Autor: Lazar Slepčev, politički analitičar
Ovaj prikaz delovanja Slobodana Jovanovića, kako u nauci, tako i u politici, ima prvenstveno za cilj da pokaže na koji način su konzervativne ideje živele u srpskoj politici u trenucima kada se više ne postavljaju pitanja stvaranja države i njenih institucija, već se državnost smatra „prirodnim stanjem”.
U takvoj situaciji, javlja se jedna dovoljno lagodna pozicija da se o državi i njenim institucijama može promišljati potpuno, temeljno i sveobuhvatno, bez preke potrebe da se na „brzu ruku” i „po svaku cenu” rizikuje, kao što je to bio slučaj sa konzervativcima krajem 19. veka.
Dakle, Jovanović se duhovno i intelektualno formirao u okvirima već stvorene države, te je svojim delom bio u prilici da naučnu lestvicu digne više od svojih slavnih prethodnika.
Posebnu zanimljivost predstavlja i činjenica da je Jovanović sin Vladimira Jovanovića, jednog od najznačajnijih srpskih liberala 19. veka, međutim, Slobodanova preokupacija pravnom teorijom i političkom filozofijom odvela ga je u sferu promišljanja temeljnih i trajnih vrednosti, tako karakterističnih za konzervatizam. No, čak i kada zanemarimo ideološku dimenziju Jovanovićevog stvaralaštva, voluminoznost njegovog dela i oblasti u kojima je stvarao, svrstavaju ga u sam vrh srpske duhovnosti 20. veka.
Jovanović je rođen 21.11. 1869. godine u Novom Sadu (tada Austrougarska), a umro je 12. decembra 1958. godine u Londonu kao apatrid. Godine 1872. sa roditeljima prelazi u Beograd, u kojem od 1879. do 1886. godine pohađa Prvu mušku gimnaziju. Prava studira 1890. godine u Ženevi, da bi 1891. godine studije nastavio u Slobodnoj školi političkih nauka u Parizu. Po povratku u Srbiju započinje diplomatsku i profesorsku karijeru.
Kao veliki pravnik, istoričar, književnik i političar, vršio je mnoge javne funkcije:
- Potpredsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije od 27. 3. 1941. do 11. 1. 1942. godine;
- Predsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije od 11. januara 1942. do 26. juna 1943. godine;
- Predsednik Srpske kraljevske akademije nauka;
- Profesor Beogradskog Univerziteta od 1897. do 1940. godine;
- Rektor Beogradskog Univerziteta, profesor javnog prava i dekan Pravnog fakulteta;
- Tokom oba balkanska rata bio je šef Presbiroa pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske;
- U ratnom Presbirou je radio od izbijanja Prvog svetskog rata do 1917. godine kada prelazi u Ministarstvo inostranih dela;
- Ekspert na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine;
- Predsednik Srpskog kulturnog kluba (1937–1941);
- Posle Drugog svetskog rata, Jovanovićeve knjige nisu štampane u Jugoslaviji do 1990. godine;
- Preminuo je u Londonu u devedesetoj godini kao apatrid;
- U Srbiji zvanično rehabilitovan 2007. godine.
Kada je reč o Jovanovićevoj bibliografiji, ona je, kako rekosmo, bogata i sveobuhvatna. U periodu od 1932. do 1936. godine objavljena su njegova sabrana dela u 17 tomova.
Pomenućemo najznačajnije naslove:
- O suverenosti,
- Osnovi pravne teorije o državi,
- Srpsko-bugarski rat (1901),
- Engleski parlamentarizam (1902),
- Svetozar Marković (1903),
- Makijaveli,
- Vođe francuske revolucije,
- Političke i pravne rasprave,
- Ustavno pravo Kraljevine Srbije,
- Ustavobranitelji,
- Ustavno pravo Kraljevine SHS,
- Ustavobranitelji i njihova vlada (1838–1858), (1933). Beograd: Geca Kon,
- Druga vlada Miloša i Mihaila (1933). Beograd: Geca Kon,
- Vlada Milana Obrenovića, knj. 1, 2, 3 (1934). Beograd: Geca Kon,
- Vlada Aleksandra Obrenovića, knj. 1, 2, 3 (1934/35/36). Beograd: Geca Kon.
Period Jovanovićevog intelektualnog sazrevanja i uključivanja u društvene tokove, poklapa se sa punom dominacijom konzervativnih ideja na javnoj sceni tadašnje Srbije. S obzirom da je to bio period zaokruživanja mlade srpske državnosti, prirodno je da su dominantne teme bile ustavnost, parlament, oblici vladavine, suverenitet, demokratija i dr. Jovanović je, dakle, samo trebao da nastavi tamo gde su njegovi prethodnici stali, a istini za volju, imao je dovoljno nasleđa u oblastima koje će ga okupirati.
U ovom tekstu, ukratko ćemo se osvrnuti na Jovanovićevo poimanje parlamenta i pojma suverenosti.
Raspravljajući o parlamentu, Jovanović u fokus stavlja dva pravca, tj. dve škole mišljenja. S jedne strane je tzv. liberalna škola, koju oličava politička filozofija Šarla Monteskjea sa svojim principom podeljene i uravnotežene vlasti, dok na drugom polu imamo tzv. radikalnu školu oličenu u Rusoovoj filozofiji i konceptu opšte volje, tj. načelu narodne suverenosti. Jovanović bez velikih ograda staje na stranu Monteskjeovog, tj. liberalnog koncepta, pružajući potom opširnu argumentaciju o dobrim i lošim stranama jednodomih i dvodomih skupština. Svoja osnovna gledišta o problematici suverenosti, Jovanović izlaže u svojoj pristupnoj besedi na Beogradskom univerzitetu 1897. godine, koja će uskoro biti i štampana upravo pod tim naslovom O suverenosti.
Briljantno vodeći čitaoca kroz istoriju političkih ideja, sistema i oblika vladavine, Jovanović takođe na paradigmama Rusoa i Monteskjea izvlači zaključak da je princip suvereniteta princip sile. Međutim, neograničena i nekontrolisana vlast kao krajnji domet svoje suverenosti imaće teror, dok podeljena i unutar sebe ograničena vlast kao oblik suverenosti ima silu, ali je ta sila regulisana.
Izvori:
- Mijatović, B. (2017). Srpski konzervativci 1878–1914, Catena mundi, Beorad
- Jovanović, S. (1996). O suverenosti; Uvodno predavanje iz državnog prava, Biblioteka Jupiter, Gradina, Niš
Ostavi komentar