Geopolitika evrokontinentalizma

Autor: Milorad Vukašinović, novinar i publicista

Jedan od najznačajnijih nemačkih intelektualaca, Karl Šmit, naslućivao je tridesetih godina 20.  veka da je vreme država – nacija u padu. Upravo tada  upotrebio je prvi put pojam nomosa zemlje koji je za njega ne samo puki proizvod pravnog poretka, nego i prva mera u funkciji originalne podela prostora (svaki osnovni red je prostorni red). Za Šmita je nomos neposredna forma koja jedan društveni i politički poredak čini prostorno vidljivim.

NJegov sledbenik, Francuz, Alen de Benoa, ukazivao je da se već krajem tridesetih godina ovaj nemački pravnik i filozof bavio novim nomosom zemlje u vidu alternative koja se u krajnjoj liniji svodi na dilemu i današnje svetske politike: ili će svet biti jednopolaran, ili će biti multipolaran? Za Šmita je, i u ono vreme, politička unifikacija sveta bila sinonim za jednopolarnu dominaciju SAD, dok je opstanak političkog sveta povezivao sa koncepcijom multipolarnosti, koja podrazumeva postojanje različitih kulturnocivilizacijskih areala i posledično geopolitičkih prostora. Otuda je njegova deviza glasila: Veliki prostor protiv univerzalizma.

Slavni nemački mislilac verovatno je, pišući svoje delo u predvečerje Drugog svetskog rata, imao pred sobom tragičnu sliku razorene i podeljene Evrope po završetku Prvog svetskog rata. Mada se, u određenoj meri, Šmitovo shvatanje velikog prostora može poistovetiti s državom ili imperijom, nema sumnje da je u njegovoj osnovi jedna forma nadnacionalnog objedinjavanja zasnovana na strateškom, geopolitičkom i ideološkom činiocu. Ono što njegov veliki prostor razlikuje u odnosu na unifikovani pangermanizam ili sovjetski internacionalizam, jeste postojanje kulturnog i etničkog pluralizma, zatim široka autonomija lokalnih jedinica ograničena strateškim centralizmom, kao i potpunom lojalnošću prema najvišim instancama vlasti. Pritom je posebno isticao činjenicu da formiranje velikog prostora nije toliko uslovljeno ekonomski razvojem sastavnih delova, niti karakteristikama tzv. integracionog centra,  već zavisi samo od političke volje koja prepoznaje nužnost takvog geopolitičkog koncepta.

Šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, uporedo sa pojavom globalizacije kao manifestacijom nove unifikacije sveta, pojavljuju se teoretičari koji u drugačijim društvenim i geopolitičkim okolnostima obnavljaju ideju evrokontinentalizma. To su, pre svih, pomenuti Alen de Benoa i belgijski teoretičar Žan Tirijar, koji oko sebe okupljaju predstavnike jednog osobenog kruga intelektualaca koji je u literaturi opisan kao nova desnica. U suštini, radi se o pokušajima teorijske artikulacije ideje o geopolitički emancipovanoj Evropi u okolnostima hladnoratovski podeljenog sveta.

Tako se Alen de Benoa zalagao za realizaciju koncepta Evrope stotinu zastava, koja bi bila zasnovana na zajedničkom indoevropskom poreklu i svesti o prevaziđenosti države–nacije, kao i posledičnom jačanju evropskih regionalizama koja je označavao kao uporišta autentične evropske samosvojnosti i tradicije. U isto vreme Žan Tirijar je svoje viđenje Evrope velikih prostora zasnivao na potrebi formiranja Evrosovjetske imperije od Vladivostoka do Dablina koja bi, suprotno koncepciji Alena de Benoa, bila strogo centralistički uređena. Tirijar je reaktuelizovao Haushoferovu ideju o stvaranju osovine Berlin – Moskva – Tokio, što je blisko idejama savremenih ruskih evroazijaca. Vrlo slične stavove zastupao je i austrijski general Jordis fon Lohauzen koji je naglašavao da je nakon procesa objedinjavanja Nemačke i obnove teritorijalnog jedinstva Prusije jedina izgledna budućnost Evrope u njenom strateškom savezu sa Rusijom, u čijem je, istovremeno, najdubljem interesu jedna saveznička Evropa. Zanimljivo je da su i Tirijar i Lohauzen mnogo pre kraja Hladnog rata predviđali geopolitički slom sovjetske države.

Neposredno posle završetka Hladnog rata, uprkos planetarnom trijumfu atlantizma, među evropskim geopolitičkim teoretičarima aktuelizovane su tzv. neoklasične ideje (R. Stojkers, K. Teraćano i dr).

Već smo ukazali da njihove savremene osnove treba tražiti u procesima koji su započeli šezdesetih godina prošlog veka kada je na potpuno nov način definisan predmet istraživanja geopolitike kao discipline koja se bavi izučavanjem prostornog i političkog. Uprkos različitim konceptualnim viđenjima političke organizacije velikog prostora novi evrokontinentalizam poseduje i niz zajedničkih svojstava. Najpre, to je težnja za geopolitičkim oslobođenjem Evrope od američkog uticaja, zatim je tu ideja za što čvršćim povezivanjem sa Rusijom  čije su resursne, prostorne i vojnostrateške karakteristike jedina garancija nezavisnosti Evrope. Nema sumnje da je u skladu sa tradicijama evrokontinentalizma jedina ispravna geopolitička orijentacija ka Istoku, a što u političkom praksisu znači oslanjanje Francuske na Nemačku i potom Nemačke na Rusiju (Evroaziju). Zbog toga nije čudo da zagovornici evrokontinentalizma svoje najbolje sagovornike nalaze među savremenim ruskim evroazijcima.

Ideja evrokontinentalizma, uprkos medijskoj satanizaciji pokreta i organizacija koji baštine njegove osnove, u okolnostima sveopšte dramatične krize (koja nije samo ekonomska, nego je i duhovna – prim. autora), zauzima sve više javnog političkog i intelektualnog prostora na Starom kontinentu. Reč je o širokom spektru ličnosti, organizacija i pokreta, koje imaju izrazito evroskeptičan stav prema konstrukciji EU – posebno njenoj briselskoj centrali koju doživljavaju kao filijalu atlantizma i novog svetskog poretka. Otuda su stavovi teoretika evrokontinentalizma danas inspiracija mnogim organizacijama koje se zalažu za unutrašnju transformaciju Evrope i koncepciju njene resuverenizacije na novim osnovama.

Nema sumnje da su neke od ideja evrokontinentalizma naišle na odgovarajući odjek u srpskoj intelektualnoj zajednici,  i to najpre u radovima velikog slikara i publiciste, Dragoša Kalajića, a zatim i u delima mnogih savremenih mislilaca i teoretičara „trećeg puta“ poput publiciste Borisa Nada, geopolitičara Milomira Stepića, politikologa Miše Đurkovića i drugih. Uprkos određenim međusobnim razlikama, zajednička nit koja povezuje ove autore zasnovana je na uverenju da su Srbi, bez obzira na uticaj Mediterana, u svojoj suštini narod Kopna, koji je svoju transistorijsku misiju, kao eminentno evropski narod, vezao za sudbinu Velikog kontinenta.

LITERATURA: Aleksandar Dugin, Osnovi geopolitike, I , Ekopres, Zrenjanin 2004; Dragoš Kalajić, Evropska ideologija, Sunčanik: časopis , 2004, broj 8/9, 44-45; Milorad Vukašinović, Rat za duše ljudi, autorsko izdanje, Novi Sad 2010; Milomir Stepić, Geopolitika: ideje, teorije, koncepcije, Institut za političke studije, Beograd 2016.