Autor: Jovanka Simić, novinarka
April u Novom Sadu je mesec u kojem po tradiciji aktuelni selektor najavljuje svoj odabir predstava koje će publika Sterijinog pozorja imati privilegiju da pogleda od 26. maja do 3. juna. I ovde je reč o tradicionalnom terminu koji je u prošlosti samo u iznuđenim prilikama morao da bude pomeran, a poslednji put je to bilo u vreme pandemije Kovida 19. Pred nama je 67. Sterijino pozorje, najprestižniji praznik pozorišta u regionu, koji nosi ime osnivača srpske drame, Jovana Sterije Popovića.
Festival nacionalne drame i pozorišta takmičarskog karaktera, gde najbolje predstave i glumci bivaju nagrađeni priznanjem koja nosi ime osnivača domaće drame i jednog najboljih srpskih komediografa, Sterijino pozorje ustanovljeno je 1956. u okviru obeležavanja 150. Godišnjice Sterijinog rođenja i stote godišnjice njegove smrti.
U kreiranju programa i statusa Pozorja učestvovale su najistaknutije ličnosti tadašnjeg društva, kulture i umetnosti. U prvom Odboru Sterijinog pozorja (Gradsko veće Novog Sada, 29. mart 1956) bili su, među ostalima, Josip Vidmar (predsednik), Ivo Andrić, Milan Bogdanović, Branko Gavela, Velibor Gligorić, Dimitar Kjostarov, Mladen Leskovac, Veljko Petrović, Tomislav Tanhofer, Radomir Radujkov, Miloš Hadžić…
Ovi poslenici kulture definisali su ovakve programske ciljeve: kroz stalni festival nacionalne drame potrebno je unapređivati pozorišnu umetnost i stimulisati razvoj dramske književnosti. Sve to u slavu i čast osnovatelja srpske drame i jednog od vodećih intelektualaca svog vremena ‒ Jovana Sterije Popovića (Vršac, 13. januar 1806 – Vršac, 10. mart 1856).
Jovan Sterija Popović (ili Jovan Popović Sterijin) rođen je u trgovačkoj porodici. Osnovnu i srednju školu učio je u Vršcu, Temišvaru i Pešti, a pravne nauke studirao je u Kežmaroku. Zabeleženo je da je još kao dete bio primetno krhkog zudravlja, te je najviše vremena provodio s majkom Julijanom, rođenom Nešković, inače kćerkom tada poznatog slikara i pesnika Nikole Neškovića.
Gospođa Julijana, ugledna i poštovana među Vrščanima, svog sina vazda je vodila je sa sobom u društvo ljudi iz sveta kulture. Dečak je pažljivo posmatrao i upijao taj svet, što će se docnije ispostaviti kao presudno u kreiranju karaktera njegovih književnih junaka.
Prvi udarac sudbine Jovan je osetio kada mu je majka iznenada preminula. O njemu je dalju brigu preuzeo otac koji nije smatrao neophodnim da mu sin nastavi pohađanje velikih škola. Jovanov otac Sterija (na grčkom „zvezda“) poreklom je bio Grk, a po nekim izvorima Cincarin. Bio je trgovac koji se odnekud doselio u Vršac. O odnosu oca i sina rečito govori i podatak da Jovan nikada nije napisao očevu biografiju, ali je zato ostavio zapis o svom dedi po majci, Nikoli Neškoviću.
Još u osnovnoj školi u Pešti, Jovan je bio u prilici da u jednom nemačkom pozorištu vidi predstave po delima klasika, među kojima i komediografski uobličene likove, kao i najbolje glumce cele Ugarske. U tim peštanskim godinama sprijateljio se s Vrščanima Đorđem Stankovićem, jednim od docnijih osnivača Matice srpske i Julijanom Vijatović Radivojević, kćerkom senatora iz Vršca, koja se školovala u Beču i bila je spisateljica na glasu.
Docnije u rodnom Vršcu, Sterija je jedno vreme bio uposlen kao advokat i privatni nastavnik latinskog u školi. Ubrzo je pozvan u Kragujevac da u svojstvu profesora radi u tamošnjem Liceju. Usledio je 1842. godine poziv iz Beograda, te je Sterija postao načelnik Ministarstva prosvete. Na tom položaju, u narednih šest godina, bio je glavni organizator srpske srednjoškolske nastave i jedan od osnivača Učenog srpskog društva.
U svojstvu načelnika znatno je doprineo unapređenju školstva. Doneo je 1844. školski zakon „Ustrojenije javnog učilišnog nastavlenija“, kojim je prvi put u Srbiji ozakonjena gimnastika kao školski predmet od 1. do 6. razreda gimnazije. Na njegov predlog usvojena je Uredba o zaštiti starina. Sterijinom zaslugom Srbija je tada dobila prvi pravni akt o zaštiti spomenika kulture, proučavanju i očuvanju srpskog kulturnog nasleđa. Uz sve navedeno, bio je i osnivač Akademije nauka, Narodnog muzeja i Narodne biblioteke. Učestvovao je i u osnivanju prvog beogradskog teatra koji je 1841. godine otvorila njegova tragedija Smrt Stefana Dečanskog.
Ko zna kakve korisne inicijative bi još Sterija pokrenuo da 1848. godine nije zapao u sukobe s političarima, prvenstveno s Tomom Vučićem Perišićem. To se okončalo proterivanjem pisca iz Srbije. Razočaran, vratio se u Vršac i živeo od advokature. Nije učestvovao u revoluciji 1848, a naredne godine kada je mađarska vojska zauzela Vršac, sklonio se u Beograd i tu ostao do kraja bune. Potom se ponovo vratio u Vršac, gde je živeo povučeno, u oskudici i nezadovoljstvu zbog ovakvog obrta u njegovom životu.
Zanimljivo je da je svoju književnu delatnost Sterija započeo neveštim stihovima, ispevanim u slavu grčkih narodnih junaka, jer se zbog očevog porekla u ranoj mladosti zanimao grčkom istorijom. Preveo je na srpski osam grčkih patriotskih pesama, među ostalima i tri pesme revolucionarnog pesnika Rige od Fere, kao i dve pesme Adamantiosa Koraisa.
Docnije, u mladićkom dobu, pod uticajem Milovana Vidakovića (1780‒1841), začetnika srpskog romana, Sterija je napisao roman Boj na Kosovu ili Milan Toplica i Zoraida, što su kritičari ocenili kao naivnu preradu romana francuskog pisca Florijana iz 18. stoleća.
U svojim zrelijim spisateljskim godinama i sam Sterija u jednom satiričnom spisu Roman bez romana iskarikirao je takav prilaz pisanju i založio se za realniju književnost koja ozbiljnije gleda na život. Zahvaljujući takvom shvatanju književnosti, Sterija je postao dramski pisac i prvi srpski književnik koji je u dramskom žanru ostvario trajna dela. Potpuno se posvetio pozorištu, radeći na istorijskoj drami i na komediji.
Prve njegove dramske pokušaje obeležile su romantične dramatizacije narodnih pesama: Nevinost ili Svetislav i Mileva, Miloš Obilić i Nahod Simeon. Potom je napisao kvalitetnije i snažnije drame istorijske tematike, koje su pogodovale ukusu tadašnje rodoljubive srpske publike: Vladislav, Skenderbeg, zatim pozorišni komad Ajduci, vrlo popularan, izrađen po narodnoj pesmi, kao i još nekoliko prigodnih komada.
Mada i danas slovi za osnivača srpske drame, književna kritika ističe da je Sterija daleko plodniji i važniji kao komediograf, jer se u tom žanru veoma uspešno ogledao njegov veliki književni dar. Prva njegova komedija bila je Laža i paralaža. Usledile su Tvrdica (Kir Janja), Pokondirena tikva (prema kojoj je 1956. godine Mihovil Logar komponovao operu) i Zla žena. NJegove najuspešnije komedije su: Ženidba i udadba, Kir Janja, Rodoljupci i Beograd nekad i sad. I danas žive na mnogim pozornicama.
Sterija je u Vršcu dočekao i smrtni čas 1856. godine. Ono što je zatim usledilo moglo bi se svrstati u rang njegovih crnih komedija. Naime, Sterija se oženio u odocnelom dobu, kada mu je već bila 43. Godina. NJegova supruga postala je vršačka udovica Jelena Lenka Manojlović, rođena Dimić. Brak nije dugo trajao jer se Jelena upokojila pre Sterije. Na Gradskom groblju u Vršcu sahranjena je po sopstvenoj želji u zajedničkoj grobnici s prvim suprugom.
U toj grobnici, deleći zajednički spomenik sa ženinim prvim mužem, počiva i danas jedan od najznačajnijih srpskih književnika Jovan Sterija Popović. Oko dve godine posle piščevog upokojenja, njegov brat Đoka Popović sazidao je u blizini porodičnu grobnicu, u kojoj počivaju njihovi roditelji, sestre i braća. Na njihovom porodičnom spomeniku izrađenom u obliku kamene piramide, Đoka je dao da se ukleše ovaj napis: „Na 33 koraka istočno odavde nalazi se grob spisatelja srbskog Jovana Sterije Popovića“.
LITERATURA
Miljković, Branislav: Knjiga o Steriji, Beograd, 1956.
Pavić, Milorad: Rađanje nove srpske književnosti, Beograd, 1983.
Deretić, Jovan: Istorija srpske književnosti, Beograd, 2004.
Ostavi komentar