Autor: Nemanja Starović, istoričar
Indija i Pakistan na geopolitičkom planu predstavljaju svojevrsne sijamske blizance, koji su isuviše slični da bi mogli jedan bez drugoga, ali ih međusobne razlike drže u večitom klinču, održavajući tako jedan od najdugotrajnijih planetarnih konflikata sa potencijalom za globalnu eskalaciju. Ključna tačka sporenja dve države je svakako provincija Kašmir, koju Indija i Pakistan dele, a posebnu dimenziju ovom konfliktu daje činjenica da obe države spadaju u red nuklearnih sila, čime se u izvesnoj meri veliki disparitet u veličini, te ekonomskoj i svakoj drugoj moći dve države dovodi u ravnotežno stanje.
U istorijskom smislu, moderna Indija i Pakistan nastaju nakon disolucije Britanskog Radža (Britanske Indije) 1947. godine. U veoma komplikovanom sistemu koji su ispostavile britanske vlasti, uoči disolucije je na Potkontinentu funkcionisalo 17 provincija pod direktnom kontrolom krune, kao i preko 500 zavisnih kneževina koje su uživajući različite stepene autonomije priznavale vlast britanskog suverena. Ove kneževine su pokrivale oko 40% procenata teritorije Britanskog Radža. Razdvajanje Indije i Pakistana je sprovedeno po prevashodno religijskom ključu, tako što je od dominantno muslimanskih provincija na krajnjem zapadu i krajnjem istoku Radža formiran Pakistan, dok je od preostalog, većeg dela teritorije, kojim dominira hindu populacija, stvorena moderna Indija. Tom prilikom je 11 provincija priključeno novostvorenoj Indiji, tri Pakistanu, dok su preostale tri provincije (Pendžab, Bengal i Asam) podeljene između dve države. Zavisnim kneževinama je ostavljena mogućnost da se same odluče kojoj će se državi priključiti i proces njihovog inkorporiranja je potrajao narednih nekoliko godina.
Prilikom razdvajanja ključnim se pokazao problem velike zavisne kneževine Kašmir, na krajnjem severu Britanskog Radža. Vladar Kašmira, maharadža Hari Sing, pripadnik hindu religije, isprva je zatražio da njegova kneževina, u kojoj je većinu činilo muslimansko stanovništvo, dobije status zasebne države, potpuno nezavisne od Indije ili Pakistana. Međutim, visok stepen nepoverenja između muslimanske i hindu zajednice, kao i novostvorenih vlasti u Islamabadu i Delhiju, doveo je do pokušaja Pakistana da nasilno preuzme kontrolu nad Kašmirom, nakon čega je vladar doneo odluku o pristupanju Indiji. U ratu koji je usledio teritorija Kašmira je efektivno podeljena između Indije i Pakistana, dok je kasnije jedan manji, uglavnom nenaseljen deo teritorije zauzela i Kina.
Indija i Pakistan su vodili tri međusobna rata, kao i mnoštvo ograničenih sukoba. Svi okršaju, sa izuzetkom rata iz 1971. godine, vođeni su upravo oko Kašmira, koji ostaje stalna tačka sporenja dve države. Tokom prvog rata, koji je vođen od kraja 1947. do početka 1949. Indija je zauzela oko dve trećine Kašmira i pretrpela preko 1.000 žrtava, dok je na strani Pakistana poginulo 6.000 ljudi. Drugi rat između dve države je izbio 1965. g. nakon pokušaja Pakistana da podstakne pobunu lokalnog muslimanskog stanovništva u Kašmiru. Iako je trajao svega 17 dana u avgustu i septembru 1965, rat je odneo veliki broj žrtava (oko 3.000 na pakistanskoj i 3.800 na indijskoj strani) i tokom njega je viđena do tada najveća tenkovska bitka nakon Drugog svetskog rata. Rat je završen bez značajnijih teritorijalnih promena intervencijom međunarodne zajednice, u momentu kada je Indija imala premoć na terenu, a Pakistanu pretio odlučan poraz.
Treći rat između Indije i Pakistana vođen 1971. je zapravo predstavljao poslednju fazu Rata za nezavisnost Bangladeša koji je počeo u martu 1971. godine. Suprotstavljenost između teritorijalno nepovezanih delova Pakistana je dospela u žižu nakon izbora održanih 1970, na kojima je apsolutnu većinu dobila partija iz Istočnog Pakistana, kojoj je pak onemogućeno da preuzme vlast. Takav razvoj situacije je podstakao bengalski nacionalizam i pobunu u Istočnom Pakistanu, koju su vojno nadmoćne snage Zapadnog Pakistane pokušale da suzbiju kampanjom terora, koja se danas uglavnom karakteriše kao genocid, tokom kog je usmrćeno između 300.000 i 3.000.000 ljudi, a između 200.000 i 400.000 žena je sistematski silovano. U decembru 1971. u rat se uključila Indija na strani Istočnog Pakistana i za svega 13 dana odlučno porazila snage Zapadnog Pakistana, zarobivši pritom preko 90.000 pripadnika pakistanske vojske. Rat je završen proglašenjem nezavisnosti Bangladeša, koji se našao u političkoj orbiti Indije.
Među brojnim manjim oružanim sukobima koji su usledili, izdvaja se Kargilski rat vođen tokom proleća i leta 1999. godine. Naime, pakistanske snage su u zimu 1998/99. zauzele niz privremeno napuštenih indijskih vojnih ispostava na planinskom lancu Kargil u Kašmiru. Direktni sukob je izbio tek u maju 1999. kada su Indijci pokušali da se vrate na svoje položaje i otkrili da su zaposednuti od strane Pakistana. U oštrom obračunu koji je usledio, Indija je povratila veći broj ispostava, a preostale je Pakistan napustio pod pritiskom međunarodnog faktora. Kargilski rat se izučava kao primer rata vođenog na velikim nadmorskim visinama od preko 5.000 metara, ujedno je i redak primer direktnog vojnog sukoba dve država koje su u tom momentu već predstavljale nuklearne sile.
Naime, Indija je prvu probu nuklearne bombe izvela još 1974. godine, nakon čega je i Pakistan ubrzao svoj nuklearni program, koji će rezultirati prvim testovima nuklearnog oružja u maju 1998. godine. Do danas, obe države su značajno razvile svoje nuklearne kapacitete. Indija poseduje kapacitete tzv. nuklearne trijade, tj. mogućnost lansiranja nuklearnog projektila sa kopna, mora i iz vazduha i poseduje 130-140 bojevih glava. Pakistan se nalazi u završnoj fazi ovladavanja kapacitetom nuklearne trijade, uz nepotvrđene tvrdnje o mogućnosti lansiranja nuklearnih projektila sa brodova, i poseduje 150-160 bojevih glava. Za razliku od Indije, koja se u svojim strategijskim i doktrinarnim dokumentima pridržava politike „drugog udara“, po kojoj neće prva upotrebiti nuklearno naoružanje, politika Pakistana podrazumeva upotrebu nuklearnog oružja čak i u slučaju napada druge strane isključivo konvencionalnim naoružanjem, čime se na strategijskom planu ujednačavaju nesrazmerni vojni kapaciteti dva suparnika. Ono što posebno zabrinjava celokupnu svetsku javnost je to što bi po nekim naučnim studijama nuklearni sukob Indije i Pakistana pod određenim klimatskim uslovima mogao da ugrozi opstanak ljudi na čitavoj planeti.
Poslednji veći obračun Indije i Pakistana dogodio se u februaru 2019. godine. Naime, islamistička grupa DŽaiš-e-Mohamed, koja sprovodi operacije sa teritorije pod kontrolom Pakistana, 14. februara je sprovela samoubilački napad u delu Kašmira pod indijskom kontrolom, u kojem je poginulo preko 40 indijskih vojnika. U znak odmazde, Indija je 26. februara sprovela vazdušni napad na položaje pomenute terorističke organizacije duboko unutar teritorije pod kontrolom Pakistana. Već sledećeg dana vazduhoplovstvo Pakistana je odgovorilo napadom na područje pod kontrolom Indije, prilikom čega je došlo do žestokog okršaja dve avijacije i po nekim tumačenjima, najmasovnijeg lovačkog obračuna, tzv. „dogfajta“ još od vremena Drugog svetskog rata. Pakistanski lovci su tom prilikom oborili najmanje jedan avion indijskog vazduhoplovstva i zarobili pilota koji je uspeo da se spasi katapultiranjem, a koji je nakon nekoliko dana propitivanja vraćen Indiji.
Kašmir se ponovo našao u fokusu svetske javnosti početkom avgusta 2019. kada su centralne vlasti donele odluku o oduzimanju specijalnog autonomnog statusa koji država DŽamu i Kašmir uživa unutar Indije. Ovo je dovelo do žestoke reakcije Pakistana na političkom planu, ali i do nestabilnosti u samom indijskom delu Kašmira, u kojem je pritvoren čitav niz lokalnih političara i aktivista, dok je širom teritorije te savezne države raspoređen značajan broj pripadnika bezbednosnih snaga.
Budućnost odnosa Indije i Pakistana se mora sagledavati kroz prizmu odnosa globalnih sila. Kao tradicionalni prijatelj Pekinga, Pakistan postaje sve važniji saveznik Kine u okviru njenog mega projekta Pojas i put, čiji se možda najznačajniji segment odnosi na premošćavanje Himalaja i izgradnju putnih i železničkih koridora preko teritorije Pakistana, do njegovih luka na Arabijskom moru, čime Peking realizuje strategiju zaobilaženja Indije. Isto tako, kao država koja u sve većoj meri realizuje svoje enormne potencijale, Indija postaje sve važnija karika u lancu država kojima Sjedinjene Američke Države nastoje sprovesti obuzdavanje Kine, te stoga sve češće Istočnu Aziju strategijski posmatraju kao deo šireg regiona Indo-Pacifika, koji se proteže od Karačija do Kamčatke. Imajući u vidu ovaj globalni kontekst, kao i dugu istoriju suprotstavljenosti Indije i Pakistana, te konflikt u Kašmiru za koji je teško naći bilo kakvo održivo i obostrano prihvatljivo rešenje, sva je prilika da će dve države još dugo ostati zagrljene u večitom klinču, a čitav svet u strahu od novog velikog sukoba dve nuklearne sile.
Ostavi komentar