U susret stogodišnjici prisajedinjenja Vojvodine Srbiji

U susret stogodišnjici prisajedinjenja Vojvodine Srbiji

Bogdan Kukić

Krajem 19. i početkom 20. veka, politička, kulturna i ekonomska elita Srba u Južnoj Ugarskoj težila je osamostaljenju od Austrougarske carevine i prisajedinjenju matici Srbiji. Svoje ime današnja Vojvodina vodi od Majske skupštine održane u Sremskim Karlovcima od 1. do 3. maja (po gregorijanskom kalendaru 13-15. maja), kada su poslanici proglasili Srpsku Vojvodinu. Osnovna ideja vodilja je bila da se stvori autonomna teritorija na prostoru tadašnjeg Hazburškog Carstva na kojem bi Srbi kao narod imali određeni stepen autonomije i samouprave u odnosu na Beč, a sve to je bilo priznato i drugim narodima u okviru Hazburškog Carstva.

Ideja o formiranju autonomnog entiteta na području Hazburške monarhije postoji još od naseljavanja ovih područja pod vođstvom Arsenija III Čarnojevića, a izneta je prvi put na narodno-crkvenom saboru u Baji 1694. godine.

Na saboru u Temišvaru, 1790. godine, formulisan je glavni zahtev da se Srbima na osnovu njihovih privilegija odredi posebna teritorija, do čega je došlo u periodu između 1849. i 1860. godine. Tada prvi put Srbi dobijaju određenu oblast pod nazivom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, međutim ovo područje je samo imenom bilo srpsko. Naime, na ovom području većinu stanovništva su činili Rumuni, uz značajan procenat i Mađara i Nemaca. Zvanični jezik je bio nemački, a sedište ovog autonomnog područja je bio Temišvar. Međutim, nakon pada Bahovog apsolutizma započet je proces decentralizacije vlasti u Austriji i u Ugarskoj, koji se posle kraćeg zastoja nastavio posle zaključenja Austro-Ugarske nagodbe.

Svoje ime, vekovni san Srba sa obe strane Save i Dunava, konačno je dosanjan, nakon trijumfalnog završetka Velikog (Prvog svetskog) rata i pobede Srbije i sila saveznica nad Austrougarskom, Nemačkom i Bugarskom. Miljenica Evrope, kako su je tada zvali, Srbija je pod svoje skute prigrlila Srbe sa šireg prostora balkanskog poluostrva u jednu državu. Tako su i vojvođanski Srbi doneli odluku da teritorije na kojima su živeli pod komandom Beča i Pešte prisajedine Srbiji. Srem (24. novembra), a za njim i Banat, Bačka i Baranja, već sutradan su postali deo Kraljevine Srbije, sporazumom u Versaju iz decembra 1918. godine i neraskidivi. Težnja za slobodom, pregalaštvo i napori koji su vekovima unazad ulagani, krunisani su slavodobitnim ulaskom srpske vojske u Novi Sad 9. novembra 1918. pod komandom majora Bugarskog. U njihovu slavu je na Beogradskoj kapiji u Petrovaradinu postavljena spomen ploča sa prikazima tog događaja, najbitnijeg za Srbe u Vojvodini u 20. veku. Mase naroda na novosadskim ulicama toga dana, najavile su jedinstvo naroda, ne samo Srba, već i svih koji su zajedno sa Srbima živeli i žive danas u Vojvodini. Refleksiju svega toga u punom obimu imamo na Velikoj narodnoj Skupštini, koja je 25. novembra 1918. godine, potvrdila i formalizovala  jednoglasnom odlukom Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, sastavljena od 757 delegata, pripadnika svih naroda.

Toga 25. novembra 1918. godine, sazvana je Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, koja je proglasila prisajedinjenje ovih regiona Kraljevini Srbiji (na skupštini je bilo ukupno 757 delegata, od kojih 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6, Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i 1 Mađar), a 1. decembra 1918. godine, Kraljevina Srbija se ujedinila sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba, da bi formirala Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Među delegatima je bilo sedam žena, što je za to vreme bio veliki uspeh. Srbi, kao narod su na taj način mnogo pre „moderne“ Evrope pravo glasa dali majkama, sestrama, ćerkama…

Povodom 95 godina od ulaska srpske vojske u Novi Sad, gradska vlast na čelu sa Milošem Vučevićem je upriličila niz manifestacija u kojima su učestvovali i pripadnici Vojske Srbije. Tom prilikom je i vraćena, a potom i osvešćena, replika spomen-ploče vojnicima srpske vojske. Takođe, ovom prilikom su novosadski glumci podsetili na govore Jaše Tomića, dr Ignjata Pavlasa i majora Vojislava Bugarskog, čija je jedinica prva ušla u grad.

Kada bi se služili isključivo bibliografskim podacima, istorijski relevantnim činjenicama, navodili kredibilne autore i gledali okolnosti koje su prethodile ovom događaju, ili došle neposredno posle njega, mogli bi sačiniti knjigu u nekoliko tomova. Onoga, međutim, što u tim delima nema, jeste šta se sprema i šta se dešavalo kasnije. Na šta konkretno mislimo?

Stogodišnjica ovog događaja, koja se približava, dolazi u veoma teskobnom i turobnom momentu ne samo za Srbiju, ili njenu severnu pokrajinu, već za čitav region: separatističke tendencije, ali i revizionistički pokreti u Mađarskoj i Rumuniji koji ne priznaju ovakva dešavanja, doživljavaju galopirajući procvat i rapidni rast. Pritisci međunarodne zajednice i interesi svetskih sila ponovo se lome na tom prostoru.

Unutrašnji problemi, podgrejani od spoljnog faktora, uz nestabilno područje Kosova i Metohije, odnosno Bosne i Hercegovine i neizvesnu sudbinu, te federaciju  uopšte, uz nerešeno vekovno srpsko pitanje (a skupština je bila put ka rešavanju tog problema), aktuelniji su nego ikada.

Ne sme se, dakako, da bi se sagledalo danas i sutra, zaboraviti ni juče: komunističke ustavne, pravne i birokratske intervencije, uz obilatu propagandu i delovanje obučenih kadrova, na terenu, koje su imale za cilj zatiranje srpske nacionalne svesti i ukidanje bilo kakvog sećanja na ove vekovne težnje, nisu prošle bez traga. Naprotiv, te tragove osećamo i danas.

Česti ekonomski lomovi, ratna dešavanja i nespretni, odnosno nesrećni upliv domaćih vlasti posle petog oktobra, a u cilju takozvane sinhronizacije sa evropskom regionalističkom praksom, bez uvažavanja pravnih i istorijsko-demografskih okvira i specifičnosti Vojvodine, doprinele su da umesto integralnog dela Srbije, Vojvodina dobije status potencijalno trusnog područja.

Oni koji žele da obesmisle stogodšnjicu i anuliraju jedan od istorijski najznačajnih datuma u istoriji Srbije, svesrdno koriste argumente servirane iz tuđe kuhinje ili vešto manipulišu, servirajući priču kako je Vojvodina „krava muzara“ i plasiraju priču o ekonomskoj eksploaticiji od strane Beograda, zanemarujući da su Vojvodina i Beograd  jedno, i da su se za to preci borili, ostavljajući nama u legat da pozitivne ishode te borbe čuvamo.

Napokon,  možemo zaključiti, predstojeća stogodišnjnica, dakle nije samo čast ili prilika da obeležimo ono što su nam prethodne generacije ostavile, već ujedno i obaveza da to nasledstvo čuvamo, ojačamo i omeđamo, možda više nego ikada ranije.

Ovih dana, svedoci smo, po prvi put nakon dugo vremena, strateškog razmišljanja vlasti, kako bi se jasnim definisanjem ciljeva i metoda prekinuo kontinuitet stradanja, a uspostavio kontinuitet zaštite i unapređenja nacionalnih interesa.

Tako gledano, neophodno je dakle razviti i strategiju za očuvanje i unapređenje severa zemlje, jer je samo jasno i precizno definisana politika u tom pogledu, koja ne zavisi od nosilaca vlasti, već predstavlja nacionalni zaključak i konsenzus svih društvenih faktora, ne računajući one marginalne i trivijalne petokolonaške, sigurnost u tom pogledu i odbrana od svih opasnosti i izazova.

To je svakako poruka, pouka, ali i uputstvo i putokaz pred predstojeću stogodišnjicu.