Strategija srpske vojske pred Prvi balkanski rat 1912. godine

Autor: Msr Srđan Graovac, istoričar

Prema operativnom planu Vrhovne komande trebalo je 23. oktobra da 1. armija izbije na liniju Vaksince – Tabanovce – Četirce – Nagoričane, a 3. armija, svojim levim krilom, u rejon Preševa. Ali je, inicijativom svoga komandanta, 1. armija otpočela pokret s koncentraciske prostorije 20. umesto 21. oktobra pa su se njene divizije prvog ešelona sasredile na označenoj liniji već 22. oktobra. Treća armija je, međutim, tek ovoga dana zauzela Prištinu, gde je i zanoćila s namerom da sutradan ostane u tom rejonu. Tako se ova armija uoči Kumanovske bitke nalazila udaljena od 1. armije za četiri dana marša. Što tiče 2. armije, glavnina njene desnokrilne divizije, nastupajući preko Krive Palanke, zanoćila je 23. oktobra uveče na Stracinu s namerom da idućeg dana produži pokret u pravcu Kratova, gde se već nalazio jedan puk ove divizije; u isto vreme se glavnina 7. (Rilske) divizije nalazila na pravcu prema Kočanima, a jedna brigada u rejonu Gornje DŽumaje. Prema tome, položaj srpskih armija uoči Kumanovske bitke bio je takav da 3. armija, s obzirom da je 23. oktobra trebalo da se zadrži u rejonu Prištine, nije mogla narednih 4 – 5 dana ispoljiti neposredan uticaj na razvoj operacija na frontu 1. armije, dok je 2. armija mogla već idućeg dana posle podne neposredno sadejstvovati 1. armiji svojom desnokrilnom divizijom, ako bi ova sa Stracina produžila pokret u pravcu Kumanova, odnosno drugog dana, dejstvom u pozadinu turskih snaga kod Kumanova ako bi produžila pokret u pravcu Kratova. Srpska Vrhovna komanda, međutim, nije 23. oktobra očekivala bitku kod Kumanova. Ona 22. oktobra uveče nije imala nikakvih podataka na osnovu kojih bi mogla zaključiti da se u rejonu Kumanova nalaze jače neprijateljske snage, odnosno pretpostaviti da se glavnina Vardarske armije toga dana prikupila u rejonu Kumanova i na reci Pčinji. Naprotiv, njoj je bilo poznato da je 1. armija, pošto je 20. oktobra odbacila neprijateljske delove od Bujanovca s Rujna i Starca, 21. i 22. oktobra nastupala bez otpora i čak bez dodira s neprijateljem, kao i to da su prednji delovi desnokrilne divizije 2. armije 21. oktobra tek u visini Stracina došli u kontakt sa slabim neprijateljskim delovima, koji su, uz veoma slab otpor, otstupili prema Kumanovu, i da je 3. armija, razbivši neprijateljske snage pred sobom, toga dana zauzela Prištinu.

Na osnovu ovakve situacije na frontu, izgleda da se u Vrhovnoj komandi sasvim učvrstila ranija pretpostavka da će glavne neprijateljske snage ostati na prostoriji Skoplje – Ovče Polje – Veles, a da se pred frontom 1. armije, u visini Kumanova, mogu nalaziti samo slabiji neprijateljski deolovi. U skladu s takvom ocenom situacije, a pošto joj je toga dana bilo jasno da će 3. armija zakasniti da se, u duhu operativnog plana, svojim levim krilom spoji sa 1. armijom severno od Kumanova, Vrhovna komanda je 22. oktobra uveče naredila komandantu 1. armije da idućeg dana produži pokret s ciljem da zauzme Kumanovo i da izbije na liniju Bulačane – Novo Selo – Biljanovce – Slatina (Mahala). Istovremeno se saglasila s namerom komandanta 2 armije da, u duhu ranijeg neređenja, idućeg dana Timočka divizija I produži pokret sa Stracina u pravcu Kratova i naredila da 7 divizija nastupa na Kočane sa oprezom prema Štipu. Kako se iz ovih mera vidi, Vrhovna komanda ne samo da idućeg dana nije očekivala odlučnu bitku kod Kumanova, nego je smatrala da 1. armija neće ništa rizikovati ako 23. oktobra produži pokret s ciljem da izbije na određenu liniju južno od Kumanova, mada je u svim ranijim direktivama dosledno isticala potrebu da se 1. i 3. armija sjedine severno od Kumanova. Prema tome, bitka kod Kumanova je za srpsku Vrhovnu komandu došla potpuno neočekovano, iznenada. U takvoj situaciji 1. armija je morala sama da primi udar glavnih snaga turske Vardarske armije. Međutim, pošto je 22. oktobra zauzela definitivan raspored na određenoj liniji, ona nije bila pripremljena za odlučnu bitku koju joj je neprijatelj nametnuo 23. oktobra, pre svega zbog toga što njen borbeni poredak nije bio pogodan za takav sudar. Noću 22/23. oktobra pošto je uveče primio naređenje Vrhovne komande da idućeg dana zauzme Kumanovo, komadant armije je odlučio da produži pokret 24, a ne 23. oktobra, kako je bila naredila Vrhovna komanda, jer je smatrao da je za organizaciju pokreta potrebno duže vreme usled toga što su divizije prvog ešelona bile prilično udaljene od Komande armije. A pošto je, na osnovu izveštaja komandanta Konjičke divizije, zaključio da se oko Kumanova i na pravcu Kumanovo – Murgaš nalazi izvestan deo turskih snaga, a da se svakako glavne snage nalaze negde u dubini vojišta, komandant armije je smatrao da će divizije prvog ešelona, kada 24. oktobra produže pokret, bez većeg naprezanja savladati otpor neprijateljskih delova oko Kumanova, iako je Moravska divizija I morala biti oslabljena jednim pukom. Zbog toga, prilikom donošenja odluke da se Armija 23. oktobra zadrži na dostignutoj liniji, nije uočavao potrebu da se divizije drugog ešalona u toku ovoga dana primaknu bliže divizijama prvog ešelona, kako bi sutradan, tj. 24. oktobra, u slučaju potrebe, mogle pružiti pomoć prvom ešelonu. Tako su se 23. oktobra ujutru, kada je otpočela Kumanovska bitka, sve divizije 1. armije našle u prvobitnom rasporedu koji joj nije pružao potrebnu operativnu sigurnost niti potrebne uslove za efikasno dejstvo.

Položaj koje su posedale divizije prvog ešelona 1. srpske armije protezali su se od Vaksince na zapadu preko Tabanovce i Četirce, do Kitke (tt. 534). Od ovog visa povlačili su se prema severu do Nikuljanskog visa, a odatle ponovo na jug do Popovca (tt. 519). Od ove tačke položaji su se protezali u jugoistočnom pravcu preko Žegligovskog Kamena (k. 508), Prkinog Rida i Srtevice, silazili na Pčinju i završavali se na Orlovcu na suprotnoj obali Pčinje. Dužina ovih položaja u prvoj liniji iznosila je preko 20 km. Desno krilo armiskog položaja, od Vaksnice do Kitke (tt. 534), koje je posedala Moravska divizija I, stajalo je upravo na pravac eventualnog nastupanja neprijatelja od Kumanova, oslanjajući se: desno na padine Skopske Crne Gore, a levo na Kitku (tg. 534). Idući od poslednjih ogranaka Jezerske Planine i Vaksince na istok, ovi položaji se spuštaju u Kojnarsku Reku, a od nje se ponovo penju do Kitke (tt. 534). Kojnarskom Rekom su prema tome ovi položaji podeljeni na dve topografske celine, ali time nije bitno slabio njihov taktički značaj jer se, dobrom organizacijom vatrenog sistema ovaj topografski slabiji deo položaja mogao dobro braniti kosom vatrom s padine 572, Trgovišta (tt. 388) i jugozapadnih padina 462. Manevarski karakter zemljišta na ovom delu armiskog fronta omogućavao je pogodan izbor vatrenih položaja za artiljeriju i solidnu vezu s pozadinom, jer je, sem druma Vranje – Kumanovo, postojao niz puteva na i inače prolaznom zemljištu. Na taj način, gledajući u celini, položaj divizije koja je obrazovala desno krilo Armije bio je u topografskom i taktičkom pogledu pogodan za organizaciju solidne odbrane. Ali, usled toga što su ovi položaji za oko 2 km bili istaknuti napred u odnosu na položaj armiskog centra – Drinske divizije I, njihovo levo krilo, iako se naslanjalo na vis Kitku, bilo je donekle izloženo obuhvatu, što je taktički svakako slabilo položaj desnog armiskog krila u celini. Centar armiskog položaja – Nikuljanski vis – posedala je Drinska divizija I. Iako je pretstavljao topografski najjači deo armiskog fronta, Nikuljanski vis je bio jako uvučen u odnosu na položaje susednih divizija, a naročito levokrilne Dunavske divizije I, čije je desno krilo za oko 4 km bilo istaknuto ispred levog krila Drinske divizije I. Ovakvim položajem centralne divizije bila su oslabljena i izložena obuhvatu uputrašnja krila obeju susednih divizija. Levo krilo armiskog fronta, takozvani mladonagoričanski položaji od Popovca (tt. 519) do Orlovca, ka levoj obali Pčinje, koje je posedala Dunavska divizija I, pružali su se, u odnosu na opšti pravac armiskog fronta, koso sa severozapada prema jugoistoku i zbog toga je ovo krilo bilo jako istaknuto.

Ovaj položaj je predstavljao niz vrlo stenovitih uzvišica od kojih su najviše: Popovac (tt. 519), Žegligovski Kamen (k. 508), bezimeni karp, Putin Rid, Prikin Rid i Srtevica. Između ovih uzvišenja nalaze se duboka sedla, tako da su se za odbranu mogle koristiti samo kote. Taktički veoma važna u okviru čitavog levog krila bila je Srtevica, koja ustvari pretstavlja razvučen plato s pravcem protezanja sever – jug, čije se padine, bez kamenjara i stenjaka, blago spuštaju prema zapadu, jugu i istoku. Ona je u odnosu na ceo odbranbeni položaj bila istaknuta i topografski slabije vezana za Prkin Rid, a pošto ju je u odnosu na ovu tačku nešto povučena unazad, sa nje se u slučaju pada u ruke neprijatelja, mogao bočno tući veliki deo diviziskog položaja, a naročito njegova pozadina. Na levoj obali Pčinje nudili su se u topografskom pogledu veoma pogodni položaji u rejonu Orlovca, odnosno u rejonu Vojnik – Velja Glava (k. 476), ali su oni u taktičkom pogledu mogli služiti samo za bočno osiguranje od eventualnog neprijateljskog dejstva levom obalom Pčinje, u pozadinu mladonagoričanskih položaja. Zemljište ispred ovih položaja bilo je otkriveno, te je preglednost sa čitave linije ovih uzvišica bila dobra, a efekat pešadijske vatre mogao se dobro iskoristiti. Međutim, kako se od položaja pešadije na tim uzvišicama zemljište spušta veoma strmo, to su neposredno ispred tih položaja postojali veliki mrtvi uglovi, pa su se ti prilazi mogli tući samo dobro organizovanom kosom i bočnom vatrom sa susednih položaja. Kamenito tle položaja, koje je pri dejstvu neprijateljske artiljerije znatno povećavalo gubitke, zahtevalo je fortifikacijsko uređenje. U tom smislu, na desnom odseku bili su delimičio izgrađeni streljački rovovi za klečeći stav, dok je na ostalim odsecima bilo vrlo malo urađeno s jedne strane zbog teškog kamenitog tla, a s druge i zbog toga što se nije očekivao jači napad neprijatelja. Položaji su bili fortifikacijski ojačani još jednim zatvorenim turskim utvrđenjem za jednu četu na Popovcu (tt. 519) i na presedlini između Prkinog Rida i Srtevice. Zbog velikih kamenjara i kišom raskvašenog tla prolaznost na samom položaju bila je prilično teška naročito za vozove; u pozadini, prema Čelopek, bila je bolja, dok je prema Nikuljane, pa na sever, bila opet teža. Kako se vidi, položaj I armije gotovo na čitavoj svojoj širini nadvišavao je predteren sve do Lipovske i Kumanovske Reke i r. Pčinje, što je omogućavalo dobru preglednost i organizaciju solidnog vatrenog sistema. Desno krilo i bok bili su naslonjeni na teško prolazno zemljište Skopske Crne Gore, a levo krilo na Pčinju, odnosno na brdovito zemljište istočno od reke. U pozadini položaja prvog armiskog ešelona, na ostojanju od 4 – 6 km, nudio se vrlo jak prihvatni položaj na liniji Trnovski Rid (tt. 642) – Cer (k. 576) – Sopot – Karabičane (Lanište) – Nikuljane – Staro Nagoričane, a i dalje, idući na sever, zemljište se stalno penje sve do vrha Rujan Planine (tt. 969), što je omogućavalo organizaciju odbrane na velikoj dubini, a neprijatelju davalo male izglede da početne uspehe brzo proširi i razvije po dubini. Veze sa pozadinom bile su dobre, jer je, pored druma, postojao i niz seoskih puteva na relativno prolaznom zemljištu.

Ali i pored izvesnih taktičko-topografskih preimućstava u odnosu na predteren, levo krilo armiskog položaja bilo je vrlo osetljivo. Pošto Srtevica, koja je i predstavljala značajan zemljišni objekt na krajnjem levom krilu, nije bila posednuta snagama Dunavske divizije I, nego slobim četničkim snagama koje nisu bile pod komandom komandanta ove divizije, levo krilo ove divizije stojalo je sasvim otvorvno i izloženo obuhvatu. Na drutoj strani, usled povlačenja armijskog centra daleko unazad i desno krilo Dunavske divizije I bilo je nesigurno, izloženo opasnosti da bude odbačeno prema istoku, utoliko pre što su nedostajali jedinstven plan odbrane i sadejstvo divizija prvog armijskog ešelona. Najzad treba istaći da je osetljivost položaja ove divizije bila utoliko veća što se pozadi nje nije nalazila nijedna pešadijska divizija iz drugog armijskog ešelona koja bi je u slučaju potrebe mogla brzo i efikasno pomoći jer se Dunavska divizija II nalazila duboko pozadi armijskog centra. Prema tome, levo krilo Armije, i pored toga što su položaji koje je posedala levokrilna divizija bili topografski jaki, nije davalo dovoljno taktičko-operativne sigurnosti. Da bi se to postiglo, bilo je svakako potrebno da se Dunavska divizija I, koja je posedala front širine oko 10 km, rokira više prema svom levom krilu i čvršće nasloni na Pčinju. Usto je bila potrebna i čvršća organizacija sadejetva sa snagam koje su se nalazile na levoj obali Pčinje u rejonu Orlovca (k. 413). Ali je takvo pomeranje ove divizije moglo uslediti samo onda ako bi se centralna, Drinska divizija I, istakla napred i ako bi u svoj front odbrana uključila i rejon Popovca (tt. 519), jer je inače front ove divizije iznosio svega oko 2,5 km. Međutim, pošto je to izostalo, položaj centralne divizije imao je u stvari ulogu nekog centralnog prihvatnog položaja koji bi mogao do dođe do izražaja tek pošto budu odbačene krilne divizije. Na taj način 1. srpska armija je uoči bitke u prvom ešelonu ustvari imala dve pešadijske divizije umesto tri, kako su to zamišljale Vrhovna komanda i Komanda armije, dok su se u drugom ešelonu nalazile tri umesto dve divizije. Ovom značajnom promenom u borbenom poretku Armije koja je nastala u situaciji kada su se na prednjem kraju mogle razviti ne samo tri nego i četiri divizije, uz osetljivost levog armijskog krila od obuhvata sa istoka, bila je bitno oslabljena taktičko-operativna sigurnost armijskog poretka i mogućnost Armije da ispolji svoju udarnu snagu kada su joj Turci 23. oktobra iznenada nametnuli bitku.

Pokret glavnih snaga turske Vardarske armije prema Kumanovu preduzet je sa čvrstom namerom komadanta armije da po prikupljanju snaga u rejonu Kumanova pređe u napad i odvojeno tuče srpske snage koje su se očekivale od Vranja i Ćustendila, odnosno po delovima tuče glavnu srpsku grupaciju tj. 1 armiju, koja se očekivala od Vranja. Međutim, pošto je 22. oktobra uveče bio obavešten da su neposredno ispred Kumanova izbile srpske snage čija se jačina ceni na četiri divizije, da je kolona od Ćustandila zauzela Stracin, a ona koja nastupa kosovskim pravacem Prištinu, komandant armije je, izgleda, ocenio da uslovi za ostvarenje njegove namere nisu više onakvi kako ih je on zamišljao. Jer da bi se odvojeno tukle srpske snage od Vranja i Ćustendila trebalo je Vardarskoj armiji vremena i prostora. A pošto su se ove kolone 22. oktobra uveče nalazile na takvom rastojanju da su se već idućeg dana posle podne mogle sjediniti na bojištu, izvođenje zamišljenog manevra 5. i 6. korpusa, kojim je trebalo obuhvatiti krilo i bok 1. srpske armije u nastupanju iz doline Morave, bilo je u ovakvoj situaciji skopčano s rizikom da ova dva korpusa pri pokušaju takvog maneara budu koncentrično napadnuta od 1. srpske armije koja se nalazila ispred Kumanova i od onih srpskih snaga sa Stracina. Zato se komandant armije 22. oktobra uveče kolebao u svojoj ranijoj odluci nalazeći se u dilemi da li idućeg dana preći u napad ili ostajući u odbrani sačekati napad srpskih snaga? Pa pošto je, izgleda, kao i komandant 7. korpusa predviđao da će srpske kolone idućeg dana produžiti pokret u cilju napada na Kumanovo, komandant armije se odlučio da svoje snage postavi tako kako bi mogao da primi napad obe srpske kolone. Ali sudeći prema rasporedu njegovih snaga noću 22/23. oktobra i prema onome kako su se idućeg dana razvijali događaji na bojištu, komadant armije se nije sasvim odrekao svoje prvobitne ideje o napadu. Naprotiv, raspoređujući svoje korpuse stepenom unazad, kako bi, po potrebi, mogao obrazovati front i prema severoistoku, on je imao nameru da iskoristi svaku priliku za prelazak u napad upravo u duhu svoje ranije zamisli izvodeći napadni manevar – prvo snagama 5. korpusa, pa onda i 6. korpusa – prema levom krilu i boku srpskih snaga. Prema tome, ostajući u osnovi dosledan svojoj ranijoj odluci da napadom reši bitku u svoju korist, komadant Vardarske armije je u novostvorenoj situaciji noću 22/23. oktobra samo privremeno odgodio izvršenje ove odluke. U duhu ovakve zamisli, 7. korpus je ove noći dobio zadatak da ostane na položajima ispred Kumanova, s tim što mu je preporučeno da iza levog krila obrazuje jaku rezervu od trupa sa isturenih položaja i istočnog utvrđenog odseka. Šesti korpus je imao u toku noći da dovrši prebacivanje snaga preko reke Pčinje i da do zore zajedno sa prethodničkim pukom 13. nizamskedivizije iz karpusa posedne utvrđene slatinske položaje (što će reći: položaje od veze sa desnim krilom 7. korpusa, preko Zebrnjaka i Slatine Mahale, do Golubice, odnosno do Pčinje) i na taj način osigura prelaz reke Pčinje ostalim jedinicama. Peti korpus je glavninom snaga trebalo da ostane na levoj obali Pčinje, s tim da se 13. divizija pomeri udesno bliže i pozadi prethodničkog puka, koji je imao zadatak da posedne položaj na Golubici, a Štipska redifska divizija prebaci iz sela Kutlibeg u Novoseljane i obrazuje armijsku rezervu.

Kako se vidi iz borbenog poretka koji je u toku noći 22/23. oktobra trebalo da zauzme Vardarska armija, komadant armije je na desnom krilu grupisao četiri pešadijske divizije, računajući i onu koja je imala zadatak da obrazuje armijsku rezervu. Svakako da je zadržavanje 5. korpusa stepenom unazad iza 6. korpusa bilo uslovljeno težnjom da se parira eventualni napad srpskih snaga od pravca Stracina, ali se iz ovog rasporeda vidi da je komandant armije želeo da na desnom krilu stvori jaku udarnu grupaciju koja bi, prema razvoju situacije na bojištu, prešla u protivnapad radi obuhvata srpskog krila. Iz izloženog se vidi da je komadant Vardarske armije uoči Kumanovske bitke raspolagao približno tačnim podacima o srpskim snagama pred frontom i da je čak realno predviđao namere srpske Vrhovne komande: on je dakle – nasuprot komadantu 1. srpske armije koji nije ni slutio da će idućeg dana otpočeti odlučujuća bitka – planski pripremao odbranu, odnosno napad za 23. oktobar. Položaj na kojim je Vardarska armija trebalo da ostane u odbrani, odnosno s kojih je prešla u napad, protezali su se od sela Slupčane, na levom turskom krilu, preko Režanovačke kose (Strana tt. 371) – Kršla (tt. 431), Zebrnjak (tt. 511) – Slatinska kosa do Golubice (tt. 375). U taktičko-topografskom pogledu ova linija je bila podređena položaju 1. armije, jer se zemljište, u celini, sa severa spušta prema Kumanovu i r. Pčinji i u glavnom je golo i otvoreno. Usled toga se Vardarskoj armiji sa ove linije nisu nudili naročito povoljni uslovi za napad na front 1. armije. Budući da je desno krilo 1. armije bilo naslonjeno na greben Skopske Crne Gore i da je manevar s levog turskog krila bio teže ostvarljiv, napad glavnih turskih snaga sa ovog pravca nije nudio naročite rezultate, utoliko manje što su Turci, s obzirom da su sa srpske strane na ovaj pravac izvodile glavne komunikacije, mogli očekivati da će se na ovom delu fronta nalaziti glavne srpske snage. Ni pravac s centra polaznog položaja nije nudio uslove za napad glavnih turskih snaga, jer je direktno izvodio na topografski najjači deo fronta 1. armije kojim se isuviše teško moglo ovladati bez primene manevra bilo sa istočne bilo sa zapadne strane. Prema tome, pravac koji je izvodio sa desnog krila Vardarske armije nudio je bez sumnje najpovoljnije uslove za napad glavnih turskih snaga. Naime, sa ovog pravca se nudilo najviše mogućnosti za manevar u cilju taktičkog obuhvata levog krila 1. armije, koje je inače bilo jako istaknuto. Snage koje bi bile angažovane za izvođenje ovakvog manevra morale bi u početku nastupati i levom i desnom obalom Pčinje, s ciljem da se prvo ovlada Srtevicom i na taj način omogući obuhvat mladonagoričanskih položaja. Međutim, ovakav manevar nije nudio veće rezultate, jer da bi se obuhvatilo levo krilo 1. srpske armije, u operativnom smislu, manevar bi se morao izvoditi dublje i s jačim snagama. A s obzirom na karakter zemljišta istočno od Pčinje, naročito severnije od sela Vojnik i druma Kriva Palanka – Kumanovo, takav manevar je bio veoma otežan, utoliko teži što Vardarska armija i nije imala dovoljno snaga za jedan takav poduhvat. Prema tome, ni napad glavnih snaga Armije sa ovog desnog krila nije nudio naročite izglede na uspeh. Ni u pogledu odbrane, Vardarska armija nije imala naročito povoljne terenske uslove. Pre svega, ova linija nije predstavljala jače izraženu taktičko-topografsku celinu. A pošto važniji zemljišni objekti nisu bili fortifikacijski dovoljno ojačani i povezani, ovi položaji nisu omogućavali, inače slaboj, Vardarskoj armiji da izdrži napad nadmoćnije 1. armije. Utoliko manje što je 1. armija u napadu mogla da ispolji manevar prema jednom i drugom krilu ovih položaja. Prema tome, zemljište nije nudilo povoljne uslove za napad, a još manje za odbranu Vardarske armije.

LITERATURA

Hall, Richard C. (2002). The Balkan Wars 1912–1913: Prelude to the First World War. Routledge. str. 140. ISBN 978-1-134-58363-8.

Jagodić, Miloš (2009). Srpsko-albanski odnosi u Kosovskom vilajetu (1878—1912). Beograd: Zavod za udžbenike.

Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.

Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912—1915). Beograd: Filozofski fakultet.

Jagodić, Miloš (2015). „Procena demografskih gubitaka Srba u periodu 1910–1921” (PDF). Srpske studije (6): 11—65. Arhivirano iz originala (PDF) na datum 26. 08. 2018. Pristupljeno 31. 07. 2017.

Puzović, Predrag (2013). „Uloga sveštenstva u Balkanskim ratovima” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 72 (1): 93—111.