Autor: Predrag Rajić, politički analitičar
Da bi se položaj Čečenije i Čečena kao političkog faktora pravilno spoznao, neophodno je upoznati se i sa njima najbližim narodom, sa kojim naročito u postsovjetsko doba, Čečeni imaju veoma koloritne, kompleksne i često ne sasvim bliske odnose.
Reč je o Ingušima. Inguši su severnokavkaski narod. Reč je o autohtonoj etničkoj zajednici, koja vekovima živi na prostoru današnje Republike Ingušetije i prigradskog rejona Severne Osetije.
Ukupan broj Inguša iznosi oko 700.000 od čega po sveruskom popisu iz 2010. godine njih oko 385.000 živi u Republici Ingušetiji. Nešto manje od 30.000 Inguša živi u Severnoj Osetiji, dok je inguška dijaspora najbrojnija u Turskoj, gde živi više od 80.000 pripadnika ove etničke zajednice.
Inguši su dominantno islamske-sunitske veroispovesti, pripadaju vajnahskoj grupi naroda, koju pored njih čine još i Čečeni i Bacbijci, malobrojan narod sa oko 3000 pripadnika, koji u najvećem broju žive u Gruziji. Bacbijci su jedini narod iz ove grupacije kojim dominanira hrišćanska – pravoslavna religija.
Inguški jezik je deo kavkaske porodice jezika, grupa vajnahska. Sam termin vajnah potiče od inguške složenice veйnah koja u prevodu znači naši ljudi.
Inguši su do Oktobarske revolucije koristili arapsko pismo, da bi potom usvojili latinicu, koja je 30-ih godina 20. veka zamenjena ćirilicom, kojom se i danas služe. Ingušetija se nalazi uklinjena između Čečenije i Severne Osetije, dok na jugu izlazi i na državnu granicu Ruske Federacije sa Gruzijom.
Teritorijom, Ingušetija je najmanji federalni subjekt RF sa 3628 kvadratnih kilometara, ne računajući gradove od federalnog značaja.
ČEČENSKO-INGUŠKI ODNOSI SA POSEBNIM OSVRTOM NA TERITORIJALNE SPOROVE I NJIHOVE POLITIČKE IMPLIKACIJE
Poslednji kvartal 2018. godine Magas, glavni grad Republike Ingušetije (subjekta Ruske Federacije), pamtiće po visokom nivou tenzija, sukobima koji su preplavili centralne ulice i atmosferom koja je odisala zapaljivošću do tačke usijanja.
Lideri Republike Ingušetije Junus-Bek Jevkurov i Čečenske Republike Ramzan Kadirov su 26. septembra 2018. godine potpisali Sporazum o utvrđivanju inguško-čečenske granice. Ovaj akt je za cilj imao okončanje spora koji datira sve vreme od kako postoji Ruska Federacija, odnosno od kako se raspao SSSR. Nepostojanje sporazuma o demarkaciji granične linije i polaganje prava na istu teritoriju od strane ova dva subjekta RF, kontinuirano je opterećivalo odnose dva severnokavkaska naroda i predstavljalo izvor potencijalnih sukoba.
Jevkurov je sporazum javnosti u Magasu predstavio kao hrabar potez kojim je stavljena tačka na višedecenijski sukob niskog intenziteta koji je sprečavao kvalitetniju saradnju i viši stepen koordinacije Inguša i Čečena, unutar RF.
NJegovi kritičari, nezadovoljna društvena, radikalizovana politička opozicija, dočekali su ovaj postupak sa neodobravanjem uz ocenu kako je Jevkurov podlegao strahu i pritiscima iz Groznog, plašeći se moguće odmazde čečenskog lidera, dok je manji broj političkih protivnika otišao tako daleko da je inguškog predsednika optužio za izdaju i visoku korupciju.
Pitanje utvrđivanja inguško-čečenske granice je kompleksno, ali ništa manje kompleksan nije ni odnos Jevkurova prema ovom problemu, kao i njegov karijerni i politički put.
Jevkurov dolazi iz mnogočlane seoske porodice iz unutrašnjosti Ingušetije. Kao mlad se opredelio za vojnički poziv i okončao svoju militarističku karijeru kao general-major i heroj Ruske Federacije. Jevkurov je kao tridesetšestogodišnji školovani oficir, sa diplomom Frunzeove vojne akademije i višegodišnji pripadnik ruskih vazdušno-desantnih snaga stigao na Balkan.
Prvo je raspoređen maja 1999. godine u Ugljevik (Republika Srpska, BiH) odakle je operativno u svojstvu majora GRU (Vojne obaveštajne službe) predvodio specijalnu operaciju koja je godinama u RF označavana kao vojna tajna i čiji detalji ni danas nisu potpuno rasvetljeni. Po okončanju NATO agresije na SR Jugoslaviju, 11. juna 1999. godine, specijalna desantna jedinica RF uputila se iz Ugljevika ka Prištini, u cilju da zauzme jedini aerodrom na Kosovu i Metohiji – Slatinu.
Po sopstvenim izjavama, Jevkurovu je ovaj zadatak poveren tokom maja 1999. godine, kada je i raspoređen u Republiku Srpsku, u ruski međunarodni mirotvorački kontigent. Ipak, obavijena velom tajne ostaje navodna specijalna operacija 18 pripadnika ruskog GRU, koji su se shodno nezvaničnim tvrdnjama našli na aerodromu Slatina predvođeni Jevkurovim, još krajem maja 1999. godine. NJihova uloga je navodno bila da služe kao prethodnica ruskim desantnim snagama koje su ovladale Slatinom rano ujutru 12. juna 1999. godine, preduhitrivši britanske snage koje su imale isti zadatak.
Tih dana je stvorena više nego zapaljiva atmosfera na aerodromu Slatina koji su okruživale britanske snage, a na kom su se nalazili ruski vojnici. Ipak, nakon političkih pregovora postignut je sporazum i ostvarena zajednička uprava NATO-a i snaga RF nad Slatinom u okviru KFOR-a. Ova akcija je omogućila dalje raspoređivanje ruskih snaga na Kosmetu, koji su počeli da deluju kao deo međunarodne misije po rezoluciji SBUN 12/44, ali bez sopstvenog sektora odgovornosti.
Pod komandom KFOR-a na Kosovu i Metohiji su formirani sektori odgovornosti SAD, Velike Britanije, Nemačke, Francuske i Italije. Ruska vojska je odlukom političkog rukovodstva napustila Kosmet 2002/03. godine.
Jevkurov je takođe učestvovao i u posebnoj, specijalnoj operaciji 2000. godine tokom Drugog čečenskog rata, kada je uspeo da sa desantnicima dopre do zarobljenih ruskih vojnika i izbavi ih direktno se probijajući kroz protivničko okruženje, lično učestvujući u borbama i, iako i sam ranjen, izvlačeći teško povređenog saborca.
Jevkurov je upravo iz ovih razloga bio idealno rešenje za Kremlj, kada je o upravljanju Ingušetijom reč. Ingušetija je dugo bila izložena prelivanju secesionističkih tendencija iz susedne Čečenije. Takođe, u Ingušetiji su kako 90-ih, tako i tokom prve decenije 21. veka bile prisutne i ekstremističke grupe, koje su širile džihadistička učenja.
Nakon sloma „Čečenske Republike Ičkerijeˮ (kratkotrajne, samoproglašene države koja je egzistirala od 1991. do 2000. godine), veliki broj separatističkih boraca je prešao upravo na teritoriju Ingušetije (i Dagestana), vrbujući i lokalno stanovništvo u cilju priključivanja „Konfederaciji kavkaskih narodaˮ Šamila Basajeva i drugih lidera koji nisu isključivali nacionalistički momenat iz svoje politike ili „Kavkaskom emiratuˮ Doku Umarova.
Ova dva koncepta su se razlikovala prevashodno po pitanju stavljanja kavkaskih nacionalizama u prvi plan, što je bio slučaj sa ideologijom Konfederacije, dok su pristalice Emirata bile orijentisane ka kreiranju Islamske države, kojom bi vladalo šerijatsko pravo.
Ne treba ipak smatrati kako su pristalice Konfederacije bile nužno sekularne. Naprotiv, po povlačenju ruskih snaga iz Čečenije i nakon pogibije prvog predsednika nepriznate države DŽohara Dudajeva, upravo je šerijatski koncept odneo prevagu i među nacionalistima, iako je jedan broj njih i dalje gajio određene tendencije ka vitalnom, sekularističkom sistemu.
Zanimljivo, nakon što je Doku Umarov kao „predsednik ČRIˮ odlučio da odustane od koncepta nezavisne Čečenije i proglasio sebe Kavkaskim emirom (a u emirat uključio i teritoriju Čečenske Republike) i nastavljao svoju borbu terorističkim metodama i na temelju džihadističke ideologije, bio je lično prokazan i odbačen kao lider od strane više članova slabouticajne „Vlade u egzilu ČRIˮ. Stoga i ne sme da čudi obimna delatnost kako federalnih, tako i republičkih snaga bezbednosti na ovom prostoru, u borbi protiv nezakonitih oružanih grupacija i terorista džihadističke provenijencije.
Upravo je lider čečenskih separatista i deklarisani terorista, bivši „predsednik Vlade ČRIˮ Šamil Basajev, poginuo u Ingušetiji. Ingušetija frustrirana porazom u kratkotrajnom sukobu sa Osetinima 1992. godine i sa osećajem kontinuirane zapostavljenosti, uz bolno iskustvo Staljinove kolektivne, prinudne deportacije inguškog (i drugih naroda, takođe čečenskog) u centralnu Aziju, pod izgovorom kolaboracije sa nacistima, tokom nemačke invazije na SSSR u Drugom svetskom ratu, bila je tako pogodno tlo za stvaranje grupa koje su se oružanim putem, pa čak i terorizmom želele izboriti za inguško izdvajanje iz RF i/ili kreiranje države ustrojene po šerijatskim principima u dominantno muslimanskoj Ingušetiji. Ipak, odnosi Inguša sa susedima su više nego kompleksni.
Dok je odnos sa Osetinima opterećen istorijskim nasleđem, ratom 1992. godine, nepoverenjem, međusobnim teritorijalnim pretenzijama i kontinuiranim sukobom niskog inteziteta, sa Čečenima se on kretao od izrazitog savezništva, do sukobljavanja. Tokom postojanja ČRI, sa teritorije Čečenije su proterani svi građani ruske nacionalnosti, ali su žrtve terora takođe neretko bili i tamošnji Inguši.
Nacionalistički koncept, koji je neretko poprimao formu šovinizma, podrazumevao je kreiranje etnički jednoobrazne teritorije, čemu je bio suprotstavljen islamistički, nakon radikalizacije džihadistički koncept, koji je etničku pripadnost stavljao u drugi plan. Sa druge strane, odluka rukovodstva SSSR-a nakon Staljina da poništi odluku o kolektivnom preselenju, što je bio eufemizam za etničko čišćenje, te da vrati na istorijsku teritoriju Čečene i Inguše, otvorila je mogućnost involviranja Inguša u rusko/sovjetsko društvo. Infrastrukturna ulaganja koja su usledila u tadašnju Čečensko-ingušku Republiku, kao i prijavljivanje srazmerno velikog broja Inguša u federalne oružane snage i bezbednosne strukture, stvorili su klimu povoljnu za prevagu lojalističkog modela.
Ostavi komentar