MLADEN LESKOVAC VELIKI GOSPODIN 

Autor: Jovanka Simić, novinar

IMA gradova, krajeva i država u kojima postoji poneki čovek koji može da posluži kao merilo. Novi Sad  imao je jednog takvog čoveka, to je bio Mladen Leskovac – govorio je Aleksandar Tišma, književnik i akademik.

Naredne godine navršiće se 120 leta od  rođenja  Mladena Leskovca,  akademika, srpskog pisca, istoričara književnosti, prevodioca, upravnika Biblioteke Matice srpske, osnivača i prvog dekana Filozofskog fakulteta u Novom Sadu.

Rodio se 1. januara 1904. godine bačkom selu Sivcu kao sin učitelja Milivoja Leskovca. U rodnom mestu završio je osnovnu školu, gimnazijsko školovanje započeo je u novosadskoj, a  maturirao  u somborskoj Gimnaziji 1923. godine.

Upisao je potom Filozofski fakultet u Beogradu gde je diplomirao 1930. na grupi za istoriju jugoslovenske književnosti. Iste godine postavljen je za suplenta somborske Gimnazije u kojoj je predavao francuski, nemački i srpski jezik kao i filozofiju, a obavljao je i posao gimnazijskog bibliotekara. Posle položenog državnog ispita postao je profesor Muške gimnazije u Novom Sadu, u kojoj je predavao sve do okupacije 1941. godine.

Kada je Drugi svetski rat najzad okončan, nova vlast predvođena komunističkom partijom, započela je obnovu porušene zemlje te su svi, koji nisu sarađivali sa okupatorom, primani  u državnu službu. Kako je Radovan Popović zabeležio u svojoj knjizi Veliki gospodin: Mladen Leskovac – njim samim, koju je objavila Matica srpska, Leskovac je  najpre dobio posao u Mesnom narodnooslobodilačkom odboru u Novom Sadu, a držao je i tečajeve za ratom ometene učenike.

Septembra 1945. godine prešao je u Maticu srpsku i počeo da rukovodi njenom bibliotekom. Ubrzo je bio jedan je od inicijatora da se pripremi brošura O Matici srpskoj danas. U predgovoru naglasio  je  da zajedno sa saradnicima predlaže  reforme u vezi sa budućim Matičinim radom jer „ima mnogo matica za kojima glavu ne biste okrenuli.” U tom kontekstu pomenuo je i „dremež u sokaku”.

Ovi predlozi naročito su se dopali Isidori Sekulić koja mu  je napisala da je radosna jer u Matici srpskoj „sve vri od rada”. I Somborac Veljko Petrović pisao je Leskovcu iz Beograda, sa pozicije  upravnika Narodnog muzeja, o tome kako na tom mestu ima nekih neprijatnosti kao  i da ga poznanici obeshrabruju u nameri da sarađuje sa  najstarijom srpskom institucijom knjige, nauke i kulture, ali da bi sve „bacio dođavola, pa prešao, ili k Vama, u stari kraj, ili, još danas, Lazi Kostiću u komšiluk, na somborsko groblje”. (Petrović je, inače, od 1953. do 1956. bio predsednik Matice srpske, a kada se upokojio u Beogradu 1967. godine, uz velike počasti, sahranjen je u Aleji velikana).

Bibliotekom Matice srpske  Mladen Leskovac je upravljao devet godina  i za to vreme fond njenih knjiga gotovo je učetvorostručen. Na njegov predlog, iz Budimpešte u Maticu u Novi Sad preseljena je  biblioteka koju je  Sava Tekelije, prvi srpski doktor prava, ostavio svom narodu. Danas se  bogata zaostavština (1.984 publikacije) kao i knjige  iz biblioteke Tekelijanum (7.114 publikacija) čuvaju u Odeljenju stare, retke knjige i legata Biblioteke Matice srpske.

Imao je Leskovac još jedan, davnašnji san – osnivanje Filozofskog fakulteta u Novom Sadu. Vlast Vojvodine je ovu ideju prihvatila  uz dilemu da li da sedište Univerziteta bude u Sremskim Karlovcima – „Srpskom Hajdelbergu” – ili u Novom Sadu. Političari su se opredelili za Novi Sad.

Iz Beograda je u to vreme u Maticu poslat Borislav Mihajlović Mihiz i to na inicijativu njegovog školskog druga  Stevana Doronjskog. Leskovac je srdačnom dobrodošlicom dočekao Mihiza. Štaviše, zamenio ga je na čelu Biblioteke Matice srpske, a Leskovac se zatim u potpunosti  posvetio  oživljavanju Filozofskog fakulteta i odabiru profesora.

U junu 1954. godine Skupština Srbije usvojila je Zakon o osnivanju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, a uskoro je nadležna komisija Leskovca izabrala za redovnog profesora za istoriju jugoslovenske književnosti. Do 1956. godine bio je i prvi dekan ove novoustanovljene visokoškolske ustanove.

Leskovac nije zanemarivao ni svoj književni rad. Savez književnika Jugoslavije nagradio ga je za Antologiju starije srpske poezije, a među prvim čestitarima bio je Ivo Andrić. Prikupljanju građe za snevanu  knjigu o Lazi Kostiću, Leskovac se posvetio s dubokim poštovanjem jer Laza je, kako je često isticao, „intelektualac razorno vidovit, analitičar hladan i vazda neugodno priseban, jedan te isti i kada radi pesmu i kada rediguje neko važno pismo.”

Bibliografija naučnog i književnog opusa Mladena Leskovca sadrži oko 500 jedinica. Od 1923. godine objavljivao je pesme i prevode, književne kritike, eseje i radove iz istorijske književnosti.

Među najvažnijim delima, osim knjige Antologija starije srpske poezije (Novi Sad, 1953, 1964, 1973) su: antologija Naše narodne pripovetke (Novi Sad, 1937), Političke pesme Jovana Jovanovića Zmaja (Novi Sad, 1945), Članci i eseji (Novi Sad, 1949), Zmajev bečki dnevnik (Novi Sad, 1959, 1983), O Lazi Kostiću (Beograd, 1978)… Veoma su cenjeni i njegovi prevodi Stendala (Opatica iz Kastra), Žida (Pastoralna simfonija), kao i Molijerovog Don Žuana. Neki od Leskovčevih prevoda dela velikih stranih autora zaživeli su na pozorišnoj sceni, što  nije predstavljalo iznenađenje jer njegove veze sa Srpskim narodnim pozorištem  datirale su  još iz predratnog perioda.

Bio je i jedan od osnivača  Sterijinog pozorja koje ga je za sveukupan doprinos ovoj teatarskoj manifestaciji 1982. odlikovalo zlatnom značkom, poveljom i plaketom. Bio je i član prvog Odbora za izgradnju nove pozorišne zgrade SNP-a.

NJegov književni rad bio je vezan prvenstveno za Maticu srpsku. Osim što je bio upravnik BMS, 34 godine (1945–1979) bio je član Upravnog odbora, a od 1969. do 1979. godine   i predsednik Matice srpske. Zvanje Matičinog počasnog člana dodeljeno mu je  1983. kada je pokrenuo Zbornik Matice srpske za književnost i jezik, čiji je urednik bio narednih 25 godina, a od 1958. do 1964. godine bio je  glavni  urednik  matičinog Letopisa.

Za dopisnog člana Jugoslavenske akademije znanosti i umetnosti u Zagrebu  izabran je 1962, a naredne godine i za dopisnog člana SANU. Redovan član SANU postao je 1970. godine, a za člana Vojvođanske akademije nauka i umetnosti izabran je 1984. godine.

Te godine, pošto je navršio 80. godinu, Mladen Leskovac odlučio je da se povuče iz javnog života. Maticu je  obavestio  da ga ubuduće ne  pozivaju na skupove. Povremeno, iz svog stana u Ulici Sonje Marinković, izlazio je u obližnju kafanu „Lovac”. Suzio je krug prijatelja, a jednom od najbližih, Bošku Petroviću, pričao je da žali što nije uspeo da za predavača savremene srpske književnosti  na Filozofskom  fakultetu dovede Mihiza.

U Dunavskoj ulici, šest  dana uoči smrti, Leskovca je sreo Aleksandar Tišma. Ovako je opisao taj susret: Kada sam ga sreo poslednji put na ulici, krepkog i radoznalog, govorio mi je o knjizi koju je pročitao. Bio je složen čovek od obaveza, ali i zadovoljstva, od zanata, strasti, ali i povučenosti. Zagonetan čovek.

U Novom Sadu 20. decembra 1990. godine, Leskovcu je Vukova zadužbina uručila Nagradu za umetnost, a nagrađen je za svoj životni, uvek sanjani poduhvat – Sabrana dela Laze Kostića. U tom svečanom trenutku o Leskovcu, naučniku i književniku, sa dubokim poštovanjem  govorio je Božidar Kovaček, njegov nekadašnji student, potom asistent i bliski saradnik u Matici srpskoj.

Tri dana kasnije, Leskovčev život se ugasio u rano jutro, dok je još bio u snu. Na komemoraciji u Matici srpskoj od njega  su se oprostili Živan Milisavac, Božidar Kovaček, Milan Tripković i Boško Petrović. Sahranjen je 27. decembra na novosadskom Novom groblju po srpskom pravoslavnom obredu.

U spomen na ovog velikana, Matica srpska ustanovila je 1992. godine Nagradu „Mladen Leskovac” za najbolje objavljeno naučno delo iz oblasti istorije srpske književnosti koja se dodeljuje svake treće godine.

 LITERATURA

1. Popović, R. ( 2017). Mladen Leskovac veliki gospodin – njim samim, Matica srpska, Novi Sad
2. Milisavac, Ž, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon, Matica srpska, Novi Sad
3. Enciklopedija Srpskog narodnog pozorišta: Leskovac Mladen, Srpsko narodno pozorište, Novi Sad
4. Stepanović, M. Ravnoplov:  https://www.ravnoplov.rs/mladen-leskovac-sivcanin-somborski-djak-i- gospodstveni-erudita/