Autor: prof. dr Boris Stojkovski
Martin Segon nije nepoznata ličnost srpske istorije i istoriografije. NJegovo delo predstavlja važan i posve zanimljiv izvor za istoriju kako Srbije, tako i čitave jugoistočne Evrope. Velika je, međutim, šteta što široj publici ovaj srpski humanista, novobrdski kanonik i ulcinjski biskup, ostaje manje poznat. Ovaj kratak osvrt na njegovo delo je pokušaj da se ovo ispravi, te da se svi oni koji nisu istoričari, i kojima ova svestrana ličnost koja je sebe doživljavala krajem XV veka kao Srbina rimokatolika, možda nije uopšte poznata saznaju nešto novo i zanimljivo.
Martin Segon, koji je sebe nazivao Martinus Segonius Nouomontanus – Iz Novog Brda, odnosno Novobrđanin, dok ga do danas najveći poznavalac njegovog dela italijanski vizantolog Agostino Pertuzi nazivao italijanski Martino Segono je bio srpski srednjovekovni pisac rodom iz Novog Brda, kao što je sugerisano bio je i rimokatolički biskup Ulcinja, i poznati poznosrednjovekovni humanista XV stoleća, ali i pisac i istoričar. On je rođen, kao što je nagovešteno, u Novom Brdu, u tadašnjoj srpskoj despotovini. Da ne bude zabune, Novo Brdo je pre svega bilo veliki i bogati rudarski centar. Naročito u vreme despota Đurđa Brankovića, proizvodnja Novog Brda je bila na samom vrhuncu i zahvaljujući tim prihodima od rudarstva Srbija je i opstajala ekonomski u vreme turske najezde. Velika rimokatolička zajednica Dubrovčana, Kotorana i drugih trgovaca bila je od samih početaka rudarske proizvodnje prisutna i u Novom Brdu. Isto tako, i rudari Sasi, nemačkog porekla, takođe su bili u srednjem veku rimokatoličke veroispovesti. Odatle i mogućnost da se u ovom gradu i rodi jedan rimokatolik.
Otac Martina Segona, Jovan de Segonis, bio je upravo poreklom iz Kotora. Martin Segon se odlučio za crkvenu karijeru, pa je bio neko vreme kanonik u crkvi Svete Marije u Novom Brdu, budući da je sam grad imao svoje rimokatoličke parohije za lokalno trgovačko i drugi rimokatoličko stanovništvo. Najverovatniji hronološki okvir ove njegove pozicije može se okvirno i široko smestiti u periodu pre pada Novog Brda pod osmansku vlast (1455. godine) a zacelo pre 1474. godine, jer je izvesno u periodu 1474-1475. godine otišao na studije u Italiju. Boravio je u Padovi gde je nastavio svoje školovanje, dostigao najviše rezultate i na ovom uglednom srednjovekovnom univerzitetu je 1475. godine stekao čak i doktorat iz kanonskog prava.
U periodu od 1475-1481. godine nema u izvorima apsolutno nikakvih pomena o njemu i njegovoj karijeri, sem nekih nesigurnih pretpostavki da je negde u tom periodu boravio u Jerusalimu na hodočašću. Od strane pape Siksta IV bio je verovatno zadužen da promoviše Krstaški rat nakon turskog zauzimanja Otranta 1481. godine. Pad ovog italijanskog grada na Jadranu u ruke osmanskog sultana Mehmeda Osvajača bio je alarm koji je na uzbunu trebalo da podigne čitavu rimokatoličku Evropu. Sve najveće strepnje i strahovi onovremenog zapadnog čoveka počele su da se obistinjuju u najsurovijem vidu, pošto je sultan sa svojim trupama sada bio na italijanskom tlu. Papstvo je moralo da odgovori kako je jedino umelo da promoviše Krstaški rat na Osmanlije i da podiže svest svojih vernika da se Otranto, ali i druge osvojene teritorije, moraju osvojiti od nevernika-muslimana. Segonova uloga nije tu najjasnija, ali je izvesno imao blizak odnos i sa samim papom.
Za Srbiju je zanimljiv posebno podatak da je postao biskupom Ulcinja, grada koji je pripadao tokom srednjeg veka upravo nemanjićkoj državi, a potom i Balšićima i drugim velikašima sve do pada pod Turke. Pomenuti italijanski medijevista Agostino Pertuzi, koji je 1981. godine i priredio kritičko izdanje Segonovog spisa smatra da je Segon postao biskup Ulcinja 1482. godine, budući da se tada u jednom dokumentu spominje već izabrani biskup, odnosno na latinskom jeziku episcopus electus. Zbog toga on smatra da je Martin Segon već 20. marta iste godine sedeo na ulcinjskoj katedri i bio biskup ovog primorskog grada. Verovatno pre postavljenja za biskupa Ulcinja preduzeo je i hodočašće u Svetu zemlju, budući da u svom spisu daje i opis Svete Zemlje i Groba Gospodnjeg, kao i samog Jerusalima. To je razlog zbog čega se smatra da je na hadžiluku u Jerusalimu bio u periodu kada nema informacija o njegovom životu i delu. Postoji više pretpostavki kada je umro, smatra se ili 1482. godine, nedugo po postavljanju za biskupa ili pre oktobra 1485. godine, dok se kod nemačkog benediktinskog redovnika i istoričara Crkve Pija Benedikta Gamsa (1826-1894) u njegovoj (doduše starijoj, ali vrlo vrednoj) hijerarhiji rimokatoličkih crkvenih dostojanstvenika kraj njegovog biskupstva i smrt smešta čak i u 1486. godinu.
Upravo negde u tom periodu je i nastalo njegovo delo, koje, međutim, nekoliko decenija izgleda nije bilo ni poznato, te je verovatno bilo namenjeno samo uskom krugu čitalaca. Izvesno je bilo upućeno papi, u duhu vremena, kako bi se opisali Turci, njihova vojska, osvajanja, kao i uređenje Osmanske države. Treba imati na umu da upravo krajem XV i u prvim dekadama XVI stoleća puno italijanskih autora je i pisalo svoje traktate i spise o turskoj vojsci, osmanskim sultanima i pogotovo uređenju osmanske države i vojske, a u nameri da zapadnom svetu približe opasnost koja se nadvila nad Evropom. Segonovo delo se savršeno uklapa u taj duh vremena. Stoga, sasvim je prirodno da su se njime bavili i neki savremenici, iz doba renesanse.
Dubrovački diplomata, minijaturista i ugledni humanista Feliks Petančić je objavio Segonov rukopis 1522. godine pod nazivom De itineribus in Turciam libellus, i naveo ga je čak pod svojim imenom, stavivši sebe kao autora, bez ikakvog pomena srpskog humaniste Martina Segona. Rečeni savremeni naučnik Agostino Pertuzi je publikovao kritičko izdanje Segonova dela, i ono je do danas u nauci neprevaziđeno i koristi se za sva istraživanja. Pertuzi je nepobitno utvrdio da je Petančićevo delo zapravo plagijat i da se radi o spisu iz pera ulcinjskoga biskupa. Na taj način Segonovo delo, do tada u tami naučne javnosti postalo je dostupno istraživačima. Treba reći, da u srpskoj nauci Gordana Tomović je učinila ogroman napor te delimično na srpski jezik prevela ovo značajno delo, ali, uistinu, bez neophodnih geografskih i pre svega istorijskih komentara.
NJegov spis zaslužuje da se dodatno istražuje, a svakako da fali jedno kritičko izdanje na srpskom jeziku. No, pored njegovog ogromnog značaja za srpsku, osmansku, ugarsku i uopšte balkansku istoriju, Segonovo delo je od ogromnog značaja za proučavaoce i drugih disciplina. Geografija Srbije, kao i geografija i istorija Balkana i jugoistočne Evrope, Ugarske, Vlaške i drugih krajeva će van svake sumnje u budućnosti da bude predmet posebne studije i jednog detaljnijeg interdisciplinarnog razmatranja. Ulcinjski biskup je o tim temama ostavio pregršt informacija. Isto se odnosi i na posebno zanimljive etnografske zapise i karakterologiju stanovništva Srbije koje je Segon dao, kao i na njegovu vrlo zanimljivu podelu same Srbije, koja je istovremeno i politička i geografska, a delom je i pod uticajem nekih starijih pisaca.
Važno je napomenuti da postoji više manjih Segonovih spisa, iako ih danas naučnici nazivaju jednim nazivom, prosto kao delo Martina Segona. Ovih nekoliko manjih dela sačuvanih u dva manuskripta iz Biblioteke Ambrozijana u Milanu, poznati su pod nazivima De provisione Hydranti, napisano odmah posle osmanskog zaposedanja Otranta, kao i delo koje se naziva Quos terrarum limites. Od velike je važnosti De origine Turcorum, korišćeno uglavnom u prevodu kasnijih istoričara, te je Pertuzi zapravo imao da ga rekonstruiše iz više raznih izvora, što i sam navodi u predgovoru izdanja Segonovih dela. Ovaj deo se posebno odnosi na istoriju Turaka do Segonovog doba, kao i vojno uređenje i osvajanja Osmanlija. Upravo je taj deo imao ogroman značaj za ljude onoga vremena da im približi realnost i snagu turske opasnosti koja je već tada osvojila ceo Balkan i kucala na vrata centralne i zapadne Evrope.
Zbog ovakvog kompilovanja Segonovog dela ili zapravo više njegovih dela, nekoliko manjih i većih Segonovih spisa je na latinskom, a deo njegovog opusa je i na starom italijanskom jeziku, uglavnom preuzetim iz vek kasnije sastavljenog prevoda Dominikanca Serafina Racija koji je Segonovo delo preradio i preveo oko 1589. godine. Segonovo delo je bilo poznato brojnim istoričarima od renesanse, te je on imao značajan uticaj ne neke od najvažnijih pisaca humanizma i renesanse poput Kuspinijanija, Sabelika, ali i jednog manje poznatog a veoma bitnog nemačkog humanističkog autora Jerga iz Nirnberga, kao i na mnoge druge.
Pored značaja za istoriju Srbije njegovo delo je bitno za evropski pogled na osmansku državu, vojsku i uređenje društva, o čemu on daje značajne i iscrpne podatke, kao i o turskom osvajanju Balkana i posebno upravo Srbje. Vredan je spis i za Ugarsku, i uopšte balkanske sukobe između hrišćanskih sila i Turaka na ovim prostorima, a ima i zanimljiv ekskurs o Vlaškoj, njenoj geografiji i njenim konfliktima sa Osmanlijama. Segon je i vanredno bitan, jer je napisao jedan kratak biografski osvrt na Skenderbega i zapravo na taj način započeo širenje tradicije o njemu kao junaku i borcu protiv Osmanlija. Ta skica nosi naslov Narrazioni di Giorgio Castriotto, da i Turchi nella lingua loro chiamato Scander beg, cioe Alesandro Magno, ( u prevodu Priča o Georgiju Kastrioti od Turaka na njihovom jeziku nazvanog Skenderbeg, tj. Aleksandar Veliki) a samog Skenderbega pominje i u svom glavnom delu. Proučavaoci Skenderbega su se, pored drugih izvora o ovoj ličnosti, oslanjali i na Segonove podatke, a vredi reći da je Segon pisao o Skenderbegu nekoliko decenija pre Marina Barletija, najbitnijeg biografa ove značajne ličnosti.
Na kraju, nalazi se jedan neverovatno zanimljiv opis ostrva Malte. Treba imati na umu da je Malta bila svakako jedno od značajnih čvorišta Mediterana te da je u srednjem veku ovo ostrvo već imalo iskustvo muslimanske vladavine. Svakako je strah od Turaka dopro i do Malte, a osmanska je flota tokom istorije imala itekako značajne pohode u kojima je i ovo ostrvo imalo određeno mesto, posebno 1565. godine, kada je u vreme Sulejmana Veličanstvenog došlo do velike turske opsade Malte. Pored toga, vitezovi jovanovci su boravili na ovom ostrvu i branili ga od Osmalija. Stoga, iz pera jednog Srbina ne samo što je potekla i priča o herojskim delima Skenderbega (takođe poreklom delimično i Srbina), već i jedan veoma bitan opis ostrva Malte.
U nauci je uvreženo da delo Martina Segona nosi naslov Opusculum reverendi domini Domini Martini de Segonis natione Catharensis origine autem Serviani ex Novomontio aliter Novobardo dicto Dei gratia episkopi Olchinensis. I ono je, kao što je sugerisano već, upućeno Ad Beatissimum Sixtum IV Romanum Pontificem, odnosno u srpskom prevodu Gordane Tomović Segonovo delo nosi sledeći naslov: Malo delo poštovanoga gospodina Gospodina Martina de Segonis rodom Kotoranina a poreklom Srbina iz Novogamonta drukčije Novobrda nazvanog po milosti Božjoj episkopa ulcinjskog preblaženom Sikstu IV rimskom papi. Namena ovog spisa, često u nauci nazivanog i jednostavno traktat Martina Segona, je bila da za papu Siksta IV Martin Segon opiše celo Balkansko poluostrvo, kao i delove Centralne i Jugoistočne Evrope, ali i da mu prikaže osmansku istoriju, njihovu vojnu silu i da uopšte prikaže Osmanlije zapadnom svetu. To je bilo potpuno u skladu sa nastojanjem Rimokatoličke crkve da postane zaštitnik hrišćana na Balkanu, ali i papskim namerama da se stvori Sveta liga koja bi se oduprla Turcima. Segon se, kao uostalom i brojni drugi renesansni pisci, o čemu je već bilo delimično i reči, trudio i da opiše borbu hrišćana protiv Turaka, stoga se ovde nalaze, kako je napred nagovešteno, i Hunjadijevi ratovi s Turcima, opis Erdelja (Transilvanije), Vlaške, ali i upravo ga je ova nakana i nagnala da da i skicu života Đurađa Kastriote Skenderbega. U takvoj nameri je, pored dela o Turcima na latinskom jeziku, priređen i njegov spis na staroitalijanskom jeziku o istoriji i običajima Turaka, Dell’origine della milizia e delli sotumi de i Turchi.
Sve ovo svedoči da je ovo bitan i zanimljiv izvor. Za neke periode, poput Hunjadijevih pohoda ili recimo vladavine sultana Murata II razlikuje značajno u odnosu na ostale renesansne pisce. Najvažnije događaje iz bogate karijere Sibinjanina Janka 1442-1443. godine srpski humanista potpuno preskače. Opet, pak, geografske i etnografske zabeleške Martina Segona svakako zavređuju da se detaljnije proučavaju u narednom periodu. Isto tako, za neke opise, poput pada Smedereva ili uopšte doba despota Đurđa Brankovića, Segon je mahom koristio delo još jednog uglednog italijanskog renesansnog pisca Eneje Silvija Pikolominija, kasnijeg pape Pija II.
Ovaj kratak prikaz života i dela ulcinjskog (novobrdskog) humaniste pokazuje da je Martin Segon bio renesansni autor koji je, slično savremenicima, a opet i sasvim osobeno, prikazao Turke, njihovo poreklo, istoriju i posebno vojno uređenje. Istorija i geografija naše zemlje su takođe bitni u delu čoveka koji je sebe smatrao Srbinom i na taj način i naš narod uveo u tokove svetske renesanse toga doba.
Ostavi komentar