. godine postavljen je za komandanta kopnenih snaga NATO u centralnoj Evropi. Nakon svih analiza, ne možemo da se otmemo utisku da je politička pozadina atentata na kralja Aleksandra I Karađorđevića i Luja Bartua, ipak uočljiva i kako rekosmo dokaziva, iako nije u skladu sa legalističkim principima u potpunosti potvrđena. U monstrouzno pripremljenom činu likvidacije jugoslovenskog suverena, organizovanom od strane fašističke Italije, nacističke Nemačke, hortijevske Mađarske i njihovih terorističkih i kolaboracionističkih saradnika iz Jugoslavije i Francuske, zapravo je počela likvidacija mira zasnovanog na načelima i normama „versajskog sistema“ međunarodne bezbednosti uspostavljenog 1919. godine. Iz pomenutog razloga, slobodno možemo da kažemo da je Viteški kralj Mučenik Aleksandar I Karađorđević bio prva žrtva „fašističkog Moloha“ i Drugog svetskog rata u celini.