RAT U SIRIJI, GODINA SEDMA

RAT U SIRIJI, GODINA SEDMA

Autor: Nemanja Starović, istoričar

Građanski rat u Siriji predstavlja svakako najtragičniju posledicu previranja koja je početkom 2011. godine zahvatila arapski svet i koji nam  je poznat pod nazivom Arapsko proleće. Demonstracije protiv dugovečnog režima BAS partije i porodice Asad ubrzo su poprimile nasilan oblik i uz intenzivne podsticaje iz inostranstva prerasle su u oružanu pobunu, a potom i u pravi građanski rat sa mnoštvom suprotstavljenih strana, koji traje već preko šest godina. Do današnjeg dana, ovaj krvavi konflikt je po različitim procenama odneo između 330.000 i 470.000 života, dok je preko polovine od predratnih dvadesetak miliona stanovnika danas u izbeglištvu ili su interno raseljeni unutar granica Sirije. Pored čitavog mnoštva različitih oružanih frakcija, učešće u sukobima su direktno ili indirektno uzele i mnoge države iz užeg ili šireg regiona, kao i globalni geopolitički igrači poput Sjedinjenih američkih država i Ruske Federacije.

Sagledavši tok oružanog konflikta u kratkoj retrospektivi, bitno je naglasiti nekoliko faza kroz koje je građanski rat u Siriji prošao. Isprva, budući da je izrastao iz demonstracija, on poprima karakter oružane pobune, pošto deo oružanih snaga prelazi na stranu opozicionih političkih snaga i uz pomoć inostranog faktora za Zapada formira Slobodnu sirijsku armiju. U toj prvoj fazi, koja bi se najgrublje mogla locirati u period 2011-2013. godine, vide se značajni uspesi pobunjenika, koji ovladavaju širokim područjima države na severu, istoku, krajnjem jugu, pa i u okolini prestonice Damaska. Drugu značajnu fazu karakteriše pojava tzv. Islamske države koja početkom 2014. godine dolazi iz Iraka i brzo ovladava velikim područjima na istoku Sirije, da bi do kraja naredne 2015. godine pod svojom kontrolom držala čitav istočni deo države i značajna područja na severu, uključujući i deo graničnog pojasa Sirije sa Turskom.

Budući da su se snage lojalne legalnim vlastima u Damasku do polovine 2015. godine u potpunosti iscrpele, početak operacija oružanih snaga Ruske Federacije na sirijskom ratištu do kojeg je došlo u septembru 2015. godine, svakako predstavlja svojevrsnu prekretnicu, kojom je na određen način spašen režim Bašara El-Asada, ali su i sprečene potencijalno tragične posledice njegovog eventualnog sloma, koje bi se po svemu što znamo ogledale u masovnim zločinima prema alavitskoj, hrišćanskoj i drugim zajednicama koje su listom podržavale legalne vlasti.

Konačno, suštinski važan proces širenja i objedinjavanja teritorija pod kurdskom kontrolom, koji je dobio svoj zamah početkom 2015. godine odbranom grada Kobanija, nastavio se i tokom 2016. godine, do kada su Kurdi bezmalo teritorijalno spojili sve svoje kantone na severu Sirije. Ovakav razvoj situacije bio je krajnje nepovoljan po Tursku, koja nije mogla dozvoliti da se duž skoro čitave njene granice sa Sirijom formira kurdska para-država, koja bi joj presekla teritorijalni kontakt sa područjima koje nastanjuju arapski Suniti u centralnim i istočnim delovima Sirije. Stoga u avgustu 2016. godine i Turska otpočinje svoju direktnu oružanu intervenciju, kojom formira sigurnosnu zonu na severu Sirije, a kojom se efektivno razdvajaju kurdski kantoni.

Danas, preko šest godina od početka oružanih sukoba, može se reći kako se građanski rat u Siriji polako privodi kraju. Iscrpljenost praktično svih zaraćenih strana se ogleda kako u materijalnoj oskudici, tako i u ograničenosti mobilizacijskih potencijala. Snage lojalne režimu učvrstile su, uz pomoć svojih saveznika iz Moskve, Teherana, Bagdada i pokreta Hezbolah, pozicije na gotovo čitavom zapadu države i u područjima pod njihovom kontrolom živi preko 70% stanovnika Sirije. Kroz politički proces koji podstiču saveznici Damaska, otvoren je dijalog sa pobunjenicima i ostvaren čitav niz aranžmana po pojedinim sektorima koji obuhvataju amnestiju i evakuaciju, čime je situacija na zapadu države u znatnoj meri pacifikovana. Na jedinom većem kompaktnom području koje kontrolišu pobunjenici oko grada Idliba na severozapadu, insistira se na diferencijaciji između snagama tzv. Umerene opozicije i džihadističkih elemenata nekadašnjeg Nusra-fronta (dela Al-Kaide), kako bi se i to područje uključilo u sistem zona deeskalacije.

Ono što ostaje još uvek otvoreno pitanje jeste budućnost širokih i sa izuzetkom doline Eufrata, veoma slabo naseljenih područja na istoku Sirije. Naime, tzv. Islamska država se već mesecima nalazi u ozbiljnom opadanju i gubi sva svoja značajnija uporišta, uključujući i grad Raku, svoju prestonicu za koju se u vreme pisanja ovog teksta vodi bitka. Imajući to u vidu, može se reći da je počela svojevrsna trka za nasleđe samozvanog Kalifata, pošto svoje pretenzije na područje istoka Sirije pored vlade u Damasku imaju i pobunjenici koje podržava Zapad, te do određene mere i Kurdi, a čini se da nikakav dogovor poput onog koji vidimo na istoku države ovde još uvek nije postignut. Stoga je još na ovom području moguće očekivati značajnije vojne operacije.

Značaj istoka Sirije se prevashodno ogleda u tri dimenzije. Prvu predstavljaju najizdašnija sirijska naftna nalazišta koja se nalaze upravo na ovom području i kojima je godinama unazad tzv. Islamska država finansirala svoju ratnu mašineriju i para-državni aparat. Druga dimenzija su potencijalni energetski koridori kojima bi se u budućnosti evropsko tržište snabdevalo gasom, a koji bilo da polaze iz Katara ili iz Irana, moraju proći preko Istočne Sirije. I konačno, istok Sirije je nužna teritorijalna veza kojom Iran u geopolitičkom smislu izlazi na Mediteran, odnosno područje koje povezuje dominantno šitske iranske klijente u Iraku sa levantinskom obalom Sirije i snagama Hezbolaha u Libanu. Stoga ovladavanje sirijskih snaga ovim područjem predstavlja vrhovni interes Teherana, dok u isto vreme države suprotstavljene Teheranu poput Saudijske Arabije, Izraela, ali i SAD-a, to nikako ne žele da dopuste.