KONSTANTIN DANIL

Autor: msr LJiljana Dragosavljević Savin, istoričar

Konstantin Danil je bio jedan od najvećih srpskih slikara, ikonografa i portretista 19 veka. Nije bio akademski školovan, ali je svojim talentom dostigao veliko majstorstvo. Ispoljavao je umetničku snagu i plemenitost kolorisanja, upotrebljavajući najčešće veoma nežne boje. Ne može se određeno svrstati ni u jednu školu, mada ćemo često pročitati da pripada epohi bidermajera. Bidermajer (nem. Biedermeier) je umetnički pravac i stil u prvoj polovini 19. veka, tj. poslednji period pre industrijalizacije, na nemačkom govornom području. Inače, u njegovim delima osećaju se razni uticaji, mletački, holandski, pseudoklasični i bečko-bidermajerski. Nikada nije izlagao, ni u Pešti, ni u Beču. Pred smrt je radio na jednoj velikoj slici Sv. Trojica za bečku svetsku izložbu, ali ga je smrt sprečila da je dovrši.

Do danas ostaje misteriozan stvaralac i ličnost, jer nisu do kraja razrešene kontraverze vezane za njegovo poreklo, identitet, nacionalnost, kvalifikacije. Najverovatnije je rođen oko 1798. ili 1802. god u Lugošu (Banat), u današnjoj Rumuniji. Pored Srba, svojatali su ga i Rumuni i Mađari. Ipak, prema nemačkom istoričaru i arheologu Feliksu Kanicu, njegovo pravo ime je Danilo Petrović, dok je Konstantin Danil germanizovana verzija tog imena. U prilog toj tvrdnji govori i sledeći podatak. U članku O živopisnim slikama iz 1868. godine, autora S. Todorovića, pominje se delo slikara D. Avramovića iz Bečkereka, koje je u stvari kopija „po valjanom srpskom slikaru Danilu Petroviću iz Bečkereka” (tj. Konstantinu Danilu), ali da „prema originalu je dosta slaba kopija”. U Vurcbahovom Biografskom leksikonu kao posebna odrednica stoji Daniel Petrović (među prezimenjacima – Petrovićima), a reč je o slikaru rodom iz Lugoša.

Zanimljivo je da danas znamo kako je izgledao Danil, samo zahvaljujući portretu koji je, po fotografiji, naslikao Uroš Predić i to dvadesetak godina nakon njegove smrti. Fotografisao se u poznim godinama života, u Gracu, gde je živela njegova poćerka, a fotografija je kasnije doneta Prediću. Predić je naslikao njegov portret koji se danas čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

Po tvrdnjama samog Danila, on je u periodu od 1812. do 1816. godine radio u temišvarskom ateljeu tada najuglednijeg srpskog slikara Arse Teodorovića, ali ga je stari majstor isterao videvši kako naglo napreduje. Nakon toga Danil je prešao u radionicu jednog od trojice bečkih akademskih slikara, koji su živeli u Temišvaru. Do 1827. Danil je putujući slikar po Banatu i zapadnom Erdelju i izdržava se portretisanjem po imućnijim građanskim domovima i po plemićkim kućama. Slikajući portret tadašnjeg bečkerečkog podnačelnika Stjepana Karašonjija, potonjeg torontalskog velikog župana i grofa, 1827. godine, u njegovoj kući se upoznao sa Sofijom Deli, devojkom iz osiromašene mađarske plemićke porodice. Venčao se sa njom iste godine u katoličkoj crkvi. U njihovom braku nije bilo dece. Sofija je bila njegova muza i inspiracija.

Pančevački prota Arsenović, videvši u Alibunaru njegove portrete, ponudio je Danilu da izradi ikonostas nove srpske pravoslavne crkve u Pančevu. Bila je to crkva Uspenja Presvete Bogorodice, sa dva tornja, koja je važila za najveću i najlepšu među ondašnjim Srpstvom. Čak je Karđorđe lično obezbedio drvenu građu. Ugovor je sklopljen sa crkvenom opštinom 1829. te je Danilo naredne četiri godine živeo u Pančevu. Studiozno se pripremao za ovaj poduhvat. Pančevački ikonostas je bio završen 1833. godine, a Danilu je plaćeno 4.000 forinti u srebru. Pančevački ikonostas odlikuje mladalački lirizam, opšte shvatanje i svežina kolorita. Tu je naslikao i lik Arhangela Gavrila, remek-delo njegovo i srpskog slikarstva 19 veka. Inače, Bogorodica u Uspenskom hramu u Pančevu rađena je prema liku njegove žene Sofije Deli. Za vreme provedeno u Pančevu naslikao je još oko 20 portreta i ikona. U tom periodu su nastali portreti igumana manastira Vojlovica Teodosija Crnjanskog, crkvenog dobrotvora Davida Živanovića, brigadnog generala Mihovila Mihaljevića, portret arhimandrita manastira Sv. Đurđa u Rumuniji Pavla Kengelca, nedovršen portret Petra Kranjčevića i oko 10 portreta članova porodice Jagodić. Ovim radom u Pančevu Konstantin Danilo se afirmisao i stekao reputaciju najboljeg majstora, a materijalno se obezbedio za ceo život. Danilo je i te kako bio svestan da zasluge pripadaju i proti Arsenijeviću, kome će do smrti ostati prijateljski privržen i čiji lik će, u znak zahvalnosti, pozajmiti Svetom Savi, slikajući kasnije ikonostas u Jarkovcu.

Narednih godina Danil je oslikavao ikonostase. Izradio je ikonostas u minijaturnoj razmeri, za pravoslavnu rumunsku crkvenu opštinu Uzdin u Banatu, dok je svodove oslikao u velikom monumentalnom stilu. Novembra 1843. završava ikonostas u srpskoj crkvi u Temišvaru, a nekoliko godina kasnije naslikao je novi ikonostas u srpskoj pravoslavnoj crkvi u banatskom selu Dobricu. Ikonostas u Temišvaru je potpisao kao „meštaninˮ. Za najzreliji i najlepši crkveno ikonografski rad Konstantina Danila smatra se onaj u crkvi banatskog sela Jarkovac. Ovo je ujedno i poslednji njegov ikonostas, oslikan u periodu od 1858. do 1861. godine. Od Jarkovčana je dobio potpunu slobodu, pa tako ovaj prostrani ikonostas više liči na ogromnu stenu jedne galerije, nego na konvencionalne ikonostase prekosavskih crkava. Ima sedamnaest ikona – dve u stolovima i petnaest na ikonostasu. U gornjem delu, do Raspeća, nalazi se pet ikona. U sredini je Tajna večera, sa strane Rođenje i Vaskrsenje, Vaznesenje i Krštenje Isusovo. Ni u jednoj kompoziciji nema kopiranja sa italijanskih uzora, što je u to vreme bilo uobičajeno. Posle Jarkovca Danil je radio još samo po koju pojedinačnu ikonu, kao što je  Hrist na Maslinovoj Gori u evangelističkoj crkvi u Kovačici, u Banatu.

Konstantin Danil je slikao i mrtvu prirodu, ali su mu ipak daleko poznatiji portreti. U mladosti su to bili portreti malih dimenzija (oko 15 do 20 cm), a kasnije srednje veličine (oko 75 cm do 1m). Na portretima je posebnu pažnju obraćao slikanju određenih delova ljudskog tela – lice, ruke i noge. Na ženskim portretima istaknuta je dekorativna vrednost blistavih materijala – nakit, čipka, vez. Težio je psihološkoj analizi svojih portreta, modelujući slobodnije i oslobađajući se stega stilizacije. Najpoznatiji portreti Konstantina Danila su portret gospođe Vajgling, gospođe Teteši i Pavla Kenđelca, prvog Srbina doktora teologije.

Od 1843. do 1852. godine  uglavnom je boravio u svojoj kući u Velikom Bečkereku (današnjem Zrenjaninu), gde je neumorno slikao portrete i nature morte (mrtvu prirodu), po narudžbi i uz velike cene. Za tih deset godina, on je, po pisanju nemačkog lista Temesvarer Wochbenblatt, dva puta putovao u Italiju, radi studija. Isti ovaj list je nekoliko puta hvalio „umetnikovu genijalnostˮ, smatrajući njegov ikonografski rad u temišvarskoj crkvi za najlepši u celoj Ugarskoj.

Konstantin Danil je uživao veliki ugled i glas obrazovanog i bogatog čoveka. Bio je skromne spoljašnjosti, omalen, poguren i kratkovidan, ali vrlo duhovit i gostoljubiv. Govorio je i pisao nemački, ali je sa Srbima pričao srpski. Jednom prilikom otišao je neko da ga tuži varoškom kapetanu za nešto, a ovaj mu reče: A znaš li ti da je to veliki kinstler? Ne smeš ti na njega tako!

U tadašnjem Velikom Bečkereku Danil je razvio svoju umetničku radnju i imao je školu za izučavanje slikanja. Oko petnaest slikara bili su njegovi učenici i sledbenici. Većina ih je zauzela visoko mesto u nacionalnoj istoriji umetnosti, a jedan od njih bio je i poznati slikar i pesnik Đura Jakšić. Sam Danil najviše je cenio prerano umrloga Marka Zavišića, za koga je, svestan svoje vlastite vrednosti, govorio: Ne marim što ću umreti, kad me ima ko zameniti. On će u svemu biti drugi Danil. Nažalost, mladi učenik umro je osamnaest godina pre svog učitelja.

Pred kraj života ovaj slikar je dosta pao u zaborav, a njegovu smrt nisu objavile ni lokalne novine. Mnogi njegovi portreti su zaboravljeni, izgubljeni i oštećeni. Za ono što je spaseno najviše zasluga ima biograf L. Nikolić i njegov sin dr V. Nikolić, koji je pronašao Konstantinovu fotografiju i kod Uroša Predića naručio njegov portret. Ovaj portret danas se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. J. Vujić je sakupio oko 25 njegovih slika. Smatra se da se još oko 70 slika nalazi u privatnom vlasništvu u našoj zemlji, a da je određeni broj u inostranstvu.

Ostavši udovac, Konstantin Danil je preminuo za nepunih deset meseci posle smrti svoje žene, 25. maja 1873. godine u Velikom Bečkereku. Opojan je po pravoslavnom obredu, nakon čega je kovčeg prenet na gradsko katoličko groblje, gde je sahranjen pored svoje žene. Mada je njegovo stvaralaštvo još za života visoko ocenjeno, nije prošlo ni pola veka od njegove smrti, a njegov grob bio je zaboravljen i praktično izgubljen. Otkriven je slučajno 1937. godine, kada su grobari, prilikom iskopavanja grobnice za neku pokojnicu, naišli na dva limena sanduka. Izašla je posebna komisija koja je konstatovala da se u otkrivenim kovčezima nalaze posmrtni ostaci slikara Danila i njegove supruge Sofije Deli. Tada su njihove mošti sahranjene na istom Kalvarijskom groblju, na mestu gde je 1950. godine Gradski odbor velikom umetniku podigao spomenik, koji i danas tamo stoji.