PLANINSKI LIHTENŠTAJN

Autor: prof. dr Rastislav Stojsavljević

Lihtenštajn je jedna od takozvanih patuljastih država Evrope. Ona je mala kneževina između Švajcarske i Austrije u geografskoj regiji Srednja Evropa. Zauzima deo Retijskih Alpa, dok se manji deo zemlje nalazi u dolini gornjeg toka reke Rajne. Lihtenštajn je kontinentalna država jer nema izlaz na more.

Kneževina Lihtenštajn ima površinu od 160 km². Ukupna dužina granica kneževine iznosi 76 km, od toga je 41 km sa Švajcarskom i 35 km sa Austrijom. Lihtenštajn se graniči sa dva kantona Švajcarske, odnosno sa kantonom Sankt Galen (St. Gallen) u dužini od 27,2 km i sa kantonom Graubinden (Graubünden) u dužini od 14 km. Sa Austrijom se graniči sa njenom saveznom pokrajinom Forarlberg (Vorarlberg).

Kneževina Lihtenštajn je država koja se u potpunosti nalazi u Alpima. Reljef Lihtenštajna se može podeliti u tri celine: dolina Rajne, padine koje su okrenute prema dolini Rajne i Alpi.

Planinski reljef je na granici između Zapadnih i Istočnih Alpa, sa vrhovima preko 2000 metara nadmorske visine. Površina ove zemlje čini oko 1% ukupne površine Alpa. U istočnom i južnom delu države su Retijski visoki Alpi, koji predstavljaju planinski venac centralno-istočnih Alpa, koji obuhvata pokrajinu Foralrlberg u Austriji, Lihtenštajn i pokrajinu Graubinden u Švajcarskoj. Ovaj venac obuhvata oko 75% državne teritorije i geološka je granica između zapadnih i istočnih Alpa, sa ukupno 29 vrhova koji prelaze 2000 metara nadmorske visine. Najviši vrh Lihtenštajna je Graušpic (Grauspitz) sa visinom od 2599 metara. Graušpic se nalazi na krajnjem jugu zemlje uz granicu sa Švajcarskom.

Na području Lihtenštajna, karakteristična je pojava vetra fena. To je jak i slapovit vetar koji se spušta niz severne padine Alpa, mada je čest i južno od ovih planina. Pošto je ovo topao i suv vetar, izaziva topljenje snega zbog čega ga nazivaju – snegožder.

Najvažniji vodeni tok je reka Rajna koja celom dužinom protiče kroz Lihtenštajn i predstavlja zapadnu granicu sa Švajcarskom. Rajna (Rhein) je treća po dužini reka u Evrpi, posle Volge i Dunava, sa dužinom od oko 1300 kilometara. U dužini od 880 km Rajna je plovna. Izvor Rajne je u švajcarskim Alpima u kantonu Graubinden. Odatle, kao Alpska Rajna, teče na sever do granice Lihtenštajna gde čini prirodnu granicu Lihtenštajna sa Švajcarskom, a zatim se uliva u Bodensko jezero. Ponovo se izliva iz Bodenskog jezera i kao Gornja Rajna čini granicu Nemačke sa Francuskom. Protiče kroz šest država: Švajcarsku, Lihtenštajn, Austriju, Nemačku, Francusku i Holandiju.

Dolina Rajne je pretvorena u poljoprivredni prostor, dok se zahvaljujući vetru fenu javljaju i mediteranske biljne vrste. Osunčane padine oko doline su pretvorene u voćnjake i vinograde. Pod pašnjacima je oko 16% teritorije države. Od 1600 vrsta biljaka, oko 800 je planinskih. Rugeler Rit je najbogatiji prirodni prostor ove zemlje. U njemu se javljaju orhideje po kojima je Lihteštajn veoma poznat.

Kneževina Lihtenštajn ima veoma bogatu istoriju. Granice ove zemlje su ostale nepromenjene gotovo 300 godina. Danas, ova država postoji kao poslednji ostatak Svetog rimskog carstva, koja je evoluirala od veoma siromašnog poljoprivrednog društva, do jedne od najindustrijalizovanijih zemalja u svetu.

Arheološka nalazišta su pokazala da su zemljoradničke zajednice naseljavale terotoriju današnjeg Lihtenštajna već u neolitu. Pojedini nazivi sela ukazuju da su Kelti živeli na ovim prostorima, a sa Keltima su došli i Reti. Kada su se Rimljani proširili na prostor na kojem su živeli Reti 15. godine pre nove ere, teritorija koju danas nazivamo Lihtenštajn je postala deo rimske provincije Recije.

U to vreme, dolina Rajne je imala veliki značaj pošto su Rimljani sagradili vojne i trgovačke puteve kroz nju. Rimljani su sagradili i tvrđavu kao odbrambeno utvrđenje protiv Alemana u IV veku. Pronađeni ostaci rimskog sela i drugi materijalni ostaci, govore da je na ovom prostoru u IV veku živela relativno velika populacija. Kada su se Rimljani povukli u V veku, Alemani su zauzeli njihovo mesto. Pod uticajem reforme sprovedene od strane Karla Velikog, prostor Recije je podeljen, što je posle dovelo do stvaranja Vaduca kao posebne teritorijalne jedinice 1342. godine.

Karlo VI je ove posede ujedinio u jedinstvenu kneževinu i dao joj ime Lihtenštajn, po porodici koja je posedovala. Kneževina Lihtenštajn tako postaje jedna od 350 državica koje su postojale u okviru Svetog rimskog carstva nemačkog naroda. Kada je 1806. godine Sveto rimsko carstvo prestalo formalno da postoji, prinčevi su zadržali suverenitet nad svojom teritorijom. Na kongresu u Beču 1815. godine, suverenitet nemačkih prinčeva je potvrđena, a Lihtenštajn postaje deo Nemačke konfederacije.

Godine 1852. potpisan je carinski sporazum sa Austrijom, a takođe je usvojena i valuta Austrije. Sve do druge polovine XIX veka veza sa Austrijom je jačala i proširivala se. Trgovina je evoluirala, pa su izgrađena prva industrijska preduzeća. Austrijske vlasti su 1817. godine omogućile korišćenje poštanskih usluga u Lihtenštajnu, a od 1911. godine Lihtenštajnu je bilo dozvoljeno da izdaje sopstvene poštanske marke. Godine 1861. otvorena je prva banka u Lihtenštajnu.

Kada se Austrougarska dvojna monarhija raspala 1918. godine, Lihtenštajn je izgubio glavnog partnera i ekonomsku pomoć Austrije. Zbog teške situacije Lihtenštajn se okrenuo svom zapadnom susedu Švajcarskoj. Već 1919. godine potpisan je prvi sporazum sa Švajcarskom, a 1920. godine potpisan je i sporazum koji se odnosio na poštanski sistem. Godine 1923. potpisan je carinski sporazum, a već 1924. godine uveden je švajcarski franak kao zvanična valuta u Lihtenštajnu. Tokom Drugog svetskog rata Lihtenštajn je uspeo da sačuva svoju neutralnost.

Lihtenštajnci su po poreklu Alemani (germansko pleme), koji se u istorijskim izvorima pominju od početka III veka. Sve do početka XIX veka Lihtenštajn je imao svega nekoliko hiljada stanovnika. Lihtenštajnci govore alemanskim dijalektom nemačkog jezika, osim stanovnika Trizenberga i okolnih sela koji govore valzerskim dijalektom.

Do 1930. godine Lihtenštajn je bio siromašna poljoprivredna zemlja, koja je uprkos neutralnosti između dva svetska rata, u ekonomskom pogledu dosta trpila. Posle Drugog svetskog rata sve veća pažnja se poklanja razvoju sekundarnog i tercijarnog sektora, što poljoprivredu stavlja u drugi plan.

Jedna od najpoznatih kompanija koja potiče sa ovog tržišta je Hilti (Hilti), zatim Ivoclar Vivadent koji je međunarodni snabdevač sistema za praksu stomatologa i zubne laboratorije. Slabo je poznato da je Lihtenptajn najveći izvoznik zubnih proteza u svetu. Neutrik (Neutrik) je vodeći proizvođač spojnica i utikača namenjenih profesionalnoj audio i video industriji. Sedište ove tri velike firme je u najvećem lihtenštajnskom mestu Šanu.

Za Kneževinu Lihtenštajn karakteristične su tradicionalne alpske kuće koje se javljaju i na teritoriji Švajcarske, Austrije, Nemačke, Italije i Francuske. Ove kuće imaju masivne zidove od debala i blago nagnute krovove koji zadržavaju sneg da bi ih štitio tokom zime. Krovovi su od crepa ili šindre. Temelji kuća se grade od kamena, a kuće su po pravilu spratne. Danas se kuće uglavnom grade od modernih materijala, a ova država je poznata i po savremenoj arhitekturi i dizajnu koji je dobro uklopljen sa tradicionalnim građevinama. Naselja u Lihtenštajnu su skoncentrisana na zapadu države uz dolinu Rajne, jer je istok zemlje planinski. Naselja u ovoj državi imaju u najvećem broju slučajeva izduženu osnovu, ali je ova osnova poremećena zbog srastanja naselja.

Lihtenštajn se deli na dva regiona: Oberland ili Vaduc i Uterland ili Šelenberg. Vaduc se sastoji iz 6 opština: Vaduc, Balzers, Planken, Šan, Tresen i Tresenberg.

Dvorac u Vaducu (Schloss Vaduz) se nalazi na brdu 120 m iznad Vaduca i predstavlja simbol kako glavnog grada, tako i cele države. Smatra se da je sagrađen u XII veku i da je služio kao odbrambeno utvrđenje. Dvorac je postao vlasništvo vladajuće porodice Lihtenštajn 1712. godine. On predstavlja zvaničnu rezidenciju lihtenštajnskog princa, pa samim tim nije otvoren za posete. Jedina prilika da se ovaj dvorac upozna iz malo bliže perspektive jeste 15. avgust koji predstavlja državni praznik. Tada se na poljani ispred dvorca organizuje ceremonija na kojoj se građanima obraća princ.

Gutenberg dvorac (Burg Gutenberg) se nalazi na vrhu brda u naselju Balzers, na samom jugu Lihtenštajna. Ovaj dvorac je nastao u 12. veku na mestu srednjovekovne crkve, a vremenom je nadograđivan i korišten za stanovanje, sve do polovine 18. veka. Devastiran je u požaru koji se dogodio 1795. godine, a kasnije ga je grad otkupio i renovirao, a zatim prodao princezi Franciski fon Lihtenštajn. Tokom 20. veka, dvorac je korišten za različite događaje, a kasnije je pretvoren u muzej.

Crvena kuća (Rote Haus) je jedna od najpoznatijih građevina u Vaducu. Naziv je dobila po crvenoj boji fasade koju ima od XIX veka. Kuća je tokom istorije menjala vlasnike, ali je od 1807. godine u posedu porodice Rajnberger (Rheinberger).

Narodni muzej Lihtenštajna (Liechtensteinisches Landesmuseum) u okviru svoje stalne postavke prikazuje: istoriju, kulturu i prirodna obeležja Kneževine Lihtenštajn. Postavka je izložena u tri zgrade i obuhtvata 42 sobe koje zauzimaju prostor od skoro 2000 m². Narodni muzej je otvoren 1954. godine na inicijativu Istorijskog društva i nalazi se u Vaducu.

Lihtenštajn je zemlja koja se postepeno menjala kroz istoriju. Od prvobitnog oblika i organizacije ove male državice, pa sve do danas, i dalje su opstale mnogobrojne značajne karakteristike starih kultura, koje se upravo ogledaju u kulturnom nasleđu.

Za Lihtenštajn se kaže U kutu (uglu) nikom na putu. Ova državica oko sebe ima velike i jake susede, koji su joj pomogli za njen jak privredni i ekonomski razvoj kroz istoriju.