Haritativna delatnost SPC

Autor: Željko Injac, novinar

O haritativnoj delatnosti Srpske crkve se nije teško informisati ukoliko na internetu pretražujete upravo tu informaciju, dakle ukoliko ciljano baš o tome želite da se informišete. Međutim, u svakodnevnim medijskim izveštajima nema previše vesti o tome.

Mediji često akcenat stavljaju na najnovije vesti i događaje koji su najviše upadljivi ili kontroverzni. Humanitarni projekti su manje senzacionalni i manje interesantni za medijsku publiku. Mediji su često usmereni na političke i društvene teme koje su aktuelne i koje imaju politički i društveni značaj. Naravno da i haritativna delatnost SPC ima društveni značaj, ali kao što smo već naveli ne predstavlja dovoljan senzacionalizam ili se prosto ne uklapa u medijsku politiku pojedinih medija.

Problem postoji i s druge strane jer sama crkva nije previše aktivna u promovisanju svojih aktivnosti u medijima.

Međutim, postoji i namerno pogrešno medijsko predstavljanje crkve i njene delatnosti u društvu. Kao vid pritiska na Srpsku pravoslavnu crkvu često se koriste medijski spinovi kojima se crkva predstavlja kao institucija suprotna jevanđeljskim vrednostima – vrednostima koje zapravo treba da promoviše i baštini.

Između mnogobrojnih spinova jedan se posebno izdvaja i često koristi – bogatstvo crkve i sebičnost i bahatost klira s jedne strane i s druge strane odsustvo empatije klira prema najsiromašnijem delu građana. Ista propagandna matrica je korišćena početkom HH veka u Oktobarskoj revoluciji, a korišćena je i vek ranije u Francuskoj revoluciji. No, ukoliko je možda u Francuskoj, pa i kasnije u Oktobarskoj revoluciji ova propaganda imala kakvu-takvu osnovu ili bolje rečeno nailazila na plodno tlo, danas posle krvavih revolucija, nakon kojih je pravoslavna crkva (delimično ili potpuno) ekstremno osiromašena, ova propagandna floskula je samo obična poštapalica bez uporišta u realnosti, naročito u postkomunističkim državama, gde pravoslavnim crkvama do dana današnjeg nije vraćen ni deseti deo imanja koje su nekada posedovale.

Haritativna delatnost na primer u Grčkoj, gde komunizma nije bilo, i gde je crkva zadržala svoju imovinu, izuzetno je razvijena.

Osvrćući se na jedan takav spin 2014. godine, tadašnji vladika Porfirije, današnji Patrijarh srpski, rekao je sledeće: U svim našim eparhijama, pre svega u zavisnosti od mogućnosti, postoji haritativna delatnost. U svakoj eparhiji postoji Versko-dobrotvorno starateljstvo, podružnice Kola srpskih sestara i druge lokalne organizacije i zajednice koje se prvenstveno bave haritativnom delatnošću. U većini slučajeva to je preko granica mogućnosti. To javnost ne zna, zato što arhijereji i sveštenici ne vode brigu o promociji, nego rade u duhu jevanđeljske pouke da ne zna levica šta radi desnica.

No kako bilo da bilo, propaganda je i dalje delotvorna kod onih koji nisu upoznati sa životom crkve, a pogotovo sa njenom haritativnom delatnošću.

Haritativna delatnost Srpske crkve ima svoj kontinuitet još od dobijanja autokefalnosti, pa kroz čitav srednji vek i nakon njega, kroz vreme progona i ropstva u gotovo nemogućim uslovima i za narod i za samu crkvu, pa do današnjeg vremena. To je jedan neprekinuti kontinuitet služenja narodu, a pogotovo onim najpotrebitijim i najsiromašnijim iz naroda.

U srednjem veku država Nemanjića je Srpskoj crkvi poverila obrazovnu, kulturnu, zdravstvenu i socijalnu funkciju. Zakonikom cara Dušana, kome je prethodila Krmčija Svetoga Save, definisana je uloga Srpske crkve u tadašnjem društvu. Član 28. Dušanovog zakonika navodi haritativnu ulogu Srpske crkve, pa kaže: I po svima crkvama da se hrane ubogi, kako je upisano od ktitora, a ko ih od mitropolita, ili od episkopa, ili od igumana ne ushrani, da se odluči od sana.

Dušanov zakonik, dakle, pod pretnjom raščinjenja visokog klira (odlučivanje od sana) propisuje da se ubogi tj. siromašni moraju prehranjivati pri crkvi, odnosno da se crkva ima starati o siromašnima tako da u državi, odnosno konkretno u određenim delovima crkve, eparhijama, manastirima i mitropolijama, nema gladnih. Naravno, crkva je u to vreme bila snažno poduprta državom i pravno i finansijski, pa je ovakav član Dušanovog zakonika u tom kontekstu sasvim razumljiv, ali on zapravo svedoči i više od simfonije države i crkve. Svedoči da je srednjovekovna država Srba bila pre svega država hrišćana, celokupna ideja te države i ideologija je zapravo bilo hrišćanstvo.

Crkva je pozvana da bude služeća crkva jer ona je telo Hristovo, ona nastavlja u ovome svetu i veku ono što je Hristos započeo pre 2.000 godina. To je zapravo neodvojivi deo njene misije. Zatvaranjem crkve u sebe ona gubi dinamičnost uticaja na svet, koji je imala vekovima ranije, zapravo kroz celu svoju istoriju. Upravo u takvom stanju se crkva nalazila za vreme komunističke diktature i neposredno nakon nje.  Ne postoji opravdanje za nedelovanje, pogotovo u današnje vreme. Hrišćani su pozvani da budu čovekoljubivi, a Crkva je nezamisliva bez zajednice.

Crkva je na silu, državnim aparatom, bila gurnuta u tu otuđenost od društva, a njena delatnost svedena samo na ono što se dešava u hramovima, odnosno na bogosluženje. Čak i samo bogosluženje je u određenim delovima crkve bilo prekinuto ili obesmišljeno odvajanjem naroda od crkve, dok je u mnogim oblastima crkva bila i bez hramova (koji su bili ili porušeni, ili devastirani, ili pak oduzimani).

Državnim ateističkim nasiljem nad pravoslavnim crkvama oduzet im je taj suštinski karakter prisustva u narodu, svedočenja jevanđelja kroz dela, upravo kroz haritativnu delatnost.

Borbom za goli opstanak crkve u tim vremenima, pa i vremenima posle, podriveni su suštinski ciljevi same crkve, koji su zapravo svedočenje blagog Boga, kako se peva u jednoj od crkvenih himni nakon pričešća, „okusite i vidite da je blag Gospod”, Boga koji se otkriva svetu kroz služenje, upravo onako kako svedoči jevanđelje.

Možemo reći da je Srpska crkva imala tri decenije vremena da preboli rane komunizma i ponovo stane na svoje noge, te da se vrati onom izvornom svetosavskom i jevanđeljskom služenju naroda i kroz to služenje svedočenju jevanđeljskih vrednosti, odnosno da je imala vremena da ponovo uspostavi haritativnu delatnost, da hrani gladne, da brine o siromašnima i bolesnima i uopšteno pomaže narodu u kome vrši svoju misiju. Mogli bismo, poput bogobornih medija, spinovati i osuti paljbu po crkvi, zanemarujući sve nevolje koje je potom ista ta crkva prošla, od ratova devedesetih godina prošlog veka. Ponovnog razaranja, progona, do represije, kakva je prisutna i danas u pojedinim njenim oblastima, kao recimo na Kosovu i Metohiji i drugde. To bi bilo isto kao kada bismo čoveka koji je preživeo saobraćajnu nesreću, pa zatim krenuo na rehabilitaciju optužili da nije dovoljno human i ne pomaže drugim ljudima, nego samo gleda svoje interese. Upravo to čine mediji kada se obrušavaju na SPC.

Čak i taj i tako ubogaljen saobraćajnom nesrećom čovek (čitaj crkva) ipak čini ono za čega ga pojedini levo-liberalni mediji optužuju da ne čini. Haritativna delatnost SPC je poslednjih decenija u svim eparhijama i u gotovo većini manastira ponovo podignuta na veoma visok nivo. No o tim stvarima mediji nerado izveštavaju jer nisu klikbejtične, nisu senzacionalne, a određeni mediji i namerno ne žele da o tome izveštavaju, kako bi se slika o „bahatim popovima” što duže održala u svesti naroda.

I tu sad dolazimo do onih reči jevanđelja o tome da ne zna levica šta radi desnica, odnosno da nije u prirodi crkve da trubi pred sobom da čini dobro, tj. da se ne hvali kako se bavi haritativnom delatnošću i pomaže narod, povremeno čini dobročinstva čak i preko svojih mogućnosti.

Hvalisanje je jedno, a informisanje je nešto drugo. U eri informacione tehnologije, kada su gotovo sve informacije dostupne, i u kojoj se glavni ratovi vode upravo informacijama odnosno dezinformacijama, bilo bi zaista besmisleno skrivati ili insistirati da se kriju informacije o haritativnoj delatnosti SPC.

S druge strane, upravo zbog dezinformacija i medijskih spinova i (neobjavljenih, ali ipak stalno prisutnih medijskih) ratova protiv Srpske crkve, ne samo da se ne sme skrivati haritativna delatnost SPC, već je potrebno probijati medijske blokade i iznalaziti načina da se takve vesti prošire jer one upravo ukazuju na misiju crkve i na njen karakter.

„Da ne zna levica šta čini desnica” pre svega znači da se otkloni svako hvalisanje za dobročinstva jer hrišćani veruju da je svako dobro od Boga, pa su samim tim i materijalna dobra dar Božji. No, takođe u Jevanđelju po Mateju govori se i sledeće: Tako da se svetli svetlost vaša pred ljudima, da vide vaša dobra dela i proslave Oca vašega koji je na nebesima. (Matej 5, 16)

Dakle, jevanđelje ne zahteva da se krije haritativna delatnost, naprotiv, već da se oni koji ga čine u Crkvi i u ime Crkve ne hvale tim delima, već da dela govore za sebe.

Crkva često ima programe i inicijative koje pružaju pomoć siromašnim i ugroženim osobama, uključujući obroke za gladne, smeštaj za bezdomne, odeću i osnovne potrebe za siromašne porodice. Ova pomoć za mnoge može značiti preživljavanje.

Pored haritativne delatnosti crkveni klir može da obrazuje ljude o socijalnim i ekonomskim problemima, kao i da aktivno radi na rešavanju tih problema. Ovo pomaže u podizanju svesti i motivacije za učešće u humanitarnim i socijalnim aktivnostima. Savetodavna i duhovna podrška Crkve je takođe veoma bitna, kao što su molitve, savetovanje i duhovno rukovođenje. Duhovna podrška može pomoći osobama da se suoče sa životnim teškoćama i izazovima i lakše ih prevaziđu.

Takođe, haritativna delatnost podrazumeva zajedničke aktivnosti i događaje koji spajaju ljude i izgrađuju zajednicu. A šta je drugo Crkva do zajednica krštenih ljudi koji imaju istu veru. Ovakva delatnost može popraviti odnose među ljudima i stvoriti duh solidarnosti, razumevanja i empatije, što je u današnje vreme odsustva svake empatije, veoma značajno. Haritativna delatnost crkve može podstaći ljudsku dobrotu i saosećanje. Ona podstiče ljude da se brinu o drugima i čine dobra dela, što može doprineti opštoj društvenoj harmoniji i blagostanju. Promovisanjem vrednosti kao što su milosrđe, poštovanje bližnjeg, života uopšte i poštenog načina zarađivanja, Crkva može podstaći ljude na činjenje dobrih dela i poštovanje vrednosti koje podržavaju zajednicu i društvo kao celinu. Haritativna delatnost crkve ima značaj u podizanju kvaliteta života zajednice, pružanju podrške osobama u potrebi i izgradnji boljeg i solidarnijeg društva.

Danas, pri svim eparhijama SPC deluju verska dobrotvorna starateljstva. Sa manje ili više uspeha, staraju se o potrebitima, naročito u urbanim sredinama gde ima više ljudi kojima takva dobročinstva bukvalno znače život ili smrt.

Navešćemo samo tri verske dobrotvorne ustanove u dva naša najveća grada, Beogradu i Novom Sadu i njihove delatnosti.

U Beogradu s blagoslovom NJegove Svetosti Patrijarha srpskog g. Porfirija deluje Versko dobrotvorno starateljstvo Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke SPC, na čijem čelu kao koordinator je Episkop toplički g. Petar, vikar Patrijarha srpskog. Ovo Versko dobrotvorno starateljstvo na dnevnom nivou prehranjuje oko 2.000 korisnika.

No pored brige o hrani za potrebite, VDS u Beogradu svoje korisnike snabdeva i odećom, obućom i pruža im besplatne lekarske preglede. Pri Crkvenom Domu zdravlja VDS u Beogradu angažovani su specijalisti kardiolozi, neuropsihijatri, oftalmolozi, pedijatri, logopedi, psiholozi, psihoterapeuti, internisti. Korisnici VDS-a i oni koji imaju potrebu za lekarskim pregledom, a nemaju mogućnosti da ga obave u državnim zdravstvenim ustanovama y Crkvenom Domu zdravlja mogu zakazati svoj pregled svakog radnog dana od 9 do 15 časova.

VDS iz Beograda takođe organizuje i milosrdne posete čiji je cilj stvaranje praktičnog duhovnog i socijalnog programa praćenja i pomoći staračkim domovima, domovima za decu ometenu u razvoju, slabovide, nagluve, bez roditeljskog staranja i sličnim ustanovama.

Pri VDS-u u Beogradu deluje takođe i Pravoslavni pastirski-savetodavni centar kao terapijsko-duhovna ustanova u kojoj se objedinjuju savremena medicinska nauka i pravoslavna nauka staranja o čoveku, gde lekar i duhovnik zajednički pokušavaju da pruže pomoć svome bližnjem. Takođe i pravno savetovalište koje pruža besplatne pravne savete, oko razrešenja svih spornih pitanja, bračnih problema, imovinskih i drugih.

Versko dobrotvorno starateljstvo Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke je zaista reprezentativno i obuhvata brojne oblasti u kojima se pruža konkretna pomoć korisnicima.

U Novom Sadu pri Eparhiji bačkoj deluje Dobrotvorna ustanova „Vladika Platon Atanacković” na čijem čelu je protonamesnik Lazar Majstorović, koja radi sa blagoslovom Episkopa dr Irineja Bulovića. Ova Dobrotvorna ustanova obezbeđuje potrebitima u Crkvenoj kuhinji na dnevnom nivou oko 200 obroka. Pored Crkvene kuhinje Dobrotvorna ustanova „Vladika Platon Atanacković” se bavi i drugim haritativnim delatnostima kao što su prikupljanje pomoći za decu sa Kosova i Metohije, doniranje zdravstvenih ustanova i drugo.

Sa blagoslovom NJegovog Preosveštenstva Episkopa bačkog, gospodina dr Irineja Bulovića, organizovana je zajednica „ZEMLJA ŽIVIH”. „Zemlja živih” je terapijska zajednica za psiho-socijalnu rehabilitaciju i resocijalizaciju od bolesti zavisnosti. Projekat je nastao pod okriljem manastira Kovilj, a duhovnik štićenika zajednice je protojerej-stavrofor Branko Ćurčin.

S obzirom na sve veći broj mladih zavisnika,  projekat se proširio i izvan Eparhije bačke, pa je tako do sada otvoreno šest terapijskih zajednica „Zemlja živih” pod okriljem SPC, pet  muških, u Čeneju, Vilovu, Brajkovcu kod Lazarevca, Krčedinu i Vitkovcu kod Aleksinca i jedna ženska u Bačkom Petrovom Selu. Procenat izlečenosti onih koji su prošli celokupan program terapijske zajednice u trajanju od 3 godine je 95%.

Projekat „Zemlja živih” se realizuje uz značajnu podršku lekara zdravstvenog centra u Novom Sadu i Kliničkog centra Vojvodine Instituta za psihijatriju i mentalno zdravlje kao i psihologa Vojnomedicinske akademije u Beogradu.

Ovaj tekst je samo jedan mali prilog o dobročinstvu Srpske crkve i nije obuhvatio sve segmente haritativne delatnosti SPC, već samo tri institucije od mnogobrojnih. Haritativna delatnost SPC nije isključivo vezana za versko dobrotvorne institucije, Kolo srpskih sestara i druge,  bezbrojni su primeri individualne haritativne delatnosti parohijskih sveštenika, takođe i manastira koji imaju mogućnost da pomažu potrebitima, od finansijske do svake druge pomoći. Jedan od poznatijih manastira koji se gotovo neprekidno bavi haritativnom delatnošću je Tumane, no i drugi manastiri spram svojih mogućnosti ispomažu potrebite. Haritativna delatnost crkve ima značajnu ulogu u različitim aspektima društva i zajednice kako u otadžbini tako i u rasejanju.