Autor: dr Aleksandra Kolaković
Vratimo se za trenutak u period Velikog rata kada je iskovano „bratstva po oružju“ i iz događaja ratnih izrasla ideja o „večitom prijateljstvu“, koja je na prelazu iz 20. u 21. vek postala upitna zbog francusko-srpskih političkih i strateških mimoilaženja i različitih interesa. Dakle, godina je 1916, mesec januar, u to vreme već je došlo do sloma Srbije, nakon povlačenja preko Albanije jedan deo Srba se nalazi na njenim obalama. Francuska pomaže prelazak na Krf, tamo su general Pijaron de Mondezir i francuski vojnici, koji pokušavaju da pomognu, kasnije po prebacivanju na Krf oporave i reorganizuju, srpsku vojsku. U tom periodu jedan deo srpskih đaka i studenata prelazi u Francusku, na oporavak i školovanje. Prvih dana januara 1916. godine u domu Viktora Berara u Latinskom kvartu osnovana je organizacija La Nation Serbe en France (Srpski narod u Francuskoj), koja se starala o srpskoj izbegloj omladini i obezbedila materijalnu pomoć od preko 10.000 franaka. Pored Berara, u udruženjima su bili aktivni Emil Oman, Žan Brin i Ernest Deni, kao i brojni ugledni novinari i profesori. Na inicijativu Delfe Ivanić i Stane Lozanić iz Kola srpskih sestara, posredstvom Milenka Vesnića (tadašnjeg ambasadora Srbije u Francuskoj) i Svetolika Radovanovića, profesora Univerziteta, bivšeg ministra i delegata Srbije za brigu o izbeglicama, a uz podršku članova udruženja i Stefana Pišona, Francuska je dozvolila slanje paketa srpskim zarobljenicima u nemačkim i austrijskim logorima. Ova humanost francuskog naroda i empatije prema Srbiji su na osnovu osećaja prisutnog u srpskom javnom mnjenju samo jedna epizoda prošlosti koja je uneta u temelje ideje o francusko-srpskom prijateljstvu.
U tim ratnim godinama, pojavilo se i nekoliko knjiga, iz pera napred pomenutih ličnosti, koje su uticale da se dva geografski udaljena naroda, koja su se borila protiv zajedničkog neprijatelja zbliže i bolje upoznaju. Ovome je doprinelo i organizovanje Srpskog dana u preko 100 hiljada francuskih škola 26. marta 1915. godine, što je delo Viktora Berara. Ovaj profesor Sorbone napisao je i predavanje za nastavnike kao primer patnje koju su Srbi pretrpeli i junaštva koje su pokazali u borbi za odbranu svoje otadžbine. Delovi ovog teksta publikovani su u listu Le Matain, a potom je štampana brošura La Serbie (Srbija). Održavanje Srpskog dana u francuskim školama, koje je organizovano i 1916. godine, bilo je u funkciji francuske politike Svetog jedinstva, koju je proklamovao predsednik Francuske, Remon Poenkare, kako bi izbrisao sve političke podele u cilju jedinstva zemlje.
Pomenuto delo Viktora Berara nije bilo jedino. Pjer Lani, ratni dopisnik iz vremena balkanskih ratova publikovanjem knjige Jugoslavija, sa predgovorom uglednog pisca Pola Adama, među privima je podržao i stvaranje zajedničke države. Ipak, najveći odjek u javnosti imali su opisi srpskog stradanja koje su zabeležili Anri Barbi, Ogist Bop, Raul Labri i Luj Tomson. Pol Labe, sekretar Normandijskog geografskog društva, koji je još 1908. godine obišao Srbiju, nastavio je saradnju sa srpskim intelektualcima i u periodu rata, kada je nastala knjiga L’effort serbe: la Serbie fidèle. Ernest Deni se u toku rata zalagao za raspad Habzburške monarhije i stvaranje velikih slovenskih država, napisao je i delo La Grande Serbie (Velika Srbija). Deni je verovao da je u interesu Francuske da uspostavi barijeru koju bi formirale slovenske države kao štit od dalje nemačke težnje za ekspanzijom. Pomenute knjige predstavljaju najsvetlije primere iz zajedničke istorije i podstiču na pitanje da li i ko danas u Francuskoj i na francuskom jeziku piše o Srbima, a da nema negativnog tona koji je provladavao od devedesetih godina 20. veka.
Kada je 1923. godine u tekstu Francuska nauka Jovan Žujović zapisao: „Tražite najviše uvek samo Istinu, širite Prosvetu, Čuvajte Slobodu, branite Pravdu“, označio je i najvažnije vrednosti koje su prenete francusko-srpskim kontaktima i vezama, a posebno u periodu od sredine 19. i početkom 20. veka. Pomenute vrednosti i sećanje na „bratstvo po oružju“ iz Velikog rata, u vreme obeležavanja 180. godišnjice uspostavljanja diplomatskih odnosa Francuske i Srbije, ističe i francuska diplomatija. Na sličnom tragu je i dr Aleksis Trud, profesor Univerziteta Versaj i autor knjige Francuska i Srbija: Vekovi prijateljstva, koja od srednjeg veka do savremenog doba prati najznačjanije događaje francusko-srpskih odnosa. Iako je istorija francusko-srpskih odnosa bogata i značajna za aktuelne bilateralne odnose dve države, ne postoji dovoljno knjiga i naučnih članaka na francuskom jeziku o ovim temama. Zamišljena kao kratak pregled kontakata i veza dva geografski udaljena naroda knjiga uspeva i da pokaže koliko je kulturni transfer moćan činilac. Autor nas, nadahnuto, a na momente gotovo poetski, vodi kroz istoriju Francuske i Srbije, kao i kroz najznačajnije događaje koji su uticali na francusko-srpsku saradnju. Aleksis Trud, stručnjak za geopolitiku, u svoje delo unosi i srbofilstvo, svojstveno francuskim slavofilima i srbofilima iz perioda Velikog rata. Podseća na zajednička mesta sećanja – Spomenike zahvalnosti Francuskoj na Kalemegdanu, kraljevima Petru i Aleksandru Karađorđeviću u Parizu i Marselju – simbole ideje „večitog prijateljstva“ dva naroda. Iz perspektive jednog Francuza podsećamo se ne samo na događaje iz zajedničke istorije, već i na ličnosti. Istovremeno, tekst Aleksa Truda, koristan za stručnu, kao i za širu javnost, podstiče na promišljanje koliko smo zaboravili na francusko-srpske veze. Pažljivi čitalac će prepoznati i teme koje su još neistražene, kao i korpus zajedničke istorije koji je potrebno rekonstruisati i iznova preispitati. Stoga je, pored negovanja kulture sećanja na specifične veze Francuza i Srba, jedna od ključnih vrednosti ove dvojezične knjige otvaranje dijaloga o prirodi i dometima francusko-srpskih veza kroz istoriju od prvih kontakata i Jelene Anžujske do burnog 20. veka i Fransoa Miterana.
U međuratnom periodu među mladim ljudima s početka ovog eseja, koji su došli na školovanje i oporavak u Francusku, bio je tada budući „cvet“ srpskog (jugoslovenskog) društva – elita − profesori, ministri, književnici, umetnici, inženjeri, lekari i drugi. Oni su u javnosti bili nosioci ideje o francusko-srpskom prijateljstvu, koja je prerasla u francusko-jugoslovensko, a posebno nakon Drugog svetskog rata, kada je utapano u matricu novog jugoslovenstva. Iako je novi režim po potrebi koristio ideju o „večitom prijateljstvu“ dva naroda, ipak je svest o francusko-srpskim (jugoslovenskim) vezama u Francuskoj bledela. Vi ste sigurno rod? O Žanu Kopitoviću, knjiga koju je napisao poznati francuski publicista Fransoa-Gijom Loren u formi romana, a na osnovu istorijskog istraživanja koje je sproveo svedoči o fenomenu zaborava – kako se događaji, pojave i procesi zaboravljaju, odlaze iz društvenog pamćenja. Kroz potragu za informacijama o Žanu Kopitoviću, koje pronalazi u arhivima Pariza, kao i u rodnom kraju, u formi romana, Loren pored ličnih momenata rekonstruiše i francusko-srpske (jugoslovenske) odnose. Traganje za odgovorom ko je bio Žan Kopitović, autor knjige počinje na ulicama Latinskog kvarta u Parizu, a nastavlja i među pripadnicima srpske dijaspore i kasnije u Brčelima. U neposrednoj blizini čuvene Sorbone, gde je školovana generacija koja je bila nosilac ideje večitog prijateljstva, autor knjige je jednog dana zapazio spomen-ploču: „Ovde je pao pokošen nemačkim mecima Žan Kopitović, jugoslovenski rodoljub, 11. marta 1943“. Povest o „malom čoveku“ koji je, kako je autor saznao, 1916. godine savezničkom lađom došao na tlo Francuske, kasnije je 1943. godine u drugom ratu izvršio atentat na grupu nemačkih oficira, a potom i stradao. Preko lične priče, Fransoa-Gijom Loren analizira Evropu i Balkan u doba ratova, pri čemu uspeva da na površinu iz dubina prošlosti vrati zajedničku istoriju.
Nedavno se pojavila na francuskom jeziku knjiga A la Serbie, koja je možda po strukturi najbliža knjigama koje su nastale u vreme Prvog svetskog rata. U njoj su ulgedni Francuzi, njih 21, pisali o Srbiji i Srbima iznoseći najdublje lične impresije i misli o francusko-srpskim odnosima. Predgovor ove moderno osmišljene i za budućnost francusko-srpskih odnosa bitne knjige napisao je Patrik d’Arvor, a priredio Luk Lure, dok su među autorima tekstova potomak generala Franše d’Eperea, potom novinar Žan-Kristof Buison, zamenik glavnog urednika magazina Figaro, pukovnik Žak Ogar i humanitarac Arno Gujon, osnivač organizacije Solidarnost za Kosovo. Na stranicama ove knjige su tekstovi Francuza koji su, kao što su Berar, Deni i drugi u doba neposredno pre Velikog rata, a posebno u toku rata, značajno doprineli da se o Srbima piše i govori afirmativno u francuskoj javnosti. Autorima tekstova koji su publikovani u A la Serbie namera je bila da knjiga bude i dokaz kao je francusko-srpsko prijateljstvo živo. A la Serbie na jedan nov način nastavlja tradiciju započetu u Velikom ratu, kada su sve francuske novine tokom Srpskog dana izveštavale o dirljivoj patriotskoj manifestaciji na Sorboni, kojoj su prisustvovali profesori i političari, kao i značajan broj studenata. Srbi su tada, a slično je i u knjizi A la Serbie, od uglednih Francuza, koji teže da sačuvaju sećanje na bliske odnose dva naroda, opisani kao heroji u opancima i branitelji civilizacije.
Veze među narodima grade i održavaju pojedinci, tako je bilo u prošlosti, a i sada, najvažniju komponentu francusko-srpskih veza čine oni koji omogućavaju da se o drugome čuje i sazna. Stoga su pomenute knjige Francuska i Srbija vekovi prijateljstva, Vi ste sigurno rod? O Žanu Kopitoviću i A la Serbie, koje su publikovane 2020. godine, prevazišle sve poteškoće komunikacije koje je donela pandemija koronavirusa, kao i geopolitičke strategije i interesi. Tri pomenute knjige, iako različitih žanrova, bude interesovanje za zaboravljene autore i dela iz doba Prvog i Drugog svetskog rata, ali i omogućavaju da se ideja o „večitom prijateljstvu“ dva naroda iznova sagleda na više načina. Publikovanje knjiga na francuskom jeziku o Srbiji i Srbima, bilo da je reč o stručnoj literaturi i/ili romanima, putopisima i biografijama, posebno od strane Francuza, ukazuju na dugotrajnost francusko-srpskih veza, ali su istovremeno i moćno sredstvo kulturne diplomatije.
Ostavi komentar