Novi Hladni rat

Novi Hladni rat

Autor: Milorad Vukašinović

Hladni rat je naziv za razvoj međunarodnih odnosa posle Drugog svetskog rata, koji je označavao krajnju zaoštrenost u odnosima između SAD-a i Sovjetskog Saveza. Ovaj termin prvi je upotrebio Bernard Baruh, savetnik američkog predsednika, za vreme jedne debate u Američkom kongresu 1947. godine. Ipak, u osnovi, ovaj pojam vezuje se za ličnost britanskog premijera Vinstona Čerčila i njegov čuveni govor iz marta 1946. godine u Fultonu (SAD) kada je pozvao na „krstaški rat“ protiv komunizma i vojnopolitičko objedinjavanje „atlantske zajednice“, što se i dogodilo formiranjem NATO-a 1949. godine. Kao što je poznato, na proces objedinjavanja „zapadne zajednice“, Sovjetski Savez je odgovorio formiranjem Varšavskog pakta 1955. godine.

Mada su za vreme Hladnog rata poprišta „posrednog sukobljavanja“ dve supersile bile države Trećeg sveta (Koreja, Vijetnam, Avganistan i dr.) nema nikakve sumnje da je u središtu hladnoratovskog sučeljavanja bila Evropa. Danas nema nikakve dileme da su SAD bile glavni pokretač ovog rata oko čijih suštinskih uzroka postoji više škola mišljenja. Jedna grupa teoretičara smatra da razloge za Hladni rat treba pre svega tražiti u nezadovoljstvu određenih „korporativnih“ krugova ishodom Drugog svetskog rata. Naime, zahvaljujući pobedonosnom pohodu Crvene armije, politička geografija „Istočne Evrope“ dobila je 1945. godine sasvim drugačiji izgled u odnosu na planove „svetske zakulise“. Podsetimo, u dokumentu „Rat i mir“ koji su 1942. godine sačinili eksperti superuticajnog SIO, ovo područje (Istočna Evropa) zamišljeno je da bude jedna vrsta „sanitarnog kordona“ – lanca „limotromfnih država od Baltika do Jadrana“, čija je uloga trebalo da bude u trajnom sprečavanju „kopnenog“ povezivanja Rusa i Nemaca, ali i obuzdavanju posleratnog uticaja Sovjetskog Saveza na evropskom tlu, razume se pod američko-britanskom posrednom kontrolom. U tom smislu manje–više poznata je dalja istorija objedinjavanja Zapada po ovom osnovu, od Kenanovog „dugog telegrama“ iz 1946. godine, do formiranja posebnih „tajnih NATO armija“, terorističkih grupacija čija je osnovna uloga bila da kroz kontrolu političkog procesa, po svaku cenu, spreče dolazak prokomunističkih grupacija na vlast u bilo kojoj od zemalja Zapadne alijanse.

Javnosti su, međutim, manje poznate polemike koje su posle Drugog svetskog rata vođene unutar sovjetskog establišmenta. Na ovu temu u savremenoj Rusiji napisano je nekoliko zanimljivih radova koji razotkrivaju duboke podele unutar sovjetskih struktura moći. Izgleda da ni lično Staljin nije bio zadovoljan posleratnim geopolitičkim položajem SSSR–a, koji je naročito u Evropi, bio strateški nedovršen i zahtevao je ogromne vojne i finansijske izdatke za održavanje „statusa kvo“. Već 1953. godine L. Berija izašao je sa pesimističnom procenom o Istočnoj Evropi, što je nateralo Staljina da ozbiljno razmatra planove o strateškom povezivanju sa Kinom. Postoji i verzija koja Staljinovu nameru o strateškoj preorijentaciji ka Kini povezuje sa njegovom „iznenadnom smrću“ te iste 1953. godine. Bez namere da se detaljnije bavimo ovom temom, deluje dosta uverljivo teorija o „samoraspuštanju Sovjetskog Saveza“ i svesnom napuštanju Nemačke i Istočne Evrope, što je iznova aktuelizovalo pitanje geostrateške kontrole nad ovim područjem.

Nov momenat je bilo svakako ujedinjenje Nemačke koja se odjednom pojavila kao glavni pretendent za kontrolu nad Istočnom Evropom, a što je suštinski ugrožavalo interese „atlantske zajednice“ u Evropi i bio ključni razlog proširenja NATO-a na Istok. Politika „unipolarnosti“ i strategija širenja na Istok izazvali su reakcije ne samo u Rusiji i Evropi, nego i u krugovima američke akademske zajednice. Tako je DŽordž Kenan izjavio još 1998. godine da će ova politika dovesti do „početka novog hladnog rata“, i uzrokovati političku destabilizaciju Evrope.

Nema nikakve dileme da aktuelni događaji, posebno odnosi na relaciji Zapad – Rusija, veoma ubedljivo potvrđuju Kenanove reči. Naime, ono što je bio ideal njegove politike, a to je borba protiv podela u Evropi, završilo se stvaranjem „novih berlinskih zidova“, pre svega na području sadašnje Ukrajine i nekadašnje Jugoslavije. U isto vreme politika održavanja „globalne imperije“ vratila se američkim građanima kao „bumerang efekat“ kroz pad životnog standarda, delokalizaciju proizvodnih resursa u zemlje trećeg sveta, i krah koncepta „Amerike kao ideje“ – univerzalnog modela za ostatak sveta. Sve to stvara pretpostavke za jedan nestabilan i nepredvidiv svet čiji smo savremenici.

Novina u odnosu na „stari Hladni rat“ je pojava novih centara ekonomske i političke moći (BRIKS) koji suštinski zahtevaju ravnomerniju raspodelu dobiti u procesima globalizacije. To svakako podrazumeva postizanje minimuma univerzalne saglasnosti oko osnovnih principa međunarodnog pravnog i političkog poretka.