Autor: dr Jelena Todorović Lazić
Nemačku karakteriše velika raznolikost ekosistema i vrsta. Ona ima sveobuhvatan skup ekoloških politika i zakona, dobar rezultat u primeni zakona EU o životnoj sredini i razvijenu ekološku svest građana. Relativno velika gustina naseljenosti i intenzivna poljoprivreda vrše snažan pritisak na biodiverzitet i vodne resurse. Budući da je federalna država, implementacija ekološkog zakonodavstva je pretežno u rukama federalnih država – Pokrajina (Lander), što ponekad dovodi do razlika u primeni.
Koji su to glavni izazovi sa kojima se ova država suočava u oblasti zaštite životne sredine? Najpre, tu je izazov u vezi sa kvalitetom podzemnih voda, dok zagađenje vode nitratima i dalje predstavlja ozbiljan izazov. Još uvek postoje akutni problemi sa eutrofikacijom u Baltičkom i Severnom moru, te Nemačka mora u potpunosti da primeni presudu koju je doneo Sud pravde EU 2018. u vezi sa Direktivom o nitratima.
Sledeći izazov takođe je u vezi sa vodom – samo 8,1% svih površinskih vodnih tela dostiže dobar ekološki status. Za mnoga vodna tela ekološki ciljevi nisu ispunjeni do 2021, a možda neće ni do 2027. godine.
Jedan značajan izazov u vezi je sa biodiverzitetom. Udeo staništa i vrsta u dobrom stanju je neznatno poboljšan, takođe je porastao udeo vrsta u nepovoljnom stanju. Nemačka mreža Natura 2000 je sada skoro završena, ali po mišljenju Komisije ostaju nedostaci u pogledu kvaliteta postavljenih ciljeva i mera za posebna područja očuvanja.
I na kraju, tu je i izazov prebacivanje oporezivanja sa rada na životnu sredinu i smanjenje subvencija štetnih po životnu sredinu ostaje izazov, s obzirom da je Nemačka jedna od država članica sa najnižim ekološkim porezima u EU u odnosu na njen nacionalni BDP.
GLAVNI NAPREDAK 2022
Glavni napredak zabeležen je u oblasti kvaliteta vazduha. Nije bilo prekoračenja za čestice (PM10), a broj zona kvaliteta vazduha koje su i dalje prijavljivale prekoračenja za NO2 2020. smanjen je na 5 sa 35 koliko je bilo zabeleženo 2017. godine.
Druga oblast u kojoj je Nemačka napredovala je upravljanja otpadom – Nemačka je i dalje među najboljima u reciklaži. Kao deo novousvojenih mera prevencije otpada, Nemačka je bila prva država članica EU koja je uvela opštu „dužnost brige” za proizvođače i distributere kako bi sprečila da roba postane otpad.
Još jedna oblast u kojoj je zabeležen napredak je oblast prilagođavanja klimatskim promenama. U julu 2021. Nemačka je izmenila svoj Zakon o klimi, čime se obavezala na klimatsku neutralnost do 2045. i na smanjenje emisije gasova staklene bašte do 2030. za 65% u odnosu na nivoe iz 1990. godine.
Treba pomenuti i neke primere dobre prakse koji dolaze iz Nemačke. MoorFutures, nemačka šema sertifikata o ugljeniku, podstiče ulaganja u ponovno vlaženje tresetišta. Nemačka je učestvovala u nekoliko LIFE projekata za obnovu tresetišta, kao što su LIFE PEAT Restore i LIFE Multypeat.
Stroža pravila zelenih javnih nabavki za saveznu vladu koja pokrivaju troškove životnog ciklusa proizvoda, spisak zabrane određene plastične robe za jednokratnu upotrebu, podsticaji razmatranja alternativa za kupovinu („korist pre nego vlasništvo”) i davanje prioriteta recikliranim proizvodima.
Nemačka je uspostavila projekat kojim se uvode „ugljenični ugovori za razliku” kako bi se promovisala ulaganja u dekarbonizaciju industrije na tehnološki neutralan način – podržan od strane nacionalnog Plana za oporavak i otpornost.
U prethodnim Izveštajima o implementaciji EU politike zaštite životne sredine, glavni izazovi identifikovani za Nemačku u primeni politike i zakona EU o životnoj sredini bili su:
1. smanjenje pritisaka na prirodu i vodu, posebno na podzemne vode iz intenzivne poljoprivrede;
2. poboljšanje kvaliteta vazduha, posebno u gusto naseljenim područjima.
Kružna (sekundarna) upotreba materijala u Nemačkoj porasla je sa 11,4% 2017. na 13,4% 2020. godine (prosek u EU 12,8%). Ovo pokazuje stalni porast poslednjih godina, ali Nemačka ima dosta toga da preduzme da bi sustigla lidere EU – Holandiju (30,9%), Belgiju (23%) i Francusku (22,2%). Sa 2,76 evra proizvedenih po kilogramu materijala koji se potroši 2020. godine, produktivnost resursa u Nemačkoj je znatno iznad proseka EU od 2,09 evra po kg. Ovaj pozitivan učinak je dodatno podržan kontinuiranim povećanjem produktivnosti resursa u Nemačkoj tokom poslednje decenije.
Nemačka trenutno nema opštu strategiju kružne ekonomije. U novom vladinom programu pominje se da će biti izrađena sveobuhvatna nacionalna strategija kružne ekonomije. Do sada se nekoliko strategija i inicijativa bavilo mnogim aspektima kružne ekonomije. Program efikasnosti resursa PROGRESS, program za prevenciju otpada, nemačka strategija visoke tehnologije, agenda digitalne politike za životnu sredinu i nacionalni program održive potrošnje bave se različitim aspektima cirkularnosti.
PROGRESS, program efikasnosti resursa je ažuriran po treći put u junu 2020. i sada uključuje dekarbonizaciju i digitalizaciju. Ovi novi elementi naglašavaju važnost efikasnosti resursa za postizanje nemačkih klimatskih ciljeva i bave se potencijalom i rizicima digitalne transformacije u oblasti efikasnosti resursa, kao i mobilnosti u smislu efikasnosti resursa.
Nemačka ima sektorsku strategiju za plastiku. U 2018. pokrenula je plan u pet tačaka za smanjenje količine plastičnog otpada. Cilj je eliminisanje upotrebe nepotrebne ambalaže, zamena postojeće ambalaže ekološki prihvatljivim alternativama, povećanje stope reciklaže, podsticanje boljeg odvajanja plastike od organskog otpada i doprinos međunarodnim naporima da se smanji količina plastičnog otpada u morskim vodama.
S obzirom na to da federalne vlasti imaju za cilj klimatsku neutralnost do 2030. godine, 1. januara 2022. stupila je na snagu stroža i sveobuhvatnija regulativa zelenih javnih nabavki pod nazivom AVV Klima. Novi elementi uključuju obračun troškova životnog ciklusa, spisak zabrane određene plastike za jednokratnu upotrebu, ohrabrujući alternative kupovini (korist pre nego vlasništvo) i davanje prioriteta recikliranim proizvodima. Nemačka vlada je iskoristila priliku prenošenja paketa otpada iz 2018. u nacionalni zakon o otpadu kako bi zelena javna nabavka recikliranih proizvoda postala obavezna.
Sprečavanje da proizvodi i materijali postanu otpad što je duže moguće je najefikasniji način da se poboljša efikasnost resursa i da se smanji uticaj otpada na životnu sredinu. Godine 2020, kao prva država članica EU, Nemačka je uvela novu opštu „dužnost brige” u svoj Zakon o kružnoj ekonomiji obavezujući proizvođače i distributere da spreče da roba postane otpad uvođenjem određenih mera, na primer prodajom robe sa smanjenom stopom, ili doniranje robe.
Proizvodnja komunalnog otpada u Nemačkoj po glavi stanovnika beleži blagi pad od 2016. godine, ali je u 2020. ta količina skočila na 632 kg, što u izvesnoj meri može biti povezano sa Kovidom (znatno iznad proseka EU od 505 kg). Nemačka je jedna od zemalja sa najboljim rezultatima u EU u pogledu tretmana otpada. Ima najveću stopu reciklaže širom EU. Nemačka je 2019. godine reciklirala 66,7% svog komunalnog otpada, što je znatno iznad cilja za reciklažu EU 2020 od 50% recikliranja komunalnog otpada. Nemačka je obavestila o ažuriranom Programu za prevenciju otpada; međutim, još uvek se čeka obaveštenje o mnogim revidiranim planovima upravljanja otpadom. U Nemačkoj planovi upravljanja otpadom su u nadležnosti saveznih država jer ne postoji nacionalni plan.
Nemačka ima 93 tipova staništa i 195 vrsta obuhvaćenih Direktivom o staništima. Zemlja takođe ima populaciju od skoro 120 taksona ptica navedenih u Aneksu I Direktive o pticama. Zaštita prirode u Nemačkoj spada u nadležnost 16 pokrajina.
Do 2021. godine, 15,5% nacionalne kopnene teritorije Nemačke bilo je pokriveno Naturom 2000 (pokrivenost EU 18,5%), sa posebnim zaštićenim područjima klasifikovanim prema Direktivi o pticama koje pokrivaju 11,3% (pokrivenost EU 12,8%) i posebnim područjima očuvanja prema Direktivi o staništima koja pokrivaju 9,4 % (pokrivenost EU 14,2 %) teritorije Nemačke.
Ipak, Evropska komisija smatra da je kvalitet postavljenih ciljeva i mera nedovoljan za svih 4544 posebnih područja očuvanja u Nemačkoj. Glavni pravni spor sa Nemačkom je oko toga kako se moraju postaviti specifični i detaljni ciljevi očuvanja za svako područje određeno Direktivom o staništima. Po mišljenju Komisije, ciljevi očuvanja određuju koje uslove vrste i tipovi staništa treba da ostvare na lokaciji kako bi lokacija mogla da doprinese opštem cilju povoljnog statusa očuvanja ovih vrsta i tipova staništa. Oni su osnova za uspostavljanje mera očuvanja i merilo za odgovarajuće procene u kontekstu odobrenja projekata u Natura 2000 lokacijama. Komisija smatra da se ovi ciljevi očuvanja moraju specificirati i u kvantitativnom smislu za svako relevantno zaštićeno obeležje na lokalitetima. Slučaj je trenutno pred Sudom pravde EU; februara 2022. Komisija je podnela tužbu Sudu pravde EU protiv Nemačke.
Komisija je 2. decembra 2021. odlučila da uputi Nemačku na Sud pravde EU zbog nepoštovanja svoje obaveze da spreči propadanje dva tipa staništa: niskih livada sena i planinskih livada. Po mišljenju Komisije, to je zbog uglavnom neodrživih poljoprivrednih praksi. Ovi tipovi staništa su poslednjih godina značajno smanjeni u veličini, ili potpuno nestali na različitim lokalitetima. Ova dva tipa staništa igraju vitalnu ulogu za oprašivanje insekata, pčela i leptira i zaštićena su kao deo Natura 2000 mreže.
Nemačka je među zemljama sa visokim procentom tresetišta. Međutim, u Nemačkoj je ostalo samo 5% skoro prirodnih tresetišta. Status zaštite staništa u kontinentalnoj i atlantskoj zoni je ili nepovoljan ili loš. Tresetišta doprinose 6,7% ukupne nemačke emisije gasova staklene bašte, ali mnogo veći udeo je u severnim pokrajinama gde su tresetišta koncentrisana. Nova vlada najavila je novi akcioni program zaštite prirodne klime. Ovaj novi program ima za cilj stvaranje sinergije između zaštite prirode i klime obnavljanjem tresetišta, šuma, poplavnih ravnica, travnjaka i morskih i obalnih ekosistema. Dodatno finansiranje iz Fonda za energiju i klimu biće dostupno.
Kvalitet vazduha u Nemačkoj i dalje izaziva ozbiljnu zabrinutost. Najnovije dostupne godišnje procene Evropske agencije za životnu sredinu ukazuju na oko 53.800 prevremenih smrti koje se mogu pripisati koncentraciji finih čestica, 3350 koncentracijama ozona i 6000 koncentracijama azot-dioksida.
Što se tiče kvaliteta vazduha, postignut je određeni napredak od Izveštaja iz 2019. godine, sa novim merama za usklađivanje zona kvaliteta vazduha. Iako nije bilo prekoračenja za PM10, pet zona kvaliteta vazduha je i dalje prijavilo prekoračenja za NO2 prema Direktivi o kvalitetu ambijentalnog vazduha. Trenutne projekcije emisija zagađujućih materija u skladu sa Direktivom o nacionalnom plafonu emisija ne pokazuju postizanje obaveza smanjenja emisije za amonijak za period 2020–2029. i nakon 2030, kao i za PM2,5 nakon 2030. godine.
Komisija prati stalna kršenja uslova za kvalitet vazduha koja imaju ozbiljne negativne efekte na zdravlje i životnu sredinu, kroz procedure za kršenje (uglavnom prekoračenja PM10 i NO2) koja pokrivaju sve države članice, uključujući Nemačku za prekoračenja graničnih vrednosti PM10 i NO2 vrednosti u nekoliko zona kvaliteta vazduha. Sud pravde EU doneo je presudu o prekoračenju graničnih vrednosti NO2 (C-635/18; COM protiv Nemačke) potvrđujući neusaglašenost sa Direktivom 2008/50/EC. Cilj je da se uvedu odgovarajuće mere kako bi se sve zone kvaliteta vazduha uskladile.
U Nemačkoj je samo 8,1% svih površinskih vodnih tela imalo dobar ekološki status (2,8% nepoznat), a sva površinska vodna tela (100%) nisu uspela da postignu dobar hemijski status. Što se tiče podzemnih voda, 36% nije uspelo da postigne dobar hemijski status, ali je samo 4,3% u lošem kvantitativnom statusu.
Kvalitet vode za piće u Nemačkoj nije označen kao tema koja izaziva zabrinutost. U 2020. godini, od 2304 prijavljene vode za kupanje, 89,9% bilo je odličnog kvaliteta, a 4,9% dobrog kvaliteta.
Prema poslednjem izveštaju o primeni Direktive o nitratima koji se odnosi na period 2015–2018, kvalitet podzemnih voda nije poboljšan, a zagađenje vode nitratima i dalje predstavlja ozbiljnu zabrinutost. Nastavljaju se akutni problemi sa podzemnim vodama i eutrofikacijom u Baltičkom i Severnom moru. Čak 27% stanica za praćenje premašilo je nivo od 50 mg nitrata po litru i mnoge stanice pokazuju snažan porast. Utvrđeno je da je veliki broj (54%) površinskih voda eutrofan.
Među državama članicama, Nemačka ima drugi najveći broj stanica za praćenje sa prosečnim nivoom nitrata koji prelazi 50 mg/l. Jedan od izvora pritiska je gustina stočnog fonda. Postoji jaka korelacija između regionalne gustine životinja i žarišta gde je identifikovano zagađenje vode.
Nemačka je upućena na Sud pravde EU jer nije preduzela oštrije mere u borbi protiv zagađenja vode izazvanog nitratima. U junu 2018. godine, Sud je potvrdio da mere u akcionim programima koji su bili na snazi u vreme podnošenja zahteva nisu bile dovoljne da ispune ciljeve Direktive. Sud je smatrao da Nemačka nije ispunila svoje obaveze (nedovoljna pravila za ograničavanje primene đubriva, dodatne mere za kontaminirana područja (crvene zone), periodi zatvaranja i đubrenje na strmim padinama. S obzirom na nedovoljnu implementaciju presude, Komisija je poslala zvanično obaveštenje u skladu sa članom 260 Ugovora o funkcionisanju Evropske unije (UFEU) u julu 2019. pozivajući Nemačku da u potpunosti ispoštuje presudu.
Kada je reč o Direktivi o tretmanu gradskih otpadnih voda, Nemačka je u potpunosti – 100% usklađena sa ovom Direktivom.
Nemačka je podnela svoj Integrisani nacionalni energetski i klimatski plan za period 2021–2030. Plan se zasniva na dugoročnim energetskim i klimatskim planovima, uključujući dugoročnu strategiju za smanjenje emisije gasova staklene bašte. U julu 2021. Nemačka je izmenila svoj Zakon o klimi, čime se obavezala na klimatsku neutralnost do 2045. i na smanjenje emisije gasova staklene bašte do 2030. za 65% u odnosu na nivoe iz 1990. godine.
Nemačka snažno pojačava javna ulaganja, čemu doprinosi i njen Plan za oporavak i otpornost (RRP). Najnovije politike i mere postavljene u nemačkom akcionom programu za klimu za 2030. i Zakonu o klimi pomažu da se zatvori jaz u odnosu na njen novi obavezujući cilj do 2030. U svom RRP-u, Nemačka dodeljuje 42% sredstava za klimatske ciljeve i navodi ključne reforme i investicije za dalje prelazak na održiviju, klimatski neutralniju i klimatski otpornu ekonomiju. Očekuje se da će reforme podržati nemačke ciljeve u vezi sa dekarbonizacijom i energetikom i predstavljaju korak ka postizanju klimatske neutralnosti. Međutim, obim RRP-a od 25,6 milijardi evra predstavlja svega 0,74% nemačkog BDP-a i stoga će imati reklo bi se, pomoćnu funkciju u nemačkoj ambicioznoj klimatskoj politici.
Mere prilagođavanja klimatskim promenama federalne nemačke vlade su vođene nemačkom strategijom prilagođavanja klimatskim promenama. Ona služi kao strateški okvir savezne vlade za vođenje njenih politika i aktivnosti u vezi sa prilagođavanjem klimatskim promenama. Cilj je da se smanji ranjivost nemačkog društva, privrede i životne sredine i da se ojačaju kapaciteti za prilagođavanje. Strategija pruža okvir politike i olakšava međusektorski pristup. U Nemačkoj, prilagođavanje klimatskim promenama je stalni dugoročni zadatak i rešava se u okviru institucionalnog i metodološkog okvira dogovorenog na političkom nivou. Uspostavljeni su programi naučnoistraživačke i finansijske podrške, savetodavne službe i procesi za učešće i konsultacije, uz kontinuiran sistem izveštavanja.
Emisije u zemlji su se naglo smanjile od 1990. godine. Između 1990. i 2020. godine emisije gasova staklene bašte su se smanjile za 41%. Iako njena ekonomija ima sličan intenzitet emisije kao i EU, emisije po glavi stanovnika su iznad proseka EU.
Nemački Plan za oporavak i otpornost ne sadrži mere koje imaju za cilj biodiverzitet, ali zelena infrastruktura i kružna ekonomija su prioriteti u kohezionom finansiranju za novi programski period. S obzirom na sveukupno malu alokaciju sredstava EU u poređenju sa BDP-om, glavni izvor sredstava za rešavanje investicionih potreba mora doći iz nacionalnih i privatnih izvora.
Ukupno finansiranje investicija u oblasti životne sredine u Nemačkoj dostiglo je 0,63% BDP-a u periodu 2014–2020, u velikoj meri oslanjajući se na nacionalne izvore finansiranja. Ukupne potrebe za ulaganjem u životnu sredinu u periodu 2021–2027. procenjene su na najmanje 0,82% nemačkog BDP-a godišnje, što sugeriše potencijalni nedostatak u finansiranju zaštite životne sredine od 0,19% BDP-a, koji treba da se reši.
Ostavi komentar