Autor: Jovanka Simić, novinarka
Ne samo zbog krštenice iz muzeja u Kiškerešu u koju je 1823. godine upisan pod imenom Aleksandar Petrović, što upućuje na njegovo srpsko, a po nekima na slovačko poreklo, Šandor Petefi (1823 – 1849), najdarovitiji mađarski pesnik 19. veka i jedan od vođa nacionalnog pokreta Ugarske (1848/9), ostavio je tragove i u srpskoj kulturi. Na tim tragovima ponajviše zahvalnost dugujemo Zmajevim prepevima Petefijevih pesama poput one najpoznatije – „Na kraj sela čađava mehana“.
Na Petefijevu pesničku zaostavštinu srpski pisci osvrtali su se u 19. i u 20.veku. Povodom dve stotine godina od njegovog rođenja, okrugli sto „Tradicija Šandora Petefija u srpskoj književnosti i kulturi“ priređen je krajem prošle godine u Matici srpskoj u Novom Sadu. Jedan od zaključaka glasio je da je Petefi „jedna od najkrupnijih tema srpsko-mađarskih književnih i kulturnih spona zbog njegovog porekla i njegovih veza sa srpskim piscima“. Ove godine, u julu, navršilo se sto petnaest godina od njegove smrti.
Jovan Jovanović Zmaj, a zatim i Đura Jakšić i Laza Kostić najzaslužniji su što je Petefi ušao u srpsku književnost, te su naši preci u 19. veku njegovu poeziju osetili u velikoj meri kao svoju.
Najviše Petefijevih stihova Zmaj je prepevao u periodu od 1855. do 1867. godine, nekoliko godina pošto je pesnik poginuo u revoluciji 1849. godine u Šegešvaru. U posleratnom periodu, svi oni koji su raspravljali o Petefijevom opusu, ujedno su i prevodili njegovu pesničku zaostavštinu.
Srpski list „Javor“ dosta je pažnje i prostora posvećivao prevodima Petefijevih pesama, a njegov urednik Zmaj objavio je nekoliko svojih značajnih prevoda – „Noć“, „Tri sina“, „Svetlosti“, „Sveti grob“. Osim Javora mnogi časopisi objavljivali su prevode Petefijeve poezije, ali su se posebno izdvajali „Stražilovo“, „Letopis Matice srpske“ i „Brankovo kolo“.
Posle objavljivanja „Viteza Jovana“ u posebnim knjigama (1860, 1873), u „Pevaniji“ (od 1879. i u sledećih nekoliko godina), naći će se gotovo svi Zmajevi prevodi Petefija, a po nekoliko prevedenih pesama objavljeno je u Zmajevim „Odabranim pjesmama“ (Zagreb 1887 i 1907), kao i u „Pesničkom zborniku“ J. Maksimovića (Mostar 1900).
Po oceni srpske populacije u današnjoj Mađarskoj, Petefi nesumnjivo pripada plejadi evropskih velikana romantičarske poezije poput Bajrona, Hajnea, Mickijeviča ili Puškina, zaljubljenika u slobodu, prirodne lepote, i ljubav.
Otkud tolika simpatija u srpskom narodu za Petefijevu poeziju ako se zna da su se u revoluciji 1848/9. godine Petefi i srpski pokret našli na suprotstavljenim stranama krvavog fronta građanskog rata? Otud jer su srpski književnici koji su se školovali u Austrougarskoj znali mađarski jezik, a imali su i naročite simpatije za Petefijeve pesme o seoskom životu i ljubavi.
Upravo narodskom jednostavnošću svoje lirike i epike Petefi je odredio novi pravac mađarskoj književnosti, a svojom romantikom i neposrednošću postao je ličnost svetskog ranga u poeziji. Reagovao je ne samo na društvena i politička pitanja svog doba, nego i na intimne drhtaje života i pejzaža Panonske nizije, čije je svojevrsne lepote i uveo u literaturu.
O tome je 1973. godine govorio i Danilo Kiš naglašavajući da je, uprskos ograničenosti mađarskog jezičkog područja, Petefi postao uvažavan u svetu, cenjen čak i od jednog Ničea. Još za života bio je prevođen na nemački i Hajne je pisao o njemu 1849. godine upoređujući ga sa Berneom i Beranžeom. Kiš je smatrao da, u suštini, Petefi ipak ostaje nenadmašan kao slikar mađarskog pejzaža, pustara i alfeldskih ravnica. Petefi je napisao više od hiljadu pesama koje su prevedene na više od pedeset jezika.
Kada je o njegovom poreklu reč,pisac Veljko Petrović tvrdio je da Šandor Petefi nije Slovak (kako Mađari smatraju) već je Srbin po poreklu te da je potekao od grane porodice Petrović iz Baje, koja se krajem 18. veka preselila u Kiškereš. U tom mestu je do 1809. godine živeo trgovac Aron Petrović, Srbin iz Baje, čiji je sin Dimitrije rođen 1799. postao verovatno prvi srpski akademski vajar.
U izvodu iz matične knjige rođenih, njegovo ime na latinskom upisano je kao Alexander Petrovics gde Alexander predstavlja latinski ekvivalent mađarskom imenu Šandor. Govoreći na godišnjici Petefijeve smrti 1899. godine, veliki mađarski nacionalista Mikloš Barti isticao je da je Petefi srpskog roda.
Bilo je to na velikoj mađarskoj svečanosti Šegešvara u Erdelju, gde je na mestu Petefijeve pogibije postavljen dostojan spomenik. Barti je tom prilikom izgovorio i ove reči: „Budite pozdravljeni prijatelji Srbi, koji ste nam dve zvezde istakli na mađarskom nebu: Damjanića i Petefija”. Citat su preneli svi mađarski listovi, pa i zvanični „Mađarorszag” u broju 210/1899.
Petefijev otac, Ištvan (Stefan) Petrović bio je srpskog porekla, mesar i gostioničar, a majka Marija Hruzova, Slovakinja. Porodica je neko vreme živela u Sabadsalašu ali se ubrzo preselila u Kiškunfileđhaz. Petefi je ovo mesto smatrao mestom svog rođenja. Mada je otac nastojao da mu obezbedi najbolje obrazovanje, kad je imao 16 godina, porodica se našla u teškom finansijskom periodu koji je rezultirao bankrotom. Petefi je bio primoran da napusti licej, pa je počeo raditi u pozorištu u Pešti i kao prosvetiteljski delatnik u školi. Ubrzo je nastavio školovanje u malom mestu Papa, a zatim se nastanio u Pešti.
Nastavio je školovanje u Pešti, Sabadsalašu, Šarsentlerincu i Kečkemetu. Na njegovu strast za glumačkim pozivom roditelji nisu blagonaklono gledali, što je uticalo na njegovu odluku da se odrekne bavljenja glumom. U jesen 1846. upoznao je Juliju Sendrei, kćerku feudalnog službenika iz Erduda koji je nerado blagoslovio njihovo venčanje. Kćerki je priželjkivao bogatog feudalca, a ne „budalastog pesnika“. NJihova ljubav, kojoj je Petefi posvetio mnoge stihove, pobedila je posle Petefijevih pet prosidbi. Venčali su se 1847.godine. Imali su sina Zoltana rođenog decembra 1848, godinu dana pre pesnikove smrti.
Osim književnog stvaralaštva, Šandor Petefi koji je svoje knjige potpisivao tim imenom, po uverenju bio je republikanac i vodeća ličnost revolucije koja je počela marta 1848. godine. Na skupovima držao je vatrene govore zalažući se za otcepljenje od Habzburške monarhije i osamostaljenje Mađarske. Tada je na lecima štampana njegova „Nacionalna pesma“ i proklamacija od dvanaest tačaka. Imao je samo dvadeset šest godina kada je poginuo 31. jula 1849. godine u bici kod Šegešvara (današnja teritorija Rumunije).
Danas, sto sedamdeset pet godina od upokojenja, Šandor Petefi smatra se najtalentovanijim mađarskim lirskim pesnikom 19. veka, vodećim pesnikom mađarskog romantizma i obnoviteljem mađarskog književnog jezika. Bio je lirski i epski pesnik, dramski pisac i romansijer. Slavu je stekao pišući ljubavnu, deskriptivnu i revolucionarnu liriku. Najpoznatije su mu zbirke poezije „Pesma nacije“, „Biseri ljubavi“, „Oblaci“, epovi „Vitez Janoš“ i „Apostol“, kao i roman „DŽelatov konopac“.
Osim Zmaja, njegove pesme na srpski jezik prevodili su Đura Strajić, Blagoje Brančić, Brane S. Šajkaški, Ivan M. Popović, Radovan Košutić, Jovan Popović, Veljko Petrović, Ivan Ivanji, Bogdan Čiplić, Danilo Kiš, Ivan V. Lalić, Sava Babić…
Obeležavajući jubilej, dvesta godina od pesnikovog rođenja, Pošta Srbije je lane u promet pustila poštansku markicu sa likom Šandora Petefija. Napis na markici je na srpskom, engleskom i mađarskom jeziku. Baš kako je onomad i zaključeno na Okruglom stolu u Matici srpskoj – Šandor Petefi (Aleksandar Petrović) jedna je od najvećih tema srpsko-mađarskih kulturnih spona.
LITERATURA:
Okrugli sto „Tradicija Šandora Petefija u srpskoj književnosti i kulturi“ Matica srpska (Novi Sad, 2023)
(https://www.youtube.com/watch?v=kxx68sMF7XI&t=929s)
Svetličić, Ksenija „Šandor Petefi (1923-1849)“, Biblioteka Matice srpske (1998)
Babić, Sava “Kako smo prevodili Petefija. Istorija i poetika prevoda“ Matica Srpska Novi Sad (1985)
Ignjatović, Jakov „Memoari”, Beograd (1966)
Petrović, Veljko „O književnosti i književnicima”, Novi Sad ( 1958)
List „Zora”, Mostar (1899)
Ostavi komentar