Južno kinesko more – tačka konflikta

Južno kinesko more – tačka konflikta

Autor: Nemanja Starović

Sjedinjene Američke Države i Narodna Republika Kina nesumnjivo predstavljaju dve najveće ekonomske sile današnjice, dok se za Peking može reći i to da po vojnoj moći ubrzano sustiže Rusku Federaciju, kao glavnog takmaca Sjedinjenih Američkih Država na planu kapaciteta za projekciju vojne moći.  Odnosi Pekinga i Vašingtona se sve češće posmatraju kroz matricu tzv. Tukididove zamke, koja predstavlja formulu znamenitog istoričara Peloponeskog rata u kojoj etablirana sila poput Sparte ne može mirno posmatrati kako je sila u naletu poput Atine sustiže, te da takva konstelacija snaga neumitno vodi u pravcu oružanog razračunavanja. Iako se odmeravanje Pekinga i Vašingtona danas ogleda prevashodno na ekonomskom planu, u formi sve oštrijeg trgovinskog rata, brojni analitičari upozoravaju na sve izraženiju mogućnost eskalacije konflikta u oružanom vidu. U tom smislu, vrlo su indikativni navodi generala Bena Hodžisa, doskorašnjeg glavnokomandujućeg američkih vojnih snaga u Evropi, koji je početkom godine na jednom predavanju održanom u Viljnusu rekao kako je ubeđen da će do otvorenog rata Sjedinjenih Američkih Država i Narodne Republike Kine doći u narednih 10 godina. General Hodžis je tom prilikom kao dve tačke na kojima bi do izbijanja tog oružanog konflikta moglo doći naveo Tajvanski moreuz i Južno kinesko more. Činjenica da se obe navedene tačke nalaze toliko blizu kineskog kopna odražava bitne razlike između Vašingtona i Pekinga na planu ukupne vojne moći, te kapacitetima za njenu projekciju, ali takođe i u ukupnoj koncepciji spoljne i bezbednosne politike. Istorijski defanzivno orijentisana zbog dostatnosti svojih sopstvenih kapaciteta, Narodna Republika Kina nije razvijala kapacitete za delovanje daleko od svojih granica, ali se sa druge strane oslanja na snažne odbrambene snage, kako bi u punom smislu parirala vojnoj moći SAD-a u svom neposrednom okruženju. Vašington sa svoje strane, bez neposrednih izazova na kopnenim granicama i okeanima odvojen od bilo koje iole ozbiljnije pretnje, svoju dominaciju zasniva na principima plutokratije, projektujući prisustvo svojih mornaričkih i vazduhoplovnih snaga na svim tačkama gde je potrebno zaštiti sopstveni politički ili ekonomski interes, odnosno obuzdati potencijalnog rivala.

Strategijski značaj područja Južnog kineskog mora se može sagledati u više različitih ravni. Prva obuhvata trgovačke puteve koji ga presecaju, budući da grubo posmatrano čak polovina ukupne svetske pomorske trgovine svakoga dana prolazi kroz Malajski moreuz i Južno kinesko more, od čega najveći deo predstavlja uvoz i izvoz NR Kine, ali pored toga i trgovinsku razmenu važnih saveznika Vašingtona poput Južne Koreje i Japana. Tri puta više robe se svakoga dana preveze kroz Malajski moreuz i Južno kinesko more, nego li što prođe kroz Suecki kanal, odnosno pet puta više nego li kroz Panamski kanal. Izraženo u nominalnim vrednostima, ukupno se na godišnjem nivou preko Južnog kineskog mora preveze robe u vrednosti od 5.000 milijardi američkih dolara. Osim izvoza različitih roba u pravcu Evrope, Peking tom rutom ostvaruje uvoz energenata iz Irana i drugih država sa područja Persijskog zaliva, za kojima u Kini postoji sve veća potražnja.

Druga prizma kroz koju se može posmatrati strategijski značaj Južnog kineskog mora jesu izgledne rezerve nafte i gasa koje se nalaze ispod njegovog dna. Potvrđene rezerve nafte u ovom području iznose blizu osam milijardi barela, dok se procene o ukupnim rezervama znatno razlikuju, pri čemu one najsmelije govore o čak 28 milijardi barela nafte ispod dna Južnog kineskog mora. Rezerve prirodnog gasa su takođe značajne i procenjuju se na oko 7,500km³. No, kada se govori o različitim procenama izdašnosti nalazišta fosilnih goriva, mora se imati u vidu to da kineski izvori po običaju navode daleko veće vrednosti, dok izvori sa zapada, pogotovo iz Sjedinjenih Američkih Država iz jednako utilitarnih razloga te prognoze značajno umanjuju. Rezerve nafte i gasa su u najvećoj meri skoncentrisane u severnom delu Južnog kineskog mora, u okolini arhipelaga Paracel, kao i u njegovom najjužnijem delu, u blizini arhipelaga Spartli i ostrva Borneo. Značajniji projekti eksploatacije nafte i gasa u Južnom kineskom moru još uvek nisu započeti, a Narodna Republika Kina je do sada postavila tek jednu platformu za bušenje nafte u severnom delu ovog područja, u blizini arhipelaga Paracel.

Na koncu, značaj Južnog kineskog mora se može oceniti i gledanjem kroz ribarsku mrežu. Iako po površini čini tek oko 1% svetskog okeana, na ovom području se zavisno od godine izlovi i do 12% ribe na planeti, što ga čini jednim od najizdašnijih područja po veličini ribljeg fonda, a vrednost ukupnog izlova se meri milijardama dolara. Izlov ribe pored finansijskog ima i strategijski značaj, budući da brojni ekonomisti, ekolozi, pa i futurolozi u najširem smislu upozoravaju na to da bi se ratovi budućnosti mogli voditi oko ribe. Razlog za to leži u činjenici da svake godine desetine miliona ljudi na planeti prelazi iz siromaštva u srednju klasu, čime se menjaju i njihove prehrambene navike, odnosno dobijaju mogućnost da u ishrani koriste veće količine proteina, a najdostupniji izvor proteina se nalazi upravo u hrani zasnovanoj na ribi. U uslovima sve intenzivnijeg ribarstva i masovnog izlova koji onemogućava prirodnu obnovu ribljeg fonda, sukobi država oko kontrole nad područjima sa najizdašnijim potencijalima ulova postajaće sve oštriji, a na samom vrhu te liste se nalazi upravo Južno kinesko more.

Područje Južnog kineskog mora predmet je teritorijalnog spora između Narodne Republike Kine i praktično svih država koje se nalaze na njegovim obodima – Vijetnama, Malezije,  Bruneja i Filipina, kao i međunarodno nepriznate Demokratske Republike Kine (Tajvana), dok perifernu ulogu u ovom sporu ima i Indonezija. Vlasti u Pekingu polažu pravo na čitavo područje Južnog kineskog mora, sve do neposredne blizine obala Vijetnama, Bornea i Filipina, a svoje tvrdnje baziraju na takozvanoj „Liniji sa devet crtica“, koja se prvi put pojavljuje na jednoj mapi iz 1947. godine. Budući da se radi o dokumentu koji je nastao pre komunističke revolucije, na isti dokument se pozivaju i vlasti u Tajpeju, tako da i međunarodno nepriznata Demokratska Republika Kina poseduje jednake teritorijalne pretenzije na Južno kinesko more, dok zahtevi ostalih država uglavnom podrazumevaju zone definisane dužinskom udaljenošću u odnosu na njihovu obalu, odnosno ostrva na koje polažu pravo.

Najvažnijeg spoljnog aktera u ovom komplikovanom konfliktu koji uključuje veliki broj strana čine Sjedinjene Američke Države, koje po pravilu u svakom pojedinačnom sporu podržavaju suparnike Narodne Republike Kine. Upravo ovakva situacija je i dovela do naizgled paradoksalne situacije, u kojoj se uviđajući značaj političke podrške Vašingtona u ovom sporu, ali i u svojoj ukupnoj politici prema Kini, Vijetnam poslednjih godina počeo sve intenzivnije približavati Sjedinjenim Američkim Državama, uprkos nasleđu stravičnog rata koji je vođen pre pola veka. Na području Dalekog istoka je raspoređena američka Sedma flota, koja redovno, a prosečno jednom u svaka tri meseca, sprovodi „operacije slobode plovidbe“, kada sa svojim oružanim konvojima prolazi kroz Južno kinesko more, u neposrednoj blizini ostrva nad kojima Narodna Republika Kina polaže pravo. Svaka od ovih operacija je praćena povišenim nivoom tenzija i predstavlja potencijalni okidač za direktni sukob.

Narodna Republika Kina od 2013. godine sprovodi opsežni program izgradnje vojnih postrojenja na ostrvima, hridima i koralnim grebenima na području arhipelaga Paracel i Spartli, kojima osnažuje svoje zahteve za kontrolom nad čitavim Južnim kineskim morem, ali i osetno jača svoje vojne kapacitete. Projekat koji je od strane američkih vojnih zvaničnika nazvan i „Veliki peščani zid“ podrazumeva nasipanje velikih količina peska, te betonsko fundiranje kojim se znatno proširuje površina malih ostrva, na kojima se potom grade različiti objekti vojne namene, prevashodno radarske stanice, ali i instalacije raketnih sistema. Kinezi su na tri ostrva izgradili i aerodromske piste, čime je ukupno gledano drastično promenjen odnos snaga vojne moći u tom području, na kojem su od ranije svoje vojne ispostave znatno skromnijih kapaciteta imali Vijetnam, Filipini, Malezija i međunarodno nepriznata DR Kina. Zanimljivo je da sa aspekta međunarodnog javnog prava veštačka ostrva nastala ovim putem na mestu koralnih grebena koji prethodno nisu izranjali iznad površine mora ne mogu imati teritorijalne vode. O intenzitetu ovog opsežnog projekta najbolje govori podatak po kojem je Narodna Republika Kina za svega nekoliko godina izgradila oko 1,300 hektara novog kopna, što je nekoliko puta više od ukupne površine svih prirodnih ostrva i hridi u arhipelagu Paracel, od kojih tek manji broj faktički kontroliše Peking.