Švedski sto tradicije

Švedski sto tradicije

Autor: Muharem Bazdulj

Skorašnja poseta predsednika Republike Srbije Aleksandra Vučića Zagrebu bila je povod za mnogobrojne analize stanja srpsko-hrvatskih odnosa. Sam Vučić je neposredno uoči posete poput dirigenta udario intonaciju kroz intervju koji je dao Globusu, vodećem zagrebačkom nedeljniku, odnosno Darku Hudelistu, novinaru koji se poslednjih godina uobičajeno predstavlja kao najbolji poznavalac srpsko-hrvatskih odnosa. Kroz seriju tekstova koje piše za beogradski Nedeljnik, a nakon što je napisao i knjigu o svom druženju sa Dobricom Ćosićem, Hudelist voli i da se pohvali vlastitim prijateljskim odnosom s Vučićem. Ovakvu njegovu novinarsku slabost, Vučić je vešto iskoristio usmerivši razgovor u pravcu koji mu je odgovarao. Suština njegove osnovne teze nalazi se u sledećem pasusu: „Srbi i Hrvati imaju sukoba oko prošlosti. Srbi i Hrvati nemaju sukoba oko budućnosti. Doskora sam mislio da mi samo različito vidimo ono što se dešavalo prije 23, 25 ili 27 godina, no sada mi je, nakon ove naše izložbe o koncentracijskom logoru Jasenovac, u sjedištu Ujedinjenih naroda u NJujorku, postalo jasno da mi drugačije vidimo i ono što se zbivalo prije 70 i nešto godina. Ali sve su to sukobi oko prošlosti. Mislim da iz toga treba izaći na taj način što ćemo razgovarati, pa da vidimo imamo li kakvih problema u budućnosti. I ako to analizirate na ozbiljan način, shvatit ćete da nemamo. Gdje su to sukobljeni interesi Hrvata i Srba u budućnosti? Mogu vam reći da to ne postoji.“

U agencijskim sažimanjima, ovaj stav je onaj deo tog opširnog intervjua koji je najviše citiran. To je na izvestan način i logično. Stalni sukobi bazirani prvenstveno na različitoj percepciji Drugog svetskog rata, odnosno ratova koji su pratili raspad Jugoslavije, intenzivno opterećuju političke odnose između Srbije i Hrvatske. I da, tačno je da je mnogo istorijskih situacija na koje današnji Srbi i Hrvati gledaju sa dijametralno suprotnih pozicija. S druge strane, međutim, nije tačno da su Srbi i Hrvati uvek bili samo i jedino rogovi u vreći.

Kao u špijunskim romanima u hladnom ratu, gde ruskog i američkog agenta nakratko ujedinjuje zajednički neprijatelj, kao u naučnofantastičnim filmovima katastrofe gde celo čovečanstvo složno ustaje protiv agresivnih vanzemaljaca, Srbi i Hrvati su najbolje sarađivali kad bi imali zajedničkog neprijatelja. Unutar Austro-Ugarske, tako su percipirani i Beč i Pešta, na ponešto različite načine, a nešto kasnije, zajednički neprijatelj je bila Italija. O dirljivoj slozi na pitanju ključnih političkih odluka na mirovnoj konferenciji u Versaju između Nikole Pašića, Ante Trumbića i Josipa Smodlake, sjajno je pisao Dejan Đokić.

Najveći deo Hrvata je 1918. godine jedva dočekao ujedinjenje sa Srbijom. Oduševljenje se, međutim, brzo potrošilo. Međusobno nepoznavanje bilo je zapravo dosta veliko. Sugestivno o tome piše Josip Horvat, koga je teško optužiti za nedostatak jugoslovenskih sentimenata: „Neizmjerno daleko su u prve mjesece 1919. godine Beograd i Zagreb jedan od drugoga; najbrži vlak treba redovno 27 sati da prevali tu distancu, a zakašnjenja su kraj dezorganizacije poratnoga prometa dnevna pojava. Put iz Zagreba u Beograd i obratno, dalek je put, mukotrpan put u nezaloženim vagonima, s razbijenim prozorima; s razbijenim prozorima; ljudi se na nj teško odlučuju. I to otežava kontakt između Srbije i Hrvatske.“

Prvih deset godina Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca su strašno zanimljiv istorijski period. On je na izvjestan način u kulturnoj memoriji ostao kao slepa mrlja koja se poslednjih godina pokušava popuniti. Taj interval između ujedinjenja i proglašenja diktature vredelo bi podrobnije proučiti i proučavati. Uglavnom, došla je diktatura, pa je došao rast fašizma i nacizma u Evropi, pa atentat na kralja Aleksandra i onda se, više reakcijom na vanjske turbulencije, nego internim konsenzusom, došlo do sporazuma o stvaranju Banovine Hrvatske, onog što Dejan Đokić zove „nedostižnim kompromisom“. Ne znamo da li bi to zaista rešilo srpsko-hrvatski problem jer je uskoro došao Drugi svetski rat, sa sve NDH i Jasenovcem i ti odnosi nikad više neće biti lišeni te stigme. Ipak, valja makar u digresiji primetiti da sporazum Cvetković-Maček nije uzimao u obzir težnje bosanskih muslimana te da se otad svako približavanje Srba i Hrvata iz bošnjačke perspektive, s razlogom ili ne, često posmatra kao nešto usmereno protiv njih. U takvom su tonalitetu čak i dominantne sarajevske reakcije na s početka pomenutu Vučićevu posetu Zagrebu kao i na citirani intervju.

Uglavnom, posle Drugog svetskog rata, pokušalo se graditi odnose između Srba i Hrvata isključivo na bratstvu i jedinstvu skovanim među partizanima. Međutim, i među Srbima i među Hrvatima bilo je onih koji su u javnosti sledili vladajuću ideologiju, dok su privatno mislili nešto sasvim drugo. Devedesetih su nahrupile sile mraka, pa su te devedesete iz hrvatske perspektive isključivo vreme „velikosrpske agresije“, dok su iz srpske period „povampirenja ustaštva“. Teško je, verovatno i nemoguće u dogledno vreme, očekivati da Srbija i Hrvatska nađu ikakav kompromis oko, recimo, petog avgusta 1995. godine.
Ipak, kako bi Habermas rekao, tradicija se uvek bira. Oko nekih stvari se treba složiti da se ne slažemo, a oko nekih događaja i figura, poput Nikole Tesle odnosno Stjepana/Stevana Filipovića ili Ive Lole Ribara, može se, samo ako se hoće, stvarati neki novi narativ. To je tačka s koje se može promišljati budućnost.