Autor: Danilo Koprivica, politikolog
Živimo u vremenu u kome značajan deo međunarodne javnosti očekuje od Srbije i od srpskog društva, da se iskrenije suoči sa nedavnom prošlošću, smatrajući taj proces gotovo eliminacionim testom demokratije. Svesni neminovnosti suočavanja, u potrazi za mogućim rešenjima, posegli smo za istorijskim primerima iz dvadesetog veka, na osnovu kojih ćemo pokušati da se podsetimo, ali i da naučimo, kako su se sa vlastitom prošlošću suočila društva koja sebe smatraju uzornim demokratijama.
Holandska Indija
Ovo je sećanje na mračno svedočanstvo iz novije istorije današnje Indonezije, najveće ostrvske države na svetu, kojom je Holandija upravljala i koju je eksploatisala gotovo 350 godina. Ovo je priča o događajima sa kraja četrdesetih godina dvadesetog veka, dok je ova teritorija još uvek nosila naziv Holandska Indija. Priča o tome kako je država Holandija, neodmerenom i neprimerenom upotrebom sile, pa i masovnim streljanjima, pokušala da zaustavi društvenu neminovnost – stvaranje nezavisne Republike Indonezije.
S druge strane, ovo je i priča o načinu na koji su se zvanični Hag i celo holandsko društvo suočili sa istinom o počinjenom zločinu i njegovim posledicama. Priča iz koje se može mnogo toga razumeti i naučiti.
Indonezija danas
Indonezija je najveća ostrvska država na svetu, zemlja 13.466 ostrva. Najveće od njih, ostrvo Java, nastanjuje oko 140 miliona ljudi. Prema popisu iz 2016. godine Indonezija ima 260 miliona stanovnika, a njen glavni grad ima oko 30 miliona u širem gradskom području ili oko 10 miliona stanovnika u samom gradu.
„Bhinneka Tunggal Ika” (Jedinstvo u različitosti) je nacionalni moto koji leži u činjenici da indonežansku zajednicu čine 634 etničke grupe i podgrupe koje koriste preko 1400 jezika. Dominantne religije su islam, sa čak 87% stanovništva, hrišćanstvo (katolicizam i protestantizam), hinduizam, budizam, konfučijanizam… Indonezija je najmnogobrojnija država u svetu u kojoj su muslimani većina, a islamsku zajednicu u ogromnoj većini čine suniti.
Indonezija je sedamnaesta zemlja na svetu po ekonomskoj razvijenosti, ali i zemlja ogromnih socijalnih razlika. Četiri najimućnija čoveka poseduju bogatstvo jednako imovini od 100 miliona najsiromašnijih. Druga je zemlja na svetu, iza Brazila, po raznovrsnosti i bogatstvu sveta prirode, a treća po raznovrsnosti šuma. Veliki je proizvođač nafte, gasa i pirinča i najveći svetski proizvođač palminog ulja i kaučuka, što značajno utiče na problematično očuvanje prirodnog, pre svega šumskog bogatstva. Upravo zbog toga, kao zemlja sa najvećom svetskom deforestacijom u korist industrije, Indonezija je danas treća zemlja na svetu po emisiji gasova koji doprinose efektu staklene bašte.
Sve ove brojke i činjenice su bile neophodne kao uvod, da bi se, između ostalog, lakše predstavio značaj indonežanskih resursa za 350 godina holandske kolonijalne uprave i nemilosrdne eksploatacije.
Hronologija jedne kolonizacije
Holandska istočnoindijska kompanija (VOC) je sa mandatom poverenog državnog suvereniteta, dakle i sa prenesenim pravom upotrebe sile, počela sa zauzimanjem indonežanskih teritorija početkom sedamnaestog veka. Nastala kao savez samostalnih manjih trgovaca, od države je dobila pravo trgovačkog monopola, pa je ubrzo izrasla u najveću i najmoćniju trgovačku mrežu svog vremena. Procenjuje se da je za svog postojanja, dakle za oko dva veka, raspolagala sa oko 4700 brodova, kojima je prevezla preko 10 miliona ljudi. Bila je to prva kompanija koja je izdala akcije, umesto dotadašnjih obveznica na teret brodova. Akcije su bile bez prava upravljanja.
Glavni prihodi VOC-a poticali su od trgovine začinima, koji su gajeni kao monokulture na Molučkim ostrvima. Nisu bili zanemarivi ni prihodi koji su pristizali iz unutrašnje međuostrvske trgovačke razmene.
Nakon finansijskog sloma kompanije 1798. godine, do koga je došlo zbog neadekvatnog upravljanja i zbog anglo-holandskih ratova, teritorije preuzima holandska država, koja započinje zauzimanje krajeva zemlje i van luka i plantaža koje je pretežno držala kompanija.
Hronologija jedne nezavisnosti
Sve veće nezadovoljstvo holandskom upravom nalazilo je artikulaciju u islamu, koji je propovedao bitno drugačiji oblik organizacije društvenog života od onoga koji su nametali pragmatični Holanđani. Tako je došlo do jačanja nacionalista, među kojima u posebno značajnu figuru stasava Ahmed Sukarno, koga zbog anti-holandskih stavova vlasti pritvaraju u više navrata.
Početak Drugog svetskog rata, doveo je do holandskog napuštanja Indonezije i do japanske okupacije, koja će trajati sve do druge polovine 1945. godine. U tom periodu stradalo je oko 4 miliona Indonežana. Dobrim delom zbog surove radne prisile kojoj su bili izloženi. Bez obzira na to, nacionalisti predvođeni Sukarnom u Japancima videli su manju pretnju nego u Holanđanima. Tako je, nakon početnog otpora Japancima, došlo do saradnje nacionalista sa okupatorom, koji od početka nije odbacivao mogućnost davanja nezavisnosti. O tome se pričalo i tokom posete Sukarna Japanu, u novembru 1943. godine, kada ga je car Hirohito odlikovao, a japanski premijer mu je priredio privatnu večeru. Posebno važan signal je bila najava novog japanskog premijera, koji je u septembru 1944. godine nagovestio da je Japan blizu odluke o davanju nezavisnosti Indoneziji. Bilo je to načelno obećanje bez jasno utvrđenog vremenskog roka. Ali taj dan je za Sukarna došao ubrzo, dva dana nakon kapitulacije Japana 15. avgusta 1945. godine. Obrativši se na milionskom skupu, tog 17. avgusta 1945. godine, Sukarno je objavio nezavisnost Republike Indonezije. Japancima nije odgovarala ova ishitrenost ali im tih dana ionako ništa nije išlo po planu. Umesto da japanska vojska, prema ugovoru sa saveznicima, nastavi da čuva red do ponovnog zauzeća Indonezije od strane saveznika, vojska počinje da se povlači u kasarne i da prepušta naoružanje nacionalistima.
Holanđani nisu potvrdili Sukarnovo proglašenje, već su njega i nacionaliste optužili za saradnju sa okupatorom i otpočeli su oružane akcije sa ciljem slamanja pobune. Četvorogodišnji rat za nezavisnost (1945 – 1949) odneo je 300.000 žrtava. Pod eufemizmom policijskih akcija, Holandija je zapravo vodila ratne operacije, ne libeći se da primeni neadekvatnu silu. Došlo je do masovnih egzekucija i niza zabeleženih primera zlostavljanja civila i uhapšenih lica. Na taj način Holanđani su povratili kontrolu nad većim delom zemlje, ali nisu uspeli da uguše samu pobunu koja je našla uporište u ruralnim predelima. A onda, pod pritiskom međunarodne javnosti, pre svih pod pritiskom SAD, glavnog holandskog finansijskog partnera, 27.12.1949. godine došlo je do konačnog holandskog priznavanja Republike Indonezije.
Između Jave i Haga – odgovornost na Holandski način
Zbog izveštaja o ulozi Holandije u Srebrenici, celokupna holandska vlada podnela je ostavku (2002).
„Dačbat – holandske trupe evakuisale su 350 muškaraca i oduzeli im šansu da ne budu u blizini bosanskih Srba“, utvrdio je sud.
Holandski sud niže instance je doneo odluku da su Holanđani odgovorni za smrt tih ljudi ali se na tu odluku žalila vlada.
Žalbeni sud je utvrdio da je odgovornost Holandije 30 odsto, ali je Vrhovni sud tu brojku smanjio na 10 odsto.
Istine radi, valja se setiti da je komandant holandskih snaga tražio da se procesuira oficir odgovoran za masakr u Ravagedu, ali i da nije bilo istrage. Tek 2008. godine Holandija je saopštila da duboko žali zbog tog događaja ali da veruje da je istekao rok za istragu. Posle tužbe desetoro preživelih žrtava masakra, holandski sud je odlučio da se zbog karaktera događaja na njega ne može primeniti zastarelost slučaja. Sud je u septembru 2011. godine presudio da je država Holandija odgovorna za masakr u selu Ravagedu na ostrvu Java, na kojem je 430 ljudi ubijeno, a holandska vlada je u novembru iste godine otpočela pregovore o naknadi rođacima ljudi koje su pogubile holandske snage. Danas, počinjeni zločini ne opterećuju holandsko-indonežanske odnose, niti dublje zadiru u sećanje prosečnog Indonežanina.
Na kraju možemo reći da se holandsko zvanično držanje po pitanju počinjenog zločina može oceniti kao delimično odgovorno ali ne i blagovremeno. Da li je do njega došlo zbog zrelosti holandske društvene zajednice, stvarne nezavisnosti i snažnog autoriteta sudskih instanci ili možda delom i zbog procene da se nakon 350 godina brutalne eksploatacije valja odgovorno odnositi prema zločinu koji nije mali ali nije neoprostiv, tema je za razmišljanje.
Ostavi komentar