POLOŽAJ SRPSKE ELITE U UGARSKOJ NA PRELOMU EPOHA

POLOŽAJ SRPSKE ELITE U UGARSKOJ NA PRELOMU EPOHA

Ženska linija Jakšića – budućnost Ruskog carstva u XVI veku

Autor: Msr Srđan Graovac, istoričar

     Pokazavši izuzetnu lojalnost novom mađarskom kralju i dinastiji u godinama političkih nemira, izazvanih borbama oko prestola, Jakšići su dodatno učvrstili svoj visoko-rangirani položaj porodice koja je pripadala društvenom sloju ugarske vlastele. U prilog tog položaja Jakšića u poslednjoj deceniji XV veka možemo da uvrstimo i dobijanje posedništva nad Donatornjom 1494. godine.[1] Pomenuti status se lako može uočiti analizom dokumenata i isprava nastalih u vezi sa Stefanovom i Dmitrovom decom, odnosno drugom generacijom Jakšića u Ugarskoj ili uporednim proučavanjem pisanih izvora čija sadržina nije u direktnoj vezi sa njihovim ličnostima, ali koji pružaju izvesne, često sporedne, podatke o njima. Najstariji sin Stefana Jakšića I, Dmitar je umro mlad i o njegovom životu nema bližih podataka i vesti.[2] Međutim, više, ali ne i dovoljno, saznanja imamo o Stefanovom drugom (mlađem) sinu Stefanu. Stefan se uz majku Milicu i brata Marka pominje u hrisovulji izdatoj u manastiru Hilandaru 1506. godine, po kojoj se i on obavezao da će svake godine manastiru donirati po 130 dukata, a u „spomen pokojnih Stefana i Dmitra Jakšića“.[3] Izvanredan primer procesa integrisanja druge generacije Jakšića u strukture ugarskog plemićkog staleža, što je makar i u začetku predstavljalo osnovu kasnije asimilacije, odnosno „odnarođenja“ porodice u etničko-konfesionalnom smislu, sadržan je u trećem dekretu kralja Vladislava II iz 1498. godine, gde se u popisu svetske banderijalne gospode spominje i ime Stefana Jakšića. Naime, u 22. artikulu (članku) državnog sabora iz 1498. godine su nabrojani svi ugarski baroni, koji su imali obavezu da pod svojom zastavom vode čete u ratne pohode. Na 37. mestu[4] ovog članka se spominje ime Stephanus Jaxith de Nagylak, gde se, svakako, misli na Stefana Jakšića II, sina Stefana Jakšića starijeg.[5] Pored Stefana Jakšića, srpski despot i vojvoda Miloš Belmužević se, takođe, pominju u 22. članku. Srpski despot se spominje na dva mesta: na trećem mestu piše da je dužan obezbediti 1000 konjanika za ratne potrebe Ugarske, dok na četvrtom mestu (§ 4) stoji da mora davati 1000 husara. Podatak na 43. mestu, stavlja u dužnost Milošu Belmuževiću da u ratne pohode vodi sve husare, koji se nalaze pod njegovim zapovedništvom.[6]

     U još jednom važnom dokumentu srpske diplomatičke istorije se pominje ime Stefana Jakšića II. Reč je o čuvenom testamentu vojvode Miloša Belmuževića, sa čijom porodicom su Jakšići bili u prijateljskim i kasnije, upravo putem braka između Stefana II i Belmuževićeve ćerke Milice, u rodbinskim odnosima. Miloš Belmužević je, slično Jakšićima, bio ugledni srpski prvak – doseljenik na prostoru ugarskog Pomorišja koji je Otomansku imperiju napustio, verovatno, više od jedne decenije nakon odlaska porodice na koju se odnosi tema ovog rada.[7] Kao familijar Nikole Iločkog – Újlaki Miklós (+ 1479), bosanskog kralja, slavonskog i mačvanskog bana, a samim tim i najvećeg svetovnog velikaša kralja Matije, Belmužević je učestvovao u svim značajnijim vojno-političkim događajima „Matijine Ugarske“, zbog čega je stekao veliki ugled i znatne posede.[8] Kao i Jakšići, Miloš Belmužević je bio primljen u red ugarske vlastele sa plemićkim naslovom „egregius“. Bio je oženjen Oliverom, ženom, takođe nepoznatog porodičnog porekla sa kojom je imao dvoje dece: sina Vuka i ćerku Milicu. Sina je izgubio, prilikom sukoba sa jednom turskom zasedom nekoliko godina pre sopstvene smrti, koja ga je zadesila početkom maja 1501. godine.[9] Testament sastavljen 8. septembra 1495. godine, dakle „šest godina pre smrti u nekom trenutku kada je bio ozbiljno bolestan”, predstavlja dragocen izvor prvog reda za značajno razumevanje i pomoć pri analizi položaja, ne samo Belmuževića, već i drugih srpskih elitnih porodica i prvaka u Ugarskoj, krajem XV veka.[10] Pored drugih naslednika, koji se spominju u testamentu, njime je kao glavni naslednik određena Miloševa ćerka Milica. Mesta: Feketeeđhaz, Bozja-Bokor, Šašvar, Fejeređhaz, Geduš, Munaru, Kokot, Jenovo i pola Male Đarmate, nasledile su Milica, Miloševa majka i supruga Olivera.[11]

     Među svedocima, u Miloševom testamentu, fungiraju Jela (Jelena), udovica Dmitra Jakšića i njihovi sinovi Jovan i Dmitar, zatim Stepan Jakšić, odnosno Stefan Jakšić II, Sibini Janoš, Jela, supruga Dmitra Potrečića, Jovana (Jovanka), supruga Pete-a i kaluđer Timotej, pred kojim je Miloš sastavio testament i ispovedio se.[12] Nakon izvesnog vremena, dakle posle 1501. godine, Milica se udala za Stefana Jakšića II, pa je tim brakom Belmuževićevo imanje ostalo i dalje u „srpskom posedu“. Profesor Dušan Popović navodi da su nakon smrti Miloša Belmuževića „Jakšići nasledili Feketić i Fejeređhaz sa pustarom Bozja-Bokor“.[13] O braku Stefana i Milice nemamo gotovo nikakvih podataka, zbog čega ne znamo ni da li su imali potomstvo.[14] Ime Stefana Jakšića II je nabrojano i u jednoj povelji, izdatoj 16. decembra 1500. godine, i to zajedno sa bratom Markom, a pored braće od strica: Jovana, Dmitra, Petra i Đorđa. U povelji doslovno stoji „…apud manus egregiorum Stephani et Marci condam Stephani ac Johannis, Demetrii, Petri et Georgii condam Demetrii Jaxyth de Naghlak filiorum”.[15] Pored Petra i Marka Jakšića, despota Ivaniša Berislavića i Stefana Bradača, Stefan II se pominje i u belešci iz 1504. godine koja govori o odbrani južne ugarske granice od turskih napada u mirnodopsko vreme, a posle ugarsko-turskog rata, vođenog od maja 1501. do 20. avgusta 1503. godine. Naime, odbrana o kojoj je ovde reč, bila je poverena prethodno pomenutim srpskim plemićima i prvacima, kao i šabačkim i beogradskim četama.[16] Stefan Jakšić II se poslednji put spominje 1507. godine, zbog čega se njegova smrt datuje posle ove godine.[17] Determinisanjem hronološkog položaja i karakternih osobina Stefana II u genealoškoj lestvici porodice Jakšić, jasno je da je on pripadao njenoj drugoj generaciji, odnosno generaciji „Stefanovih potomaka“. Međutim, plemićki naslov, status barona među ugarskom banderijalnom gospodom, jake veze sa srpskim etničko-konfesionalnim nasleđem, brak sa ženom iz ugledne srpske porodice i na kraju njegova ukupna životna delatnost, o kojoj ponešto možemo da zaključimo putem izvorne građe i literature, govore da je, ipak, reč o osobi koja predstavlja primer intermedijalne ili intergeneracijske promene karaktera i percepcije uticaja društvene okoline na mentalni sklop porodice, gde su jasno uočljivi obrisi ranijih shvatanja i ubeđenja prethodne generacije.[18]

     Prema jednom starom srpskom Letopisu Stefan Jakšić stariji „…rodi Marka voevodu i Stefana i tri dašteri: Kneginю Annou Glinьskouю i Elenou despoticu i Irinou gospoždou”.[19] Uvidom u sadržinu tog Letopisa, zaključujemo da se Ana Jakšić udala za litavskog kneza Vasilija Lavovića Glinskog („Slepog“).[20] U ovom braku su rođena tri sina: Jurij, Ivan i Mihajlo Glinski; i tri ćerke: Jelena, Anastazija i Marija.[21] Anin suprug, Vasilije Lavović, knez Glinski sa kojim je sklopila brak između 1501. i 1506. je preminuo 1515. godine. NJihov sin, Jurij Glinski je bio ruski bojar i knez 1540. godine, a umro je 26. juna 1545. godine u Kremlju. Jurijeva supruga je bila kneginja Ksenija Vasilevna Bičkova Rostovska, a umrla je kao monahinja Jefrosinija posle 1586. godine, dakle znatno nakon smrti muža. Drugi sin Ane i Vasilija Lavovića Glinskog, Ivan je umro posle 1548. godine, dok je treći sin Mihailo Glinski bio knez, carski vojvoda i namesnik u Novgorodu 1556. godine. Bio je oženjen ćerkom Fjodora Ivanoviča Skopina – Šujskog, čije ime nije poznato, a umro je 1559. godine. U ovom braku je rođen knez Ivan Glinski, takođe bojar (1586.) i carski vojvoda koji je preminuo 27. januara 1602. godine. Knez Ivan, sin kneza Mihaila Glinskog i unuk Ane Jakšić Glinske, bio je oženjen ćerkom Gregora Lukjanovića Skuratova Bjelskog – Malute, ženom nepoznatog imena koja je umrla pre 1586. godine. Imali su ćerku čije ime je, takođe ostalo nepoznato. Ćerka Ane Jakšić Glinske, Anastazija je umrla posle 1526. godine, dok je treća ćerka Marija bila u braku sa knezom Ivanom Danilovičem Homijakom – Penjkovim. Marija Glinska Homijaka – Penjkov je preminula posle 1533. godine.[22]

     Kao što vidimo, Ana Jakšić Glinska koja je umrla posle 29. aprila 1547. godine je imala brojno potomstvo, od kojih su pojedini sinovi i ćerke, posredstvom bračnih veza sa ruskim dinastima i bojarima, odnosno ćerkama istih, bili integrisani u važne strukture ruskog plemićkog (bojarskog) staleža. Međutim, Ana Jakšić je nadživela jednu ćerku koja je svojim istorijskim mestom, društveno-političkim uticajem i snagom harizme svoje ličnosti „zasenila“ svu ostalu decu kneza i kneginje Glinskih. Naravno, reč je o Jeleni Vasiljevnoj Glinskoj, supruzi Vasilija III, velikog kneza moskovskog ili kako ga izvori oslovljavaju „samodržacь vasei Rousїi”.[23] Brak između Jelene Glinske i Vasilija III je sklopljen 28. januara 1526. godine. U braku su „dobili“ dva sina: kasnijeg velikog kneza moskovskog i cara Ivana IV Groznog, rođenog 25. avgusta 1530. godine koji je inače bio stariji sin; i mlađeg Georgija, kneza Uglickog, 30. oktobra 1533. godine. Vladavina Vasilija III (1505 – 1533), nastavljača ekspanzivne politike svoga oca Ivana III je imala utoliko respektabilan značaj, što je Rusiji „otvorio put“ daljem teritorijalnom širenju i determinisanju države kao velike sile u evropskim i svetskim razmerama. Najambicioznije ciljeve i uspehe istih u smeru širenja granica Rusije u XVI veku je imao Ivan IV Grozni (1533 – 1584), koga savremenici u izvorima, ali i istoriografija označavaju kao velikog vladara.[24] Prethodno pomenuti Letopis, Ivana i njegovu majku Jelenu opisuje sledećim rečima: „…po istini Velikago Konstantina, eže vazdviže novago i vъskresi vъnacь carski vasego novago Israilіa, i poiskav drevnіago vasego otačaskago nasledіa i blagolepїіa, poneže prežde Elena carica srbskago rodi cara Konstantiїna blagočestivago vasemь Grekomь, na posledakь že v vtora Elena carica, velika kneginіa srьbska, rodi cara i vъlikago kneza Ivana Vasilїeviča, samodrьžьca vasei Rousіi, nadeždou novago Israilіa…”[25]

     U vreme venčanja sa Vasilijem III, Jelena Glinska je bila znatno mlađa u odnosu na ostarelog velikog kneza i odlikovala se nesvakidašnjom lepotom i velikim umnim sposobnostima. U godinama braka je ostvarila ogroman uticaj na svog muža i to prvenstveno u sferi političkih odnosa u zemlji. Pomenuti aspekt unutar-bračnih odnosa Jelene i Vasilija je bio omogućen i značajnim stepenom obrazovanja koji je posedovala majka budućeg ruskog cara Ivana IV Groznog, što svakako nije bila karakteristika ženske populacije u Rusiji u XVI veku ili kod njenog najvećeg dela. Ova okolnost, kao i Jelenino, prilično „slobodno ponašanje“ (za ondašnje društvene uslove) je izazivalo „jake“ animozitete prema velikoj kneginji, od strane uticajnih ruskih bojarskih porodica i njihovih članova. Pred smrt, Vasilije III je imenovao regentsko (namesničko) veće koje je trebalo da upravlja zemljom do punoletstva njegovog naslednika Ivana IV.[26] Na čelo namesničkog veća je postavio svoju ženu, Jelenu Glinsku, što je dodatno produbilo, ionako ozbiljne političke i unutar-društvene antagonizme u Rusiji. Uz činjenicu da nije bila mnogo omiljena među bojarskim krugovima u Rusiji, Jelena je nakon Vasilijeve smrti 1533. godine, odlučila da suzbije svaki bojarski otpor političkom prestižu „moskovskog dvora“, a to nije bio ni malo lak zadatak. Kako je u namesničkom veću, na početku regentstva, glavnu reč vodio kneginjin stric, Mihajlo Glinski, Jelena je smatrala da je njen udeo u vlasti suviše mali, pa se postepeno počela udaljavati od strica. Približivši se dvorskom velikom konjušniku, knezu Ivanu Fedoroviču Telepnevu – Obolenskom[27], uskoro je uspela da „ukloni“ strica Mihajla Glinskog koji je bio bačen u tamnicu, gde je i umro. Do 1538. godine, Jelena i knez Telepnev – Obolenski su uspeli da otklone nekoliko pobuna, uglavnom rođaka Vasilija III, odnosno uticajnih plemićkih krugova i da koncentrišu svu vlast u svojim rukama. Navedeni postupci velike kneginje i njenog saveznika kneza Telepneva – Obolenskog, koji su vodili u pravcu centralizacije vlasti su izazvali krajnje nezadovoljstvo uticajnih, najkrupnijih bojarskih slojeva društva. Napokon, 1538. su uspeli da otruju Jelenu Glinsku koja je i umrla 3. aprila iste godine, a ubrzo je ubijen i knez Telepnev – Obolenski.[28] Posle Jelenine smrti su usledili varvarski obračuni sa porodicom Glinski. Ipak, njen sin i jedan od najvećih ruskih vladara, car Ivan Grozni je vladao do smrti 18. marta 1584. godine. Iste godine je umro i njegov brat Georgije.[29]

     Pored Ane, Stefan i Milica Jakšić su imali i ćerku Irinu, za koju ranije pominjani, stari Letopis kaže: da „…iže bistь za moužemь za Hercegomь Gospodaremь Mikleoušemь Baošićemь na zapadniєmou Pomorїю, i rodi sa niєю Nikolou Hecega…“[30] Analizom navedenog dela teksta Letopisa, uviđamo da je letopisac pogrešio prilikom imenovanja Irininog muža. Na osnovu druge građe i literature, pouzdano znamo da je muž gospođe Irine Balšić (Baošić) bio Matija Balšić Kosača, herceg od Svetog Save, za koga se udala u jesen 1506. godine, a koji je umro pre 1533. godine. Herceg Matija Balšić Kosača je, inače bio potomak čuvenog bosanskog oblasnog gospodara Stjepana Vukčića Kosače, a njegovo prezime u literaturi možemo da pronađemo i u obliku Hercegović, što predstavlja izvedenicu od morfološke strukture termina koji se odnosi na hercegovu titulu.[31] Iako nam nisu dostupni precizniji i bliži podaci o životu Irine i njene porodice, analognom analizom izvornih podataka možemo da zaključimo da je pisac letopisa, verovatno permutovanjem, imenom Irininog i Matijinog sina Mikleuša, odnosno Nikolaja ili Mikluša, tj. Nikole, nazvao i samog Irininog supruga, pomenutog hercega Matiju. Potvrdu ove teze možemo da nađemo u pismu moldavskog vojvode Aleksandra upućenog vlastima Dubrovačke republike 1566. godine, u kome se iznosi tvrdnja da je „Irina mati onoga Mikloγša, čija su deca praunuci Hercega Stevana“.[32] U pismu se dalje navodi da je Nikola (na mađarskom jeziku Miklós ili u srpsko-slovenskoj redakciji Mikloγšь) imao petero dece, tri sina: Đurđa, Pavla, Stevana; i dve ćerke: Katarinu i Mariju.[33]

     Naučne studije, do danas su pouzdano utvrdile da su Irina i Matija Balšić Kosača, zaista, imali sina koji se zvao Nikolaj (Mikleuš). Takođe, utvrđeno je da je Nikolaj od svog oca nasledio naslov hercega od Svetog Save i umro posle 1552. godine. Matija i Irina su u braku dobili i ćerku, čije ime nije poznato, ali se zna da je umrla, takođe posle 1552. godine. Bila je udata za čoveka, opet nepoznatog imena koji je po etničkoj pripadnosti bio Poljak, Litvanac ili Rusin, a umro je, pretpostavlja se pre 1552. godine. Nakon smrti supruga, Irina je kao udovica živela sa sinom u slavonskom gradu Malom Kalniku. Pripadali su krugu pristalica Jovana Zapolje, jednog od pretendenata na ugarski presto posle Mohačke bitke 1526. godine. Smrt despota Stefana Berislavića, sina despotice Jelene, Irinine sestre, dogodila se u vreme pojačane opasnosti od širenja turske vlasti u Slavoniji. Irina, koja više nije imala rodbine u Slavoniji, tada se, zajedno sa svojim sinom, odlučila na selidbu u Erdelj, gde su živeli njeni bliski rođaci Jakšići, prvenstveno brat Marko. Marko Jakšić je, već u decembru 1536. godine, bio ozbiljno bolestan, pa je Irini bilo veoma stalo da nakon njegove smrti ne ostane uskraćena u odnosu na ostavštinu svog brata. Veličina i bogatstvo poseda koji su ulazili u predmet podele su, svakako, bili značajni. Irina i članovi njene porodice su se sredinom juna 1537. godine odselili u Erdelj. Pre selidbe, sklopila je ugovor sa jednim pristalicom Zapolje o prenosu posedništva nad gradom Malim Kalnikom, ali je slavonski plemić LJudevit Pekri preduhitrio tu osobu i zaposeo grad sa svojim odredima. Nakon smrti brata, Marka Jakšića 1537. godine, Iréne – Szentszávai Herczeg Mátyás özvegye (Irena – Irina, udovica Matije, hercega od Sv. Save) je 24. maja 1539. godine podnela službeni zahtev (tužbu) koji je podrazumevao potraživanje polovine nađlačkog vlastelinstva i to: tvrđavu i naselje Nađlak, kao i veći broj poseda u Čanadskoj, Aradskoj, Čongradskoj i Tamiškoj županiji, u formi devojačkog dela, za koji je smatrala da joj po pravu nasleđa pripada. Sa druge strane, Markova udovica Poliksena je bila sasvim suprotnog mišljenja, jer je „očevinu“, odnosno imovinu koju je nekad posedovao Stefan Jakšić I, sada držala ona, pa je između nje i Irine došlo do svojevrsnog kompromisa. Poliksena Jakšić je, verovatno, isplatila Irinu Jakšić – Hercegović koja je samim tim dobila materijalno obeštećenje. Postojeće skromne prihode, Irina je dopunjavala naplatom tzv. „konavoskog dodatka“ koji je u stvari predstavljao naknadu isplaćivanu od strane Dubrovačke republike potomcima Sandalja Hranića, za ustupljeni deo župe Konavala njihovoj opštini.[34] Irina je sa sinom, 1544. godine, obezbedila punomoćje mileševskom kaluđeru Gavrilu i plemiću Damjanu Dobrošiću da u njeno ime preuzmu pomenutu naknadu, jer pravo na nju nije koristila od 1537. godine.[35] Nije precizno utvrđeno kada je Irina preminula, ali pouzdano je da se to dogodilo između 1545. i 1549. godine.[36]

[1] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 41, nap. 5, str. 353.

[2] Isto, str. 27 – 28. Dostupni izvori i literatura nam ne pružaju ni približan vremenski interval u kome je najstariji sin Stefana Jakšića I živeo, niti datum ili godinu njegovog rođenja, odnosno smrti. Autor dopušta mogućnost da izvesni podaci o Dmitru, sinu Stefana Jakšića postoje, ali napominje da mu prilikom pisanja ovog rada nisu bili dostupni. Borovski Šamu u svojoj raspravi „Istorija nađlačkog vlastelinstva“ navodi da je Stefan Jakšić imao tri sina, od kojih je jedino Marko doživeo punoletstvo. Iznoseći ove tvrdnje, Borovski je, svakako, pogrešio, jer sasvim pouzdano znamo da je Stefanov sin, istog imena, Stefan Jakšić II, sigurno doživeo punoletstvo, što će u daljem izlaganju biti i predmet naučne analize. Takođe, nije utvrđeno da je najstariji sin Stefana Jakšića I umro maloletan, čak ni prema tadašnjim društvenim normama, po kojima se određivalo punoletstvo ili maloletstvo, jer jednostavno ne znamo u kojoj godini života je preminuo. Informacija sa kojom jedino raspolažemo jeste da je bio mlad. Prema Borovskom, od sinova braće Jakšić samo su Marko i Petar doživeli punoletstvo, a sem Markovog, njemu izgleda nisu bila poznata imena druga dva Stefanova sina, jer ih ne navodi. Sledeći istraživačke rezultate Borovskog, bez značajnijeg kritičkog pristupa istim, prof. Stanoje Stanojević nije pomenuo ime, a u izvesnom smislu ni postojanje Dmitra Jakšića, najstarijeg Stefanovog sina. NJegovo ime, čak nije ni upisao u genealošku tablicu porodice Jakšić koju je priložio u članku, dok je ime Stefana Jakšića II uneo, ali bez bližih odrednica. O svemu navedenom, vidi: Borovszky Samu, A Nagylaki uradalom története, Értekezések a történeti tudományok körébol, 18, 1900, 534, Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 164 – 165, Ilarion Zeremski, Srpska vlastela Jakšići u Ugarskoj, Kalendar Matice srpske za godinu 1908., Novi Sad, 1907, str.  61.

[3] Glasnik Srpskog učenog društva, 25, str. 278 – 283. Uporedi i Ilarion Zeremski, nav. delo, str. 61.

[4] Jovan Radonić navodi 39. mesto 22. artikula, vidi: Jovan Radonić, Prilozi za istoriju braće Jakšića, Spomenik Srpske kraljevske akademije, 59, Beograd, 1923, str. 64.

[5] Isto, str. 64. Uporedi i Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 40.

[6] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 40. Uporedi i Corpus iuris hungarici, 606. i 608.

[7] Pored ostale respektabilne literature na koju se odnosi pomenuta tematika, značajnu pažnju o svim relevantnim pitanjima u vezi sa nedovoljno jasnom porodičnom istorijom Belmuževića i biografijom Miloša Belmuževića, potrebno je usmeriti prema iscrpnim i u integralnom tekstu iznetim podacima koje pruža rad prof. dr Nenada Lemajića „O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević“, vidi: Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 195 – 206.

[8] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 40 – 41. U literaturi, prezime porodice Belmužević se često pojavljuje u obliku Belmošević (Letopis MS za godinu 1909.) ili Beljmošević (I. Zeremski, Srpska vlastela Jakšići u Ugarskoj). U građi Dubrovačkog arhiva, prezime porodice je zabeleženo pod nazivom Biomužević, ali se na osnovu kasnije mađarske dokumentovane građe ustalio naziv Belmužević, vidi: Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 196. Uporedi i Aleksa Ivić, Iz istorije Srba u Ugarskoj, Od smrti despota Vuka do smrti despota Jovana (1485 – 1502), Letopis Matice srpske, knjige 253 – 260, sveska VIII za godinu 1909., Matica srpska, Novi Sad, 1909, str. 39 – 41, Ilarion Zeremski, nav. delo, str. 61, Petar Rokai, Zoltan Đere, Tibor Pal, Aleksandar Kasaš, Istorija Mađara, Klio, Beograd, 2002, str. 165.

[9] Isto, str. 156.

[10] Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 204 – 205. Vrednost pomenutog testamenta je nemerljiva i iz razloga što je sastavljen na srpskom jeziku, kao i zbog toga što drugi dokumenti ove forme i slične sadržine, a iz kritičnog perioda, nisu sačuvani. Izvesne nedoumice je izazivalo tačno datiranje testamenta. Na osnovu pratećih dokumenata, pisanih latinskim jezikom, Aleksa Ivić je testament pogrešno datovao u 8. septembar 1500. godine. Sledeći istoriografska rešenja koja je pružio Ivić kada je u pitanju pomenuto datovanje i pojedini istoričari, poput Dušana J. Popovića su godinu sastavljanja dokumenta označavali kao 1500. Međutim, uvidom u tekst testamenta, utvrđen je tačan datum njegovog sastavljanja: „leta 7004, meseca septemvrija, 8 dan, utornik“. Potpuno je sigurno da analizom ovih hronoloških odrednica testament možemo datovati u 1495. godinu, vidi: Grupa autora, Istorija srpskog naroda, knjiga druga, Srpska književna zadruga, Beograd, 1981, str. 378. Uporedi i Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 41.

[11] Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 205. Posle smrti vojvode Miloša, kralj Vladislav je izdao nalog 30. maja 1501. godine, u kome je izričito naložio da maloletnu Milicu niko nema prava da uznemirava u njenom posedu, niti da od nje sudskim putem nešto potražuje. Na predlog tamiškog župana i generalnog kapetana Donjih krajeva Joze, kralj je 3. juna iste godine odobrio i potvrdio testament, kao poslednju volju vojvode Miloša Belmuževića, vidi: Aleksa Ivić, Iz istorije Srba u Ugarskoj, Od smrti despota Vuka do smrti despota Jovana (1485 – 1502), Letopis Matice srpske, knjige 253 – 260, sveska VIII za godinu 1909., Matica srpska, Novi Sad, 1909, str. 40 – 41.

[12] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 353. „…i ovomui teščemunstvo biše pravine gospogja Jela, žena Dmitra Jakšikja, i neini sinove, Iovan i Dmitar, Stepan Jakšik, Sibini Janoš i Potrečikja Dmitra žena Jela, i Peteova žena Iovana, i kalugjer Timotei koi mi ispoveda, dijakon Marko. Pred ovemi više pisanemi ljudmi mi ovako i naručismo…” piše u ovom testamentu, gde su se nalazila i četiri pečata koja su vremenom otrgnuta. Original ove povelje sačuvan je u Mađarskom državnom arhivu u Budimpešti. Uporedi i Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 205.

[13] Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699., knjiga prva, Matica srpska, Novi Sad, 1990, str. 152.

[14] Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 205 – 206.

[15] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 41 – 42, nap. 1, str 353. Uporedi i Orsz. Levéltár, D1. 28 665.

[16] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 44 – 45. Aleksa Ivić napominje da je ova beleška ujedno i najraniji izvor u kome se Ivaniš Berislavić pominje sa despotskim dostojanstvom. U našoj literaturi je opstala vrlo česta predstavka, po kojoj je Ivaniš Berislavić postao despot tek 1504. godine. Međutim, kralj Vladislav II mu je dodelio despotsko dostojanstvo pre 3. novembra 1503. godine, jer se Ivaniš sa istim tada spominje, zbog izvesnog pohoda na tursku teritoriju i spaljivanja dva sela, što je, potom izazvalo tursku odmazdu. Svečano ustoličenje despota je obavljeno u Budimu, januara 1504. godine, vidi: Grupa autora, Istorija srpskog naroda, knjiga druga, Srpska književna zadruga, Beograd, 1981, str. 461.

[17] Nenad Lemajić, O nekim nejasnim pitanjima iz istorije porodice Belmužević, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 205 – 206. Precizan datum smrti Stefana Jakšića II nije zabeležen.

[18] Nenad Lemajić, Srpski narodni prvaci, glavari i starešine posle propasti srednjovekovnih država, Srpska elita na prelomu epoha, Istorijski arhiv „Srem“, Filozofski fakultet Istočno Sarajevo, Sremska Mitrovica, Istočno Sarajevo, 2006, str. 183 – 184. Uporedi i Dr Dušanka Dinić Knežević, Naša kritička istoriografija o srpskom življu na području današnje Vojvodine u srednjem veku, Zbornik Matice srpske za istoriju, 54, Matica srpska, Novi Sad, 1996, str. 212 – 213.

[19] Spomenik Srpske kraljevske akademije, 3, Beograd, 1890, str. 107. Uporedi i Stanoje Stanojević, Nešto o Jakšićima, Srpski Sion, 1901, str. 165.

[20] Isto, str. 107. U Letopisu se za Vasilija Lavovića Glinskog navodi odrednica „…va litovskomou kraliєvstvou…”

[21] Dušan Mrđenović, Aleksandar Palavestra, Dušan Spasić, Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele, tablica 28 – 29, Jakšići I – II, Nova knjiga, Beograd, 1987, str. 160.

[22] Isto, str. 160.

[23] Glasnik SUD, 25, 1869, str. 282 – 283. U „Istoriji“ Alekse Ivića je, verovatno zbog štamparske greške, ime Vasilija III napisano kao Vasilije Jovanović. Nesumnjivo se radi o Vasiliju Ivanoviću, velikom knezu moskovskom, sinu Ivana III. Inače, monahinja Angelina Branković, udovica despota Stefana i majka despota Đorđa (kasnijeg mitropolita beogradskog Maksima) i despota Jovana Brankovića, molila je Vasilija III Ivanovića da novčano pomogne izgradnju manastira Krušedola, u kome su kasnije sahranjeni članovi porodice Branković, kao i mnogi velikani istorije srpskog naroda. U periodu gradnje manastira Krušedola (u prvoj deceniji XVI veka), Vasilije III još nije bio u braku sa ćerkom Ane Jakšić Glinske, Jelenom Glinskom. Prema tome, prof. Ivić greši kada Vasilija III oslovljava kao zeta Ane Jakšić Glinske, jer u tom periodu oni nisu bili u rodbinskim odnosima. Inače, Jelena Glinska je bila druga supruga Vasilija III. Ime supruge iz njegovog prvog braka je bilo Solomnija Sabulova. Uporedi i Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 165, Aleksa Ivić, nav. delo, str. 53 – 54, Dr Željko Fajfrić, Ruski carevi, Tabernakl, Sremska Mitrovica, 2008, str. 184.

[24] Dragoljub R. Živojinović, Uspon Evrope 1450 – 1789, Javno preduzeće „Službeni list SRJ“, Beograd, 2003, str. 119 – 121.

[25] Glasnik SUD, 25, 1869, str. 282 – 283. Uporedi i Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 165.

[26] Dr Željko Fajfrić, Ruski carevi, Tabernakl, Sremska Mitrovica, 2008, str. 184. Godine 1533. Ivan IV je imao samo tri godine.

[27] Isto, str. 187. Pojedini autori navode da su Obolenski i Jelena Glinska, verovatno bili i u intimnim ljubavnim odnosima.

[28] Isto, str. 187 – 188. Knez Ivan Fedorovič Telepnev – Obolenski je, inače, umoren teškom smrću. Naime, našavši se u tamnici, bio je mučen izgladnjivanjem do smrti. Oko smrti velike kneginje Jelene Glinske su dugo vladale nedoumice i kontraverze. Uverenje da je bila otrovana, dokazano mnogim posrednim dokazima, je potvrđeno savremenim DNK analizama početkom ovog veka, kada je u njenim zemnim ostacima (tačnije u pramenovima kose) utvrđeno prekomerno prisustvo otrova arsenika.

[29] Dušan Mrđenović, Aleksandar Palavestra, Dušan Spasić, Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele, tablica 28 – 29, Jakšići I – II, Nova knjiga, Beograd, 1987, str. 160.

[30] Spomenik Srpske kraljvske akademije, 3, 1890, str. 107. Uporedi i Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 165. U pojedinim izvorima, njeno ime je zabeleženo i kao Jerina, vidi: N. S. Šuletić, Jakšić – Hercegović, Irina, Srpski biografski rečnik, 4, Matica srpska, 2009, str. 256.

[31] Iako je Matija nosio titulu hercega od Svetog Save, ogranak porodice Kosača kojem je on pripadao, od 1469. godine je bio nastanjen u Slavoniji. Pouzdane podatke o pravom identitetu, imenu i prezimenu supruga gospođe Irine Jakšić Balšić, vidi: Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 28, 130 – 131, Ilarion Zeremski, nav. delo, str. 61, Dušan Mrđenović, Aleksandar Palavestra, Dušan Spasić, Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele, tablica 28 – 29, Jakšići I – II, Nova knjiga, Beograd, 1987, str. 160. Uporedi i Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 165.

[32] Spomenik Srpske kraljevske akademije, 11, 1892, str. 90. Interesantan je podatak u vezi sa naslovom „hercega Stevana“, na koji se ukazuje da je pripadao pradedi dece Irininog sina „Mikloγša“. Ukoliko prihvatimo verodostojnost podataka iznesenih u pismu vojvode Aleksandra, koji su u vezi sa genealogijom potomaka Stefana Jakšića I, to bi značilo da adresant pisma govori o praunucima Irininog oca, odnosno Stefana Jakšića starijeg, tj. o čukununucima Stjepana Vukčića Kosače, prvog hercega od Sv. Save koji je nosio pomenutu titulu. Međutim, adresant pisma, izričito navodi da je reč o „praunucima“, što bi ukazivalo da se tu misli na potomke Stefana Jakšića. Takođe, treba naglasiti da je adresant „sporni“ termin, možda kolokvijalno upotrebio, kako bi označio decu Nikolaja Balšića, kao potomke Stjepana Vukčića ili, jednostavno, nije najbolje poznavao geneaološki red u rodbinskim relacijama porodice Kosače – Hercegović. Potpuno je pouzdano da ni Stefan Jakšić, ali ni njegovi potomci iz muške porodične linije nisu nosili naslov hercega, ali je kasnija narodna tradicija, očuvana putem epske poezije, predanja i književnosti, kako bi ukazala na značaj Jakšića, pojedinim članovima ove kuće pridavala razne titule i naslove, poput despota, pa i hercega. Postoji mogućnost da se vojvoda Aleksandar rukovodio narodnim predanjem „o slavnoj braći Jakšić“, koje je već tada „uhvatilo korena“ te je iz istog preuzeo titulaciju jednog od njih. U terminološkom smislu, regionalni vladarski naslov hercega Matije, supruga Irine Jakšić, je možda pogrešno poistovećen sa titulom vojvode Stefana Jakšića, Matijinog tasta koju beleže srpske isprave iz datog perioda, vidi: Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 165. Uporedi i Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 130 – 131, Dušan Mrđenović, Aleksandar Palavestra, Dušan Spasić, Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele, tablica 28 – 29, Jakšići I – II, Nova knjiga, Beograd, 1987, str. 160.

[33] Spomenik Srpske kraljevske akademije, 11, str. 90. Uporedi i Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 165.

[34] Pomenuti „dodatak“, Dubrovčani su isplaćivali do početka XVII veka, vidi: N. S. Šuletić, Jakšić – Hercegović, Irina, Srpski biografski rečnik, 4, Matica srpska, 2009, str. 256.

[35] Pošto se u sličnom punomoćju od 1548. godine pominje samo ime njenog sina Nikolaja ili Nikole Baošića, postoji pretpostavka da tada Irina više nije bila živa, vidi: N. S. Šuletić, Jakšić – Hercegović, Irina, Srpski biografski rečnik, 4, Matica srpska, 2009, str. 256.

[36] Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko – pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 130 – 131. Uporedi i Borovszky Samu, A Nagylaki uradalom története, Értekezések a történeti tudományok körébol, 18, 1900, 542 – 543, Stanoje Stanojević, nav. delo, str. 164, Dr Aleksa Ivić, Jedno pitanje iz genealogije Hercegovića (Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor, urednik Pavle Popović, knjiga peta, Beograd, 1925), str. 148, Dušan Mrđenović, Aleksandar Palavestra, Dušan Spasić, Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele, tablica 28 – 29, Jakšići I – II, Nova knjiga, Beograd, 1987, str. 160.