Od frankofonije do frankofilstva: prilog uticaju učenja francuskog jezika u Srbiji do 1914. godine

Od frankofonije do frankofilstva:

prilog uticaju učenja francuskog jezika u Srbiji do 1914. godine

Autor: dr Aleksandra Kolaković

Mesec mart je poznat i kao mesec frankofonije – moćnog pomoćnog sredstva francuske diplomatije još od kraja 19. veka. Frankofonija, pun naziv: Međunarodna organizacija frankofonija (l’Organisation internationale de la Francophonie), jeste međunarodna organizacija koja predstavlja skup država, zemalja i regija koje koriste francuski jezik kao nacionalni ili službeni jezik, odnosno jezik međunarodne komunikacije i/ili kao radni jezik. Danas, frankofona zajednica okuplja 88 zemalja, odnosno 540 miliona stanovnika. Srbija je od 2018. Godine pridruženi član Frankofonije, ali je uticaj ove organizacije bio prisutan i ranije. Frankofonija, čiji je simbol zastava na kojoj je predstavljeno pet kontinenata, sprovodi misiju izraženu u sloganu Sloboda, komplementarnost i jednakost. Aktivnosti se sprovode kroz saradnju država na polju kulture, nauke i ekonomije.

Uticaj same ideje širenja francuskog jezika i kulture u svetu, a u okviru toga i na Balkanu i Srbiji ima dublje korene i posebno je bio izražen krajem 19. i početkom 20. veka. Francuska država, opterećena nacionalnim porazom 1871. godine, tragala je za putevima da se vrati među ključne zemlje u međunarodnim odnosima. Ideja da uticaj na međunarodnom nivou pored ekonomskog prosperiteta, demografske i vojne snage ima i kultura nije bila sasvim nepoznata. Bilo je potrebno jasnije organizovati akciju. Frankofonija je bila jedan od načina delovanja “meke moći”. Sam termin prvi je upotrebio 1880. godine francuski geograf Onesim Reklu (Onésime Reclus), brat Elisija Reklua (Elisée Reclus), kojim je označio zajednicu ljudi i država koje koriste francuski jezik. Širenje učenja francuskog jezika i kulture postao je značajan element kulturne diplomatije Francuske. Godine 1883, inicijativom geografa Pjera Fonsena osnovana je Francuska alijansa (L’Alliancefrançaise). Sama institucija jeste bila privatna, ali i veoma vezana za francusku državu i posvećena promovisanju francuskog jezika i kulture u svetu zahvaljujući radu lokalnih frankofonih i frankofilskih ogranaka. Isticanje univerzalizma francuskog jezika i kulture, slanje knjiga i predavača bili su načini na koje su postavljeni temelji modernoj francuskoj kulturnoj diplomatiji. Pomenutim delovanjem, pored neosporne privlačnosti i vrednosti francuske kulture, ostvaren je i moćan kulturno-politički uticaj Francuske.

Nastava francuskog započela je na Liceju od 1839. godine. Aleksije Okolski, Konstantin Ranos, Đorđe Atanasijević, LJudevit Španić, Matija Ban do polovine veka bili su predavači francuskog jezika. Prvi profesor francuskog jezika na Liceju u Srbiji od 1839. godine bio je Aleksije Okolski (1793-1848), potomak jedne od najstarijih plemićkih porodica u Podoliji. Majka mu je bila kći Save Prodanovića, austrijskog generala. Školovao se u Podolskoj Kamenici i na Velikoj školi u Varšavi, koju je napustio posle propasti ustanka 1830. godine, da bi živeo u Galiciji. Autor je Francuskog bukvara s Rečnikom (1839, 1843) i Francuske gramatike (1840, 1842), koje su najvećim delom prevod Nouvellegrammairefrançaise.

Iste godine kada je na Liceju započela nastava francuskog jezika, počelo je i plansko slanje srpskih studenata u inostranstvo. Prvi srpski stipendisti stigli su u Pariz 1841. godine, a njihov povratak u Srbiju, uticao je na dalji preobražaj srpske kulture. Imajući pred sobom model francuske borbe za parlamentarni režim i uspostavljanje demokratije, vođen od Revolucije 1789. godine do stabilizacije Treće republike 1875. godine, srpska elita krenula je sličnim putem u periodu od 1804. do 1903. godine, što je vodilo preuzimanju francuskog modela u izgradnji države i društva. Preuzimanje političkih ideja iz Francuske preraslo je u tradiciju nakon 1840. godine, a Pravni fakultet u Parizu bio je prava škola ministara za srpsku vladu.

Na dalji tok usvajanja francuskog jezika i uticaja francuske kulture na srpsku kulturu od posebnog značaja je pridruživanje nastave francuske književnosti nastavi jezika od 1850. godine. Prodor francuske kulture od sredine 19. veka, pored prvih generacija pristiglih iz Pariza u Srbiju, podstakao je od 1863. do 1887. godine prvi Francuz za katedrom Velike škole u Beogradu Šarl Aren (Charles Arène, 1813–1890). Potomak ugledne francuske porodice, došao je u Srbiju 1849. godine i od srpskog kneza Aleksandra Karađorđevića zatražio odobrenje da štampa list na francuskom jeziku s ciljem da Srbe približi Zapadu i potisne germansko-ugarski uticaj. Odobrenje nije dobio, ali započeo je držanje privatnih časova francuskog jezika. Od strane ministarstva na predlog kneza Aleksandra Karađorđevića postavljen je 1854. godine za profesora Liceja i profesora šestog i sedmog razreda gimnazije. Predavao je francuski i u Artiljerijskoj školi (Vojna akademija), a oko 1857. godine podučavao je i kneževića Petra Karađorđevića. Šarl Aren predlagao je 1857. godine srpskom Ministarstvu da se nastava francuskog uči od prvog razreda. Predlog načelno usvojen ipak nije zaživeo zbog nedostatka nastavnog kadra. Pored planova nastave, Aren je vodio brigu o programima nastave i unapređenja iste. Autor je Gramatike francuskog jezika (1864, 1870) za srpske gimnazije, u kojima se francuski učio od sedamdesetih godina 19. veka i udžbenika na francuskom jeziku za Veliku školu Francuska književnost (1869). Pomenuta Gramatika francuskog jezika bila je i neka vrsta antologije francuskih tekstova 18. i 19. veka i pogodovala je širenju francuskog jezika i književnosti.

Od 1887. do 1893. godine francuski jezik na Velikoj školi u Beogradu predavao je Alfons-Dezire Magru (Alphonse-Désiré Magrou). Nekadašnji student Ecolenormalesupérieure, kasnije profesor u Nansiju, pisao je recenzije srpskih udžbenika za francuski. Kanije, u toku Prvog svetskog rata snažno je podržao Srbiju predavanjem LesSerbesetlaSerbie, koje je održao povodom „Srpskog dana“ 1915. godine. Tokom svog boravka u Srbiji, Magru je bio profesor francuskog jezika budućem srpskom kralju Aleksandru Obrenoviću. Iako je kralj Milan Obrenović vodio austrofilsku politiku, verovao je da njegov sin Aleksandar kao budući srpski vladar mora odlično poznavati francuski, tada prvi jezik diplomatije. Od Marguovog boravka u Beogradu pojačano je interesovanje francuske diplomatije za učenje francuskog jezika u Srbiji.

Francuske diplomate u svojim izveštajima, s kraja 19. i početka 20. veka uočavale su potrebu da prisustvo francuske kulture u Srbiji potisne uticaj germanske kulture. Francuska alijansa je 1893. godine od francuskih diplomatskih predstavnika u Beogradu dobila podatak da od 6.748. đaka gimnazija i ženskih škola 1.889 uči francuski. Zabrinjavajući podatak bio je da u Srbiji ne postoji nijedna francuska škola. Iako se uočavala tendencija da se francuski jezik uči u građanskim krugovima i među omladinom koja teži slobodnim profesijama, izveštaj iz Beograda za francuske diplomate ipak nije bio zadovoljavajući. Kako je negovanje francuskog jezika predstavljalo osnovu za francuska politička, ekonomska i kulturna zračenja, sačuvana arhivska građa u Diplomatskom arhivu u Parizu svedoče da francuske diplomate krajem 19. veka veću pažnju posvećuju jačanju kulturnog uticaja Francuske u Srbiji.

Dovođenje Albera Malea (Albert Malet, 1864–1915) 1892. godine za profesora istorije diplomatije budućem srpskom kralju Aleksandru Obrenoviću, predstavlja iskorak u direktnom uplitanju francuske države da osnaži prisustvo u Srbiji. Iako je dovođenje Malea išlo diplomatskim putem, privatne i radikalske veze srpskog ministra prosvete i frankofila Andre Nikolića sa francuskim ministrom javnog obrazovanja Leonom Buržoa, bile su od presudne važnosti. Profesor liceja Stanislas (Stanislas) u Parizu i učenik istaknutog profesora Ernesta Lavisa, Male proveo je u Beogradu dve godine, imajući na umu da su mu poverene dve misije: „Srpska vlada poverava mi obrazovnu misiju, francuska vlada poverava mi političku misiju“. U Srbiji je pored svoje misije, pomagao širenje francuskog jezika i otvaranje francuske knjižare u Beogradu. Izveštavao je Pariz kako prema Francuskoj Srbi gaje „veliku naklonost, naročito radikali“, kako se francuski jezik širi čak i u unutrašnjosti i da se „neposredno isporučuju knjige u Beograd, a mesečna prodaja se utrostručila za dve godine“. Uspostavio je brojne veze i prijateljstva sa istaknutim ličnostima političkog i intelektualnog života Srbije: Androm Nikolićem, Milovanom Milovanovićem, Milutinom Garašaninom, Stojanom Novakovićem, Milenkom Vesnićem i Grurom Jakšićem. Ove veze bile su značajne za srpske političare i diplomate kako je Istočno pitanje ušlo u završnu fazu, a posebno kada se od aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine otvorilo srpsko pitanje.

Maleove beleške i pisma nadređenima, prijateljima i rođacima, svedočanstvo su srpskog odnosa prema Francuskoj. U jednom od pisama Male naglašava da: „Srbi školovani u Parizu vrše aktivnu propagandu u korist Francuske. Najrevnosniji su profesori Velike škole izašli iz naše Sorbone. Oni se međusobno podržavaju i na upražnjene katedre dopuštaju pristup samo francuskim đacima“. Maleov zaključak bio je sasvim tačan, jer su Srbi školovani u Francuskoj 1894. godine osnovali Seminar za francuski jezik, kao deo Seminara za opštu književnost na Velikoj školi. Kada su 1896. godine, donete nove uredbe o ustrojstvu Velike škole iz istorijsko-filološkog odseka Filozofskog fakulteta postali su lingvističko-literalni i istorijsko-geografski odsek, što je omogućilo nastanak Katedre za francuski jezik i književnost.

Pomenute odredbe primenjuju se od 1897. godine, a prvi nastavnik novog Seminara bio je Bogdan Popović (1863–1944). Nakon završetka Velike škole 1885. godine, postaje pripravnik za opštu književnost, a od 1887. do 1892. godine usavršava se kao državni stipendista u Parizu, gde je položio „lisans“ iz francuske književnosti. Raznovrsna delatnost Popovića imala je kao rezultat veliki uticaj na unapređenje nastave, srpsku književnost i kritiku. Kao estetičar, književni i likovni kritičar doprineo je prodiranju francuskog uticaja na srpski jezik, književnost i kulturu uopšte. Bio je pionir stilistike u Srbiji, okrenut vaspitanju ukusa, razvijanju smisla za lepo, a posebno za lepotu izraza. Prevodio je Šekspira, Molijera i brojne druge savremene francuske pisce i pesnike. Delima: O književnosti (1894), Iz teorije književnosti (1910), Antologija novije srpske lirike (1911), Ogledi iz književnosti i umetnosti (1914, 1927), Bomarše (1925) udario je temelje tzv. „beogradskom stilu“, kao izraz kulta lepog i brige za formu. Pokretač je Srpskog književnog glasnika, a kasnije i PEN-kluba, Društva za žive jezike i književnosti i Društva prijatelja Francuske. Javnim delovanjem u okviru koga je postavljao francusku kulturu kao uzor preobrazio je srpsku kulturu.

U prvim godinama 20. veka nastavu francuskog jezika, fonetike i teorije književnosti preuzeli su Popovićevi učenici obrazovani na francuskim uzorima: Jovan Skerlić (1877-1914) i Uroš Petrović (1880-1915). Po završetku studija (1899) na Lingvističko-literarnom odseku Filozofskog fakulteta Velike škole, Skerlić je otišao na usavršavanje u Lozanu. Od 1901. godine dobija mesto docenta „u rangu učitelja srednjih škola III klase“ Fakulteta, predaje istoriju i metode književne kritike, francusku književnost 17. veka i tumači dela novijih francuskih pisaca. Nakon kraće pauze, zbog političke situacije i pokušaja njegovog premeštaja u Zaječar, ipak se vraća nastavi na Fakultetu kao predavač fonetike francuskog jezika, istorije francuske književnosti 19. veka i teorije književnosti. Sa osnivanjem Univerziteta 1905. godine, Skerlić dobija zvanje vanrednog profesora za istoriju srpske književnosti i time njegov uticaj postaje još veći. Van nastave Skerlić je bio aktivan u Srpskom književnom glasniku, a pokretao je i časopise u kojima su provejavale ideje francuskog socijalizma. Celokupnim svojim stvaralaštvom zajedno sa Bogdanom Popovićem, izgrađivao je nove sisteme vrednosti na polju srpske kulture.

Frankofilima Bogdanu Popoviću i Jovanu Skerliću u uobličavanju srpske kulture na francuskim uzorima u prvoj deceniji 20. veka pridružio se i Uroš Petrović. Nakon što je u Parizu, nakon pet godina usavršavanja i pripremanja, 1907. godine odbranio doktorsku disertaciju o Ipolitu Tenu i francuskoj književnosti 17. veka (H. Taine. Historienlittérairedu XVII–esiècle), Uroš Petrović je 1908. godine postavljen za docenta. Petrović je bio prvi Srbin i docent na Filozofskom fakultetu kome je francuska književnost uz jezik bila glavna struka. Bio je učenik čuvenih istoričara francuske književnosti Gistava Lansona i Emila Fagea. Pod uticajem Lansona posebno se zainteresovao za književno-istorijske i komparativističke studije. Svoja interesovanja prezentovao je u delima: O naučnom duhu u proučavanju književnosti (1907) i članku „Evolucija Tenove doktrine“ objavljenom u Srpskom književnom glasniku (1908).

Bogdan Popović, Jovan Skerlić i Uroš Petrović uređujući i pripremajući najznačajniji časopis epohe Srpski književni glasnik diktirali su idejne pravce u Srbiji. Preobražaj srpskog društva na osnovu kulture, gde je francuska kultura bila model koji treba slediti, nametani su od strane Popovića i Skerlića kao autoritet. NJihova vladavina i neprikosnoveno uvažavanje među srpskom elitom određivali su pravila u srpskoj književnosti, umetnosti i nauci. Pored pomenutog, značajan uticaj na razvoj srpske nauke ostvarile su francuske škole i naučne ustanove, kao i saradnja francuskih i srpskih intelektualaca. Istoričar i filolog Stojan Novaković sarađivao je sa francuskim istoričarima i slavistima Alberom Maleom i Emilom Omanom. Mihailo Petrović Alas, prvi Srbin koji je pohađao čuvenu École normale supérieure, kasnije profesor Filozofskog fakulteta, bio je učenik, a kasnije i saradnik uglednih matematičara Šarla Ermita, Emila Pikara i Pola Panlavea. Samostalno i u saradnji sa francuskim naučnicima objavio je veliki broj pronalazaka, naučnih radova, udžbenika i putopisa sa svojih putovanja. Saradnja sa naučnicima iz Pariza, konsultovanje francuske literature i prezentovanje rada geološke nauke, pokretali su aktivnosti Jovana Žujovića, delom i kao rezultat ličnih i političkih afiniteta prema Francuskoj. Žujović je pisao da se francuski duh, koji je bio imperativ srpskog kulturnog napretka, najbolje ogleda u francuskom jeziku, koji je „jasan, melodičan, kratak i vrlo prigodan za tečno izražavanje svake misli i pojmova, pogodan za sve nauke i veštine, za sve oblike književnosti i besedništva“. Pariz je oduvek bio slavan kao grad umetnosti, a na prelazu vekova u periodu labelleepoque, pariski saloni, ateljea i pozorišta unosila su u umetnički život Evrope nove ideje. Otuda ne čudi što su srpski umetnici Đorđe Jovanović, Milan Milovanović i Nadežda Petrović težili usavršavanju u Parizu, a potom duh francuske umetnosti prenosili u Srbiju.

            Doba uspona „beogradskog stila“, kako se naziva period u razvoju srpske kulture pre Velikog rata, vreme je najjačeg francuskog uticaja na književni jezik kod Srba. Opijenost francuskom kulturom, čitanje francuskih knjiga, kao i njihovi prevodi na srpski jezik, školovanje generacija srpskih intelektualaca u Francuskoj, doprinelo je da ideal srpskog jezika postane jasnost i elegancija francuskih fraza. Usvojene su i odlike najboljih francuskih tekstova, kao i mnoštvo francuskih reči. Francuska leksika širila se naročito u oblasti kulture i u salonskom rečniku pomodnog društva. Srpska elita je čitala francusku štampu dnevne listove i časopise: Revue blue, Journal des debats i Revue des deux mondes. Iz časopisa je najznačajnije tekstove prevodila i publikovala u ključnim časopisima epohe: Delu i Srpskom književnom glasniku. Francuske pozorišne tendencije zahvaljujući frankofilima Risti Odaviću i Milanu Grolu prodirale su sve snažnije u srpsko društvo. Pored gostovanja francuskih pozorišnih trupa na repertoaru Narodnog pozorišta u poslednjoj deceniji 19. i početka 20. veka dominirala su francuski komadi.

Značajan doprinos francuskim kulturnim zračenjima u Srbiji dalo je  kulturno udruženje Francusko-srpsko književno društvo. Pomenuto društvo osnovano je početkom maja 1904. godine, ali inicijativa je još iz 1891. godine. U pismu francuskog poslanstva od 5. jula 1891. godine upućenom u Pariz, govori se o osnivanju još jednog društva u Nišu, po uzoru na beogradsko. U sačuvanim pravilima Društva piše da je cilj popularisanje francuskog jezika, što je postizano svakodnevnom komunikacijom na francuskom jeziku i dostupnošću francuskih novina, časopisa i knjiga. Luj Gabrijel Antoan Žozef, vikont od Fontena (Louis Gabriel Antoine Joseph, vicomte de Fontenay) u svojim izveštajima iz 1905. godine govori o udruženju Réunion française de Belgrade, koje je okupljalo nekoliko pripadnika francuske kolonije u Beogradu i oko 40 Srba. Pomenuto udruženje je po Fontenu, radilo na širenju francuskog jezika i kulture i pružanju otpora „rastućem germanskom talasu“. Iako, francuske diplomate u svojim izveštajima potenciraju rastući germanski uticaj, neki pokazatelji pružaju suprotnu sliku. Od ovog perioda učenje nemačkog i školovanje srpskih studenata u Nemačkoj i Austrougarskoj postaju izjednačeni sa učenjem francuskog i školovanjem u Francuskoj. Reč je dakle više o političkom i diplomatskom strahu i želji za snažnijim uticajem u Srbiji, koji je svoje rezultate pokazao u leto 1914. godine, kada je broj Srba koji se školuju u Francuskoj, na osnovu istraživanja profesorke LJubinke Trgovčević, postao veći od onih koji se školuju u Nemačkoj.

Dobra tradicija kurseva francuskog jezika, koje je sredinom 19. veka otpočeo profesor Šarl Aren, a potom i drugi lektori koji su dolazili iz Francuske, nastavljena je i u 20. veku. Velika škola je početkom 20. veka nastojala da u saradnji sa predstavnicima francuskog poslanstva u Beogradu dovede stalnog lektora za francuski jezik. Beogradski Filozofski fakultet predlagao je nekog od istaknutih slavista Emila Omana i Luja Ležea. U toku 1909. godine za lektora francuskog jezika na Univerzitetu u Beogradu postavljen je Gaston Gravije (Gaston Gravier, 1886–1915). Nekadašnji student Filozofskog fakulteta u Lilu, poznavalac ruskog i srpskog jezika, pokazivao je veliko interesovanje za antropološka, geografska, politička i ekonomska pitanja Balkana. U okviru časopisa La Revuede Paris i Le Temps, Gravije je pisao o južnoslovenskim narodima, istoriji i narodnom životu. Od 1911. godine objavljivao je radove u okviru naučnih publikacija: BulletindelaSociété degéographie,  Annalesde Géographie i Glasnik Srpskog Geografskog društva. U vreme Prvog balkanskog rata izveštavao je za LeFigaro. Uz podršku francuskog poslanika u Beogradu Leona Dekoa (Léon-Eugène Coulard Descos), reorganizovao je Francusko književno društvo u Beogradu. Gravije je organizovao časove francuskog jezika, kao i predavanja o francuskoj civilizaciji, a pružao je podršku slanju srpskih studenata u Francusku. Za vreme Velikog rata Gravije je kao rezervni oficir, poslat na severni francuski front, gde je i izgubio život.

U periodu od 1911. do 1914. godine postojalo je u Beogradu društvo Société littéraire de Belgrade. Misija postojanja ovog društva bila je ista kao i kod ranijih: propagiranje francuskog jezika i kulture. Predavanja, osnivanje biblioteke i čitaonice, besplatni tečajevi francuskog jezika, umetničke izložbe, stipendije za letnje kurseve Francuske alijanse, nagrade za najbolje prevode sa francuskog, saradnja umetničkih i naučnih institucija bile su oblasti u kojima je udruženje delovalo. Donatori Društva bili su: Opštinsko veće Pariza, francuski poslanik u Srbiji Deko i knez Rolan Bonapart (Roland Bonaoparte). Deko je bio počasni član, kao i pukovnik Furnije (Fournier) vojni ataše francuskog poslanstva u Srbiji i nekoliko francuskih bankara. Francuzi aktivni u Društvu bili su i pripadnici srpske masonske lože „Ujedinjenje“, koja je bila pod Velikim Orijentom Francuske. Masonske veze i uticaji, delovanjem na više polja takođe su uticali na širenje francuskog jezika i kulture u Srbiji. U toku 1910. i naredne 1911. godine, po modelu Francuskog literalnog društva u Beogradu, osnivana su francuska literalna društva u Šapcu, Nišu i Valjevu. Širenje francuskog jezika posebno su pomagali  beogradski lektor Gravije i Deko. Cilj je bio da se okupe Srbi frankofoni iz unutrašnjosti Srbije, kako bi kulturni uticaj Francuske postao još snažniji.

Francuska alijansa je do početka Velikog rata proširila broj besplatnih kurseva, a francuska strana se zalagala i za pokretanje jednog slavističkog časopisa u Parizu, koji bi okupio naučnike i političare s ciljem da doprinesu boljem poznavanju u Evropi slovenskih naroda i njihovih težnji. Nemačke diplomate u Srbiji su posebno bili zabrinuti zbog sve prisutnijeg učenja francuskog jezika, pa su čak i zaključivali da su „obrazovani Srbi stalno zavedeni francuskom kulturom“. Na listi članova Société littéraire de Belgrade iz 1914. bio je i kralj Petar I Karađorđević, a od aktivnijih članova bili su prisutni: mitropolit Dimitrije, Ivan Đaja, Miodrag Ibrovac, Milan Grol i poznati industrijalci Ignjat Bajloni i Milan Vapa. Neki od navedenih (Đaja i Grol) uz Milovana Milovanovića, Bogdana Popovića, Jovana Skerlića i Uroša Petrovića bili su i u upravnom odboru društva. Počasni predsednik bio je političar, pravnik, profesor i ministar Đorđe Pavlović, predsednik Jovan Žujović, dok su sekretari bili: Gaston Gravije i Mileta Novaković, sin Stojana Novakovića.

Frankofili su, na osnovu istraživanja Dušana Batakovića, bili raspoređeni u svim političkim strankama i doprineli su prodoru francuskih uticaja i prihvatanju francuskih uzora u srpskom društvu. Liberali su ukazali na značaj „nacionalnog genija“, po uzoru na Žila Mišlea, verujući u potrebu unutrašnjeg preuređenja zemlje i borbe za nacionalno oslobođenje. Naprednjaci, urbana inteligencija Srbije, verovali su da postepenu promenu prosvećenih reformi, nametnutih odozgo jednoj neprosvećenoj populaciji, treba sprovesti po uzoru na senzitarni sistem Julske monarhije. Intelektualno su bili bliski Rene Kolaru i Fransoa Gizou, naprednjaci su bili predvođeni osobama koje su i Francuzi visoko cenili: Milutinom Garašaninom i Stojanom Novakovićem. Srpski radikali su, kako je o tome pisao Milan St. Protić, nastali između i na ideološkim postavkama francuskog radikalizma, prihvatajući i prilagođavajući srpskim potrebama programe Gambete i Klemansoa. Umereni radikali u Srbiji su uživali posebno poverenje francuskih političara i diplomata. Samostalni radikali stavljajući ideološke principe ispred političkih kompromisa, predvođeni Jovanom Žujovićem i Jovanom Skerlićem, uneli su prepoznatljivu socijalnu nijansu u primeni radikalskih načela. U „Periklovoj eri Srbije“ među strankama i ključnim ličnostima, postojao je gotovo saglasan sporazum da je Francuska zemlja na koju se treba ugledati.

Pod snažnim uticajem nekadašnjih blagodejanaca koji su izgradili svoje ličnosti u Francuskoj ili na francuskim uzorima, probijala su se francuska kulturna i idejna zračenja u srpsko društvo. Francuska kultura je zahvaljujući Bogdanu Popoviću i Jovanu Skerliću, postala postulat koga treba slediti i na koga se treba ugledati, ali i specifične veze koje je kralj Petar Karađorđević gajio sa Francuskom, uticale su na opšte uverenje u Srbiji da sa Francuskom treba uspostaviti prisan odnos. Poseta kralja Petra Francuskoj 1911. godine, koja je pored ekonomskih i političkih razloga imala i sentimentalne, stvarala je posebnu frankofilsku atmosferu u Srbiji. Srpska elita kroz učenje francuskog jezika i školovanje u Francuskoj gajila je duhovnu vezu sa francuskim kodeksima ponašanja i verovanja, pokušavala je da osnaži srpsko društveno uređenje. Dugotrajnim delovanjem, preko istaknutih i uvaženih Srba frankofila, kao i međusobnim kontaktima i saradnjom srpskih i francuskih naučnika, Srbija se ekonomski, politički i kulturno vezala za Francusku, u toj meri da je Francuska tokom Velikog  rata postala ključna sila na koju se Srbija oslanjala.

Posledica prožimanja francuskih političkih, ekonomskih i kulturnih uticaja u Srbiji bila je kombinacija čitavog niza uticaja i procesa koji su ostavili duboke tragove na srpsku kulturu. Dovođenje Albera Malea za profesora budućeg srpskog kralja, predstavljalo je i pokušaj da se utiče na političko udaljavanje Srbije od Austrougarske i približavanje Rusiji i Francuskoj. Politički uticaji, koji su kako se bližio kraj 19. veka bili sve intenzivniji, bili su praćeni snažnim ekonomskim prodorom Francuske u Srbiju. Osnovu svega činilo je prvobitno približavanje dve države na polju kulture, koje je na početku 20. veka sve izrazitije poprimalo karakteristike preovlađujućeg francuskog kulturnog modela, koji je uticao i na orginalne karakteristike srpske kulture. Dolazak Francuza za lektore beogradskog Liceja, Velike škole i kasnije Univerziteta, koje je pred kraj 19. i početkom 20. veka imalo sve značajnije diplomatsko uplitanje uticalo je da francuski jezik potisne učenje nemačkog jezika i postane preovlađujući strani jezik u predvečerje Velikog rata. Šarl Aren, Alfons Magru i Gaston Gravije uspostavljanjem veza i prijateljstava sa srpskim frankofilima, podržani od strane francuske države, propagirali su francusku kulturu i postavili osnovu za prihavtanje francuskih uticaja u srpskom društvu. Srbi školovani u Francuskoj, pored znanja po povratku u domovinu doneli su i francuska shvatanja države, društva, nove ideje i praksu. Na mestima profesora Velike škole, kasnije univerziteta: Bogdan Popović, Jovan Skerlić i Uroš Petrović, pre svih utemeljili su praksu ugledanja na francuske uzore. NJihove aktivnosti i van nastave, pokretanje i uređivanje časopisa, kao što su Delo i Srpski književni glasnik, gde su publikovali književne, naučne i političke tekstove iz francuske štampe, doprinele su izgrađivanju obrazaca koje su srpski političari, umetnici, književnici i naučnici koristili u svom stvaralaštvu. Kao predstavnici generacije koja je predvodila državu, formirala institucije, preobražavali su srpsko društvo delovanjem na kulturnom planu. Preuzimajući francuske modele ostvarili su uticaj na uobličavanje srpske kulture prihvatanjem francuskih kulturnih normi i pravila.

Pažnja francuske države i diplomatije u sferi popularisanja francuskog jezika i kulture u Srbiji ojačana je krajem 19. i početkom 20. veka. Udruženja književnog karaktera podržavana su od strane francuskih diplomata, lektora i frankofila, masona, pa čak i od kralja Petra I Karađorđevića, nekadašnjeg francuskog đaka i borca u Francusko-pruskom ratu 1871. godine. Aktivnosti pomenutih udruženja uticala su na prodor francuskog jezika i kulture u Srbiji i slanje studenata na usavršavanje u Francusku. Već 1911. godine, Pol Dešanel u ekspozeu o spoljnoj politici Francuske, konstatuje da uz propogiranje francuskog jezika „raste naša trgovina, kao i neprekidne simpatije Srbije prema Francuskoj“. Učenje francuskog jezika i usvajanje francuskih kulturnih modela doprinosilo je ekonomskom i političkom povezivanju Francuske i Srbije. Pomenuto je uslovilo da generacije srpskih intelektualaca prihvate duhovni uticaj Francuske, što je uticalo na stvaranje specifičnih odlika srpske kulture. Koliko je uticaj Francuske u srpskom društvu početkom 20. veka bio jak, slikovito je opisao srpski diplomata i pesnik Jovan Dučić zapisavši da Srbin „kada u Parizu pada kiša, on u Beogradu zavrne pantalone“. Deo francuske kulture učenjem francuskog jezika kao osnove postao je u izmenjenom i prilagođenom obliku deo srpske kulture u prvim decenijama 20. veka.

Kako se ove godine navršava 180 godina od uspostavljanja diplomatskih odnosa Francuske i Srbije, jedno od bitnih pitanja koje se nameće jeste uloga učenja francuskog jezika u Srbiji. Na osnovu analize razvoja nastave francuskog jezika u Srbiji do perioda Velikog rata, kao i nastojanja francuskih diplomata i Francuske alijanse da organizuju dodatne kurseve ne samo francuskog jezika, već i francuske kulture, očigledna je povezanost širenja frankofonije i pojave frankofilstva u Srbiji, kao izgradnje temelja francuskim uticajima u Srbiji. Od posebnog je značaja razumeti značaj i posledice učenja francuskog jezika u kultrnom transferu između dve udaljene sredine u periodu kada su francusko-srpski odnosi bili veoma dinamični. Pored prenošenja francuskog kultrnog modela i razvoja frankofilstva, stvoreni su uslovi za strateško vezivanje Srbije za Francusku u ekonomskom i političkom pogledu. Poznavanje francuskog jezika u predvečerje Velikog rata bilo je preovlađujuće u obrazovanim slojevima srpskog društva. Jezik je omogućio upoznavanje i prihvatanje francuske kulture u originalu, njeno prilagođavanje i umetanje u srpski kulturni obrazac, gde je ostalo trajno prisutno.