Autor: dr Rastislav Stojsavljević, profesor geopolitike
Tokom istorije različiti narodi različito su računali vreme. Čovek je oduvek imao potrebu da definiše i podeli vreme da bi bolje organizovao svoj život. S obzirom na to da je izračunato da je Zemlji potrebno 365 dana da obiđe oko Sunca, to vreme se računa kao solarna godina. Neki narodi su računali vreme po lunarnoj (mesečevoj) godini koja traje 354 dana. Kada su formirani dani i meseci postavilo se pitanje koja će se godina uzeti za početnu. Razdoblje u kome se godine nižu od utvrđene početne tačke zove se era.
Većina naroda danas računa vreme prema hrišćanskoj eri, odnosno prema rođenju Isusa Hrista. Godine posle ovog događaja spadaju u novu eru, a one koje su prethodile su deo stare ere. Prethrišćanska era završena je 31. decembra 1. godine pre nove ere. Hrišćanska era je počela 1. januara 1. godine nove ere. Nulta godina ne postoji. Pre nego što je uveden pojam hrišćanske ere, ljudi su računali vreme na razne načine. Egipćani su računali godine prema vladavini svojih vladara. Grci su brojali godine od prvih olimpijskih igara koje su održane 776. godine pre nove ere. Vizantijsko (istočno rimsko) računanje vreme računalo se od 1. septembra 5508. godine pre nove ere jer je po legendi tada nastao svet. Muslimani računaju vreme od 622. godine jer se tada desilo bekstvo (hidžra) proroka Muhameda iz Meke u Medinu što se smatra za osnivanje islama.
Danas je u upotrebi Gregorijanski, a ranije je korišćen Julijanski kalendar, koji je dobio ime po rimskom vojskovođi Juliju Cezaru. Julijanska godina trajala je 365 dana i 6 sati i svake četvrte godine dodavan je jedan dan (4 • 6 sati). Međutim, solarna godina je kraća od julijanske i iznosi 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 46 sekundi. Ova razlika od 11 minuta je za par vekova narasla na više od 10 dana. Godine 1582. na predlog pape Grgura XIII izvršena je reforma kalendara, precizirano je trajanje solarne godine, a razlika od deset dana je izbrisana (posle 5. oktobra, proglašen je 15. oktobar). Po papi Grguru ovaj novi kalendar nosi naziv Gregorijanski. Srpska država je prihvatila računanje vremena po Gregorijanskom kalendaru tek 1919. godine. Srpska pravoslavna crkva i dalje računa vreme po Julijanskom kalendaru. Posledica ove odluke je da katolička crkva, protestantske konfesije, ali i neke pravoslavne crkve slave Božić 25. decembra, dok većina pravoslavnih crkava slavi Božić 7. januara. U međuvremenu je razlika između dva kalendara narasla na 13 dana. Ona će posle 2100. godine porasti za još jedan dan, ukupno 14. Poznati srpski i svetski naučnik Milutin Milanković je izvršio reformu Julijanskog kalendara i predstavio ga na Svepravoslavnom saboru u Carigradu 1923. godine. NJegovom reformom ne bi bilo razmimoilaženja između dva kalendara do 2800. godine. Ipak, ova reforma nikada nije primenjena. Zanimljiv je i podatak da stari srpski (ali i vizantijski) kalendar računa vreme od 1. septembra 5508. godine pre nove ere kada je po predanju Bog stvorio svet. Na taj datum ove godine proslavila bi se 7525. godina.
Ostali kalendari su isto zanimljivi. U muslimanskom kalendaru postoji 12 meseci, ali oni nisu usklađeni sa godišnjim dobima, kao što je to slučaj u Gregorijanskom kalendaru. Datum za neke značajne islamske praznike, kao što su Ramazan (mesec posta) i Hadž (poklonstvo u Meku), pomera se svakih nekoliko godina. Pored Id al-Fitra (po završetku Ramazana) i Id al-Adha (praznik prinošenja žrtve u mesecu Zul-Hidža), muslimani obeležavaju i druge važne dane, kao što su Nova godina po hidžri kalendaru i noćni molitve Lajlat al-Kadr.
Islamski kalendar, poznat kao hidžri kalendar, uveden je tokom vladavine islamskog halife Omara Ibn el-Hataba, drugog halife iz perioda Rašidunske halife (637–644. godine). Ideja o uvođenju kalendara zasnovanog na hidžri (migraciji proroka Muhameda iz Meke u Medinu) došla je nakon važnog istorijskog događaja – hidžre, koja se dogodila 622. godine naše ere. U vreme halife Omara bilo je neophodno ujednačiti obračune dana i godina za potrebe državnih poslova i verskih aktivnosti. Prema različitim istorijskim izvorima Omara Ibn el-Hatab je formirao komitet koji je razmatrao koji će događaj biti odgovarajući za početak islamskog kalendara. Odlučeno je da početna godina bude ona u kojoj je prorok Muhamed izvršio hidžru, odnosno migraciju iz Meke u Medinu, jer je ovaj događaj imao veliki značaj za razvoj islama. Hidžri kalendar je stoga započeo 1. godina hidžre, koja se poklapa sa 622. godinom po Gregorijanskom kalendaru. Tako je 1. muharem (po prvom mesecu islamskog kalendara) 622. godine postao početak islamske ere, koja se i danas koristi kao osnova islamskog kalendara.
Jevrejski kalendar je lunarno-solarni koji kombinuje mesečeve i solarne cikluse. On je tradicionalni kalendar koji se koristi u jevrejskoj religiji i kulturi za određivanje verskih praznika, kao i za lične događaje poput proslava Roš Hašane (Jevrejske Nove godine) i Pesaha (Pashe). Kao i muslimanski kalendar, jevrejski kalendar se zasniva na mesečevim ciklusima. Jedan mesec je dužine 29 ili 30 dana, što odgovara fazama Meseca. Da bi se uskladio sa solarnim godišnjim ciklusom (koji je približno 365,24 dana), jevrejski kalendar koristi dodatni mesec svake 2–3 godine (poznat kao emptik kalendar), čime se kompenzuje razlika između 354 dana mesečne godine i 365 dana solarne godine. Jevrejski kalendar ima 12 meseci ali, kao što je već spomenuto, dodatni mesec (adar šeni) može biti ubačen kako bi se kompenzovao za razliku u dužini godine. Time se održava usklađenost sa godišnjim dobima, što je posebno važno za praznike koji zavise od godišnjih ciklusa.
Jevrejski kalendar počinje od Jevrejske ere (Anno Mundi, „godina sveta“), za koju se smatra da je započela 3761. godine pre nove ere po Gregorijanskom kalendaru. Tako, na primer, 2024. godina po Gregorijanskom kalendaru odgovara godini 5784. po jevrejskom kalendaru. Jevrejski kalendar se koristi za sve verske ceremonije, uključujući venčanja, rođendane i druge značajne događaje. Pored toga, on se koristi za određivanje dana posta, kao što su Tiš’a be-Av i druge važne događaje kao što su Bar Micva i Bat Micva. Jevrejski kalendar je kompleksna mešavina mesečevih i solarnih ciklusa, koji garantuje da se važni praznici i obredi obavljaju u odgovarajućim godišnjim dobima. NJegova struktura, sa dodatnim mesecom u određenim godinama, omogućava usaglašavanje sa prirodnim ciklusima i istovremeno zadržava duboke religiozne i istorijske korene.
Kineski kalendar je jedan od najstarijih i najpoznatijih kalendara na svetu, i ima duboke korene u kineskoj istoriji i kulturi. On je lunarno-solarni kalendar, što znači da kombinuje elemente mesečevih ciklusa sa solarnim ciklusom, a koristi se za određivanje tradicionalnih praznika, kao i za predviđanje sreće i pogodujućih dana. Tradicionalni kineski kalendar ima 12 meseci, ali se ponekad dodaje mesec (13. mesec) u periodu od 2 do 3 godine, kako bi se izjednačila razlika između mesečevog i solarnog ciklusa. Dodatni mesec se uvek dodaje nakon jednog meseca koji je najkraći u kalendaru.
Jedan od najvažnijih datuma u kineskom kalendaru je Kineska Nova godina, koja se obeležava na prvi dan prvog meseca po kineskom lunarnom kalendaru. Praznik traje obično 15 dana i završava se Festivalom svetala koji se održava na pun mesec. Kineska Nova godina ne pada na fiksni datum u Gregorijanskom kalendaru, već se pomera svake godine. Obično se održava između 21. januara i 20. februara. Jedna od najpoznatijih karakteristika kineskog kalendara je kineski zodijak, koji se zasniva na dvanaest životnjih znakova. Svake godine vlada jedna od ovih životinja, a ciklus počinje sa Pacovom (Prva godina), a potom slede Bik, Tigar, Zec, Zmaj, Zmija, Konj, Jarac, Majmun, Petao, Pas i Svinja. Godina 2025. biće godina Zmaja.
Kineski kalendar takođe usklađuje svoje cikluse sa solarnim sezonima. Postoje 24 solarna terminska vremena koja označavaju promene u prirodi i vremenu. Na primer, termini kao što su Licha (Proleće) i Dunšun (Zima) ukazuju na promene u godišnjim dobima i važne događaje u prirodnom ciklusu.
U kineskoj astrologiji, osim životnjih znakova, veliki značaj imaju i pet elemenata (Drvo, Vatra, Zemlja, Metal i Voda), koji se kombinuju sa životnim znakovima i utiču na prognoze i sreću osoba rođenih u određenim godinama.
Majanski kalendar je jedan od najpoznatijih i najkompleksnijih kalendara u istoriji. On je korišćen od strane civilizacije Maja koja je obitavala u Mezoamerici, uglavnom na područjima današnjih Meksika, Gvatemale, Belizea, Hondurasa i El Salvadora. Majanski kalendar je poznat po svojoj tačnosti i kompleksnosti, a imao je važnu ulogu u svakodnevnom životu, religiji i astronomiji.
Maje su imale dva kalendara: tsolkin i haab. Prvi je svakodnevni ceremonijalni kalendar koji se sastojao od 260 dana. Drugi je solarni kalendar sa 365 dana, koji je bio približan našem Gregorijanskom kalendaru.
Ta dva kalendara su se kombinovala u veći sistem, a majanski narod je koristio ova dva kalendara za različite svrhe: Tsolkin za religijske ceremonije i duhovne događaje, a Haab za zemljoradničke aktivnosti i administrativne svrhe. Tsolkin je bio ceremonijalni kalendar koji se sastojao od 260 dana. On je imao 13 ciklusa od po 20 dana, čime je dobijen period od 260 dana. Svakog dana bio je kombinovan jedan od 13 brojeva i jedan od 20 naziva dana, što je formiralo 260 jedinstvenih kombinacija. Ovi dani su bili označeni kao sveti, a svakodnevni život Maja bio je u velikoj meri povezan sa njima. Haab je solarni kalendar koji je bio vrlo sličan našem Gregorijanskom kalendaru, ali sa nekim razlikama. Sastojao se od 18 meseci po 20 dana, i jedan dodatni mesec sa 5 dana na kraju godine. Ovaj dodatni mesec zvao se Vajeb i smatran je periodom nesreće i loših znakova, jer se verovalo da tokom tih 5 dana Mesec nije bio vidljiv.
Dug račun je bio treći, veoma važan kalendarski sistem Maja, koji je omogućavao praćenje veoma dugih vremenskih perioda. On je bio koristan za istorijske i astronomske svrhe, jer je omogućavao da se broje dani od početka stvaranja sveta po majanskom verovanju.
Dug račun je brojao dane od 11. avgusta 3114. godine pre nove ere, po našem kalendaru, koji su Maje smatrale početkom sveta (ili početak naše ere u majanskom kontekstu). Dug račun je koristio sistem brojeva kao što su Baktun (oko 394 godine), Katun (oko 20 godina), Tun (1 godina), Vinal (1 mesec) i Kin (1 dan). Jedan važan trenutak koji je privukao veliku pažnju javnosti bio je 21. decembar 2012. godine, kada je kalendar Maja „završio“ jedan Baktun ciklus (13. Baktun). Mnogi su taj datum povezivali sa krajem sveta, ali stručnjaci ističu da Maje nisu predviđale kraj sveta, već jednostavno kraj jednog ciklusa i početak novog.
Ostavi komentar