Autor: dr Aleksandra Kolaković
„Sećanje je rasuta, pamćenje je organizovana prošlost, a istorija je provereno pamćenje“, piše Todor Kuljić. Na tragu ovoga, istorijska nauka ima zahtevan zadatak da na osnovu raspoloživih izvora pokuša da pruži odgovore na brojna nerazjašnjena pitanja istorije. Iako se čini da se o francusko-srpskim odnosima, kao i odnosima Francuske sa drugim državama Balkana, najviše pisalo upravo o periodu prve polovine 20. veka, ipak osim svesti o prodoru francuske kulture, da se govorio francuski jezik i postojanju Spomenika zahvalnosti Francuskoj na Kalemegdanu, protok vremena, nesređenost sećanja i uticaji na organizovanje odabira šta će se pamtiti, uticali su i da pojedine ličnosti, koje su imale važan udeo u građenju veza Frncuza i Srba, zaborave. Ovaj esej ima za cilj da iz zaborava otrgne jednu od tih ličnosti.
Emil Oman (Emile Haumant) bio je na razmeđu dva veka jedan od najboljih poznavalaca ruskog jezika, književnosti i istorije u Francuskoj. Podstaknut francusko-ruskim savezom, koji je zvanično stupio na snagu 1894. godine zainteresovao se za pitanja aktuelna na Balkanu. Iako je pripadao grupi francuskih intelektualaca, koja se za Srbiju i Srbe zainteresovala tek početkom 20. veka, ipak je Omanova aktivnost već pre Velikog rata stekla značajan uticaj na francusko-srpske odnose. O ovome, pored arhivskih dokumenata, svedoče odlikovanja i članstvo u Srpskoj kraljevskoj akademiji, kao i brojna svedočenja savremenika. Danas je ime Emila Omana poznato uskom krugu naučnika, stoga je potrebno iznova podsetiti na njegovu ličnost i delo.
Oman je rođen 1859. godine u porodici sudije iz Sarbura (Sarrebourg). Nakon prestižnog pariskog liceja Luja Velikog, obrazovanje nije nastavio na pravima, kako bi se moglo očekivati. Imao je druga interesovanja i pohađao prvo L’École des Chartes (Paleografska škola), a potom L’École des langues orientales (Škola orijentalnih jezika). Od početaka studija, Oman se zainteresovao za Slovene i stoga rano doneo odluku da se posveti proučavanju ruske istorije i književnosti. Stoga je bio motivisan i da nauči slovenske jezike, kao i da se na putovanjima upozna sa narodima o kojima piše.
NJegovi prvi članci publikovani u Le Journal des Débats nisu bili posvećeni Rusima, već Česima i Pragu, gde je slušao predavanja Konstantina Jirečeka. Pored ruskih tema, kao slavista i poznavalac češkog jezika, počeo je da pokazuje interesovanje za proučavanje srednje Evrope. Krajem 80-ih se susreo i sa prilikama u Srbiji. Pod uticajem Jirečekovih predavanja, kao i dela Luja Ležea i Ogista Dozona, profesora u L’École des langues orientales Oman je jula 1889. godine povodom obeležavanja 500 godina Kosovske bitke publikovao prikaz Dozonovog prevoda srpskih narodnih pesama. Pored Srba, Oman pokazuje interesovanje i za Hrvate i na osnovu Tkalčevih Uspomena iz mladosti daje prikaz hrvatskog nacionalnog preporoda.
Emil Oman je odbranio doktorsku tezu o ratu između Poljske i Švedske sredinom 17. veka i posledicama koje je najezda Mađara imala po Slovene. Od 1891. do 1902. godine Emil Oman je živi u Lilu, gde je postao profesor La Faculté des lettres (Fakultet književnosti). Omana je najviše interesovala Rusija, njena istorija i književnost, kao i ruska književna dela. Posebnu pažnju privukla su mu dela Ivana Turgenjeva i Aleksandra Sergejeviča Puškina. Odlasci u Rusiju i upoznavanje sa njenom istorijom, kulturom i aktuelnim stanjem oblikovali su Omanove radove, kao i dalja interesovanja. Kao što je već naglašeno, uspostavljanje savezništva Francuske i Rusije podstaklo je istraživanja ove velike, značajne i daleke zemlje. Omanovi radovi postali su dragoceni izvor informacija za novinare, diplomate i širu javnost. Najznačajnija Omanova dela o Rusiji su: La Russie au XVIIe siècle (Rusija u 17. veku) i La culture française en Russie 1700–1900 (Francuska kultura u Rusiji 1700–1900). Reč je knjigama koje su i danas nezaobilazna literatura za sve koji se u svom naučnom radu bave Rusijom i Rusima. Omanu su donela veliki ugled na naučnoj sceni Francuske.
Kada su i zašto Srbi ušli u fokus Omanovih interesovanja? Kraj osmanske vlasti nad evropskim posedima, kriza Habzburške monarhije i pitanje Balkana, koje dobija na značaju u međunarodnim odnosima utiču presudno na Omana. Nakon što je iz Lila prešao u Pariz, Oman je počeo da predaje na Sorboni. Istovremeno, Oman proširuje i svoje primarno interesovanje usredsređeno na istoriju Rusije na događaje u slovenskom svetu s kraja 19. i početka 20. veka. U ovom periodu Valtazar Bogišić objavljuje svoje radove na ruskom i francuskom jeziku u Parizu, posećuje Omanova predavanja na Sorboni i stupa u kontakt sa njim. Pored Bogišića, Oman upoznaje i grupu tadašnjih srpskih studenata u Parizu. Među njima posebno se isticao Grgur Jakšić. Student Alfreda Remboa i autor disertacije o srpskom ustanku i evropskoj diplomatiji, Grgur Jakšić svojom doktorskom tezom Evropa i Vaskrs Srbije 1804–1834, privukao je pažnju i Omana. Alfred Rembo je pored poznavanja Rusa i ruske istorije i kulture, preko svojih štićenika Malea, Denija i drugih bio odlično informisan o Srbiji i Srbima. Kako je Oman bio oženjen Solanž, kćerkom Alfreda Remboa, verovatno je i u porodičnom okruženju slušao o Srbima. Dodatna veza sa Srbima bio je Grgur Jakšić, koji je Omana povezao sa srpskim intelektualacima i političarima.
Emil Oman je 1906. godine započeo kurs iz istorije Južnih Slovena na Sorboni u okviru koga je predavao istoriju i kulturu Srba. U La Revue de Paris Oman je iste 1906. godine štampao ogled La Bosnie o austrougarskoj upravi u Bosni i Hercegovini i posredstvom Bogišića započeo saradnju sa Stojanom Novakovićem. Ovo je bio drugi osvrt francuskih intelektualaca, a prvi jednog profesora Sorbone, na prirodu i posledice Kalajevog režima u Bosni i Hercegovini. Već 1907. godine Oman se upoznao i sa delom Jovana Cvijića. U ovo vreme Oman je zakoračio dublje u razumevanje prirode jugoslovenskog pitanja koje će otvoriti aneksija Bosne i Hercegovine. Uporedo, Oman se oslobađa i bugarofilstva u koje su ga uveli radovi Luja Ležea, najistaknutijeg francuskog slaviste. U Srbiji su prepoznali značaj Omana u afirmisanju srpskog pitanja i na osnovu predloga Stojana Novakovića, Oman je izabran u Srpsku Kraljevsku Akademiju 1907. godine. U želji da dopuni svoja znanja na izvorištu informacija, Oman je započeo i svoja putovanja po Srbiji, Dalmaciji, Bosni, Vojvodini, Hrvatskoj i Sloveniji. Na putovanjima su ga pratili srpski naučnici vezani za Francusku: Grgur Jakšić, Jovan Skerlić, Stojan Novaković i Miodrag Ibrovac. Pored izvornih dokumenata, knjiga, rukopisa, zabeleženo je i da Oman dolazi „u dodir sa narodom po saborima i slavama“. Upoznao se sa svakodnevnim životom stanovništva predela kroz koje je prošao i čak dobio inspiraciju za pisanje pesama o Srbiji i Beogradu.
Kada je došlo do aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine, Emil Oman je bio jedan od vodećih intelektualaca u Francuskoj koji su istupali u zaštitu srpskih interesa. Uz Viktora Berara i Ernesta Denija učestvovao je na konferencijama, predavanjima i skupovima posvećenim srpskom pitanju u Parizu i drugim gradovima Francuske. Povodom tzv. Veleizdajničkog procesa juna 1909. godine u Parizu je održan miting na kome je prihvaćena rezolucija koju je predložio Emil Oman. Na jednom od predavanja posvećenim Srbiji i Srbima Oman je po rečima Miodraga Ibrovca „govorio Alzašanima iz Pariza o našim Alzacima“. Od osnivanja organizacije srpskih studenata u Parizu, Oman je prepoznat kao „neumorni savetnik i pokrovitelj“. Posebnu podršku davao je afirmaciji jugoslovenstva. Od 1910. godine bio je i stalni domaćin pariske proslave Svetog Save zbog čega je jednom priliko izneo duhovitu dosetku: „Ja ću dosaditi Svetom Savi. Kad me vidi, uzviknuće: Opet ti!“.
Oman je bio važna karika u grupi francuskih intelektualaca koji su podržavali Srbiju od Aneksione krize do Velikog rata. Pod uticajem Stojana Novakovića, koji je od Aneksione krize na srpsko pitanje gledao kao na jugoslovensko, u periodu balkanskih ratova (1912/1913) Emil Oman je termin ilirski pokret zamenio jugoslovenskim pokretom i potpuno prihvatio terminologiju srpskog naučnika. Balkanski ratovi bili su u Omanovim očima put oslobođenja južnoslovenskih naroda i zbog toga je uzeo učešća u afirmaciji ovog pitanja u francuskoj javnosti. Posredno je uticao i na diplomatske veze. Oman je govorio na predavanjima i skupovima u Parizu, Lilu, Remsu, San-Kantenu i drugim francuskim gradovima. Nastojao je da pokrene simpatije javnog mnjenja prvo prema balkanskim saveznicima, a potom u toku Drugog balkanskog rata prema Srbiji. Kruna Omanovog interesovanja za Srbe u periodu do Velikog rata bila je rad Srpsko-hrvatska narodnost. U francusku javnost Oman je ovim radom uneo tezu o jedinstvu Srba i Hrvata, koju je fragmentarno izneo i Stojanu Novakoviću.
Doba Velikog rata bilo je izazovno i za one koji se nisu borili u rovovima, ali jesu „rečju i perom“. Oman je zajedno sa drugim francuskim intelektualcima Viktorom Berarom i Ernestom Denijem učestvovao u radu humanitarne organizacije La Nation Serbe en France. Zabeleženo je kako se Oman zajedno sa suprugom istakao u prikupljanju pomoći za Srbe. Zahvaljujući Omanu i srpski đaci i studenti su pronalazili smeštaj u Francuskoj. Važna je i Omanova uloga kao stručnog saradnika u okviru Comité d’Etudes. Posvetio se proučavanju svih pitanja proisteklih iz rata, a posebnu pažnju posvetio je ideji izgradnje posleratnog sveta. Za srpske interese značajno je i da je deo svojih radova publikovanih u periodu od 1889. do 1918. godine u okviru Revue blue, Les Analles de géographie, La Revue de Paris i La Revue historique, objedinio u La Yougoslavie, études et souvenirs. Nakon rata Oman se pored primarnog interesovanja za Jugoslaviju ponovo vratio i istoriji Rusije. U vreme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca pomagao je slanje studenata na školovanje i usavršavanje u Francusku. Delom La formation de la Yougoslavie (Nastanak Jugoslavije) kao svedok događaja i kao naučnik zaokružio je svoja razmišljanja o jugoslovenskom ujedinjenju. Ovim je u međuratnom periodu Emil Oman bio faktor izgradnje francusko-srpskih odnosa i snažnog francuskog političkog, ekonomskog, naučnog i kulturnog prisustva u Kraljevini SHS (Jugoslavije).
Ostavi komentar