Autor: dr LJubiša Despotović
Kada su krajem dvadesetog veka ideološki sukobi minuli i barem privremeno se preselili u zapećak istorije, rušenje Berliskog zida bilo je označeno kao simbolički čin trijumfa liberalne ideološke pardigme, ali i Zapadne civilizacije i Atlantizma kao geopolitičkog hegemona. U njegovoj poslednjoj deceniji pojavilo se nekoliko značajnih geopolitičkih knjiga koje su imale za cilj da markiraju nastale promene i označe vektore geopolitičkih uticaja u postbipolarnom poretku moći. Jedan od mogućih pravaca razvoja u međunarodnim odnosima nekritički je kao „kraj istorije“ označio Frensis Fukujama, koji je nastale promene kodirao kao definitivni ideološki trijufum liberalizma[1], a vektore promena sagledao kao neizbežnu transformaciju ostatka sveta koji se imao upodobiti novim liberalnim standardima u sve intezivnijim procesima globalizacije. U definisanom kontekstu nastale promene trebalo je shvatiti kao direktno nametanje zapadnih vrednosnih standarda i njima odgovorajućih političkih, ekonomskih i kulturnih oblika organizacije države i društva. Drugi alternativni model ili pravac razvoja u navodnom postideološkom periodu svetske politike definisao je Semjuel Hantington, koji je budućnost međunarodnih odnosa sagledao kroz sukobe civilizacijskih i kulturoloških struktura koje se prevashodno fundiraju na bazi međusobnih razlika zasnovanih na drugačijim religijskim obrascima i vrednosnim sistemima. Sada kada je navodno teren raščišćen od velikih „ideoloških priča“, na scenu u punom kapacitetu svojih moći stupaju sukobi indukovani interesima nastalim na bazi „nepremostivih“ religijskih i civilizacijskih razlika, koje nastoje da u novim uslovima raskusuraju stare istorijske račune i raskrče teritorijalne areale za svoju buduću prostornu ekspanziju. Bez potrebe da na ovom mestu detaljnije kritici izlažemo fukujamovsku „istorijsku“ sliku sveta, više pažnje posvetićemo Hantigtonovom modelu „sukoba civilizacija“, jer nam on iz nekoliko dobrih metodološko-pojmovnih razloga daje osnovu da na toj teorijskoj matrici utemeljimo našu dalju kontekstualnu analizu. Za nas je osobito zanimljivo da definišemo šta se dešava sa državama koje se nalaze u prostorima kontakata, dodira ili sukoba civilizacija, u tzv. kontakt zonama, kakve su već vekovima Balkan i prostor bivše SFRJ osobito.
POJMOVNE VARIJACIJE I CIVILIZACIJSKA KONVERZIJA
Razmatrajući probleme zemalja-država u zonama kontakata civilizacija i njihovih fluidnih i nestalnih granica, ali i krize identiteta i civilizacijske pripadnosti u pojedinim fazama njihovog istorijskog razvoja, Semjuel Hantigton je konstruisao nekoliko zanimljivih pojmovnih modela takvih zemalja u pokušaju da jasnije definiše njihove civilizacijske kontroverze, spoljnopolitička lutanja ali i unutrašnje podele. On je to uradio preko nekoliko jednostavnih geopolitičkih modela:
- Model usamljene zemlje kojoj nedostaje kulturno zajedništvo sa ostalim društvima u širem okruženju. Primeri takvih država po njemu su Etiopija, Haiti, Japan i dr.
- Model podeljene zemlje čine zemlje koje „teritorijalno opkoračuju neodgovarajuće granice između civilizacija“ i suočavaju se sa posebnim problemima održavanja svog jedinstva. To su države u kojima postoje značajne manjine ili korpusi drugih verskih, konfesionalnih i nacionalnih podindentiteta, koje takvu državu ne doživljavaju kao svoju. Naprotiv, nalaze se u stalnim manje ili više otvorenim sukobima i osporavanjima državnog jedinstva i teritorijalne celovitosti. Takvih država bilo je najviše na teritoriji bivših socijalističkih, multinacionalnih i multireligijskih federacija kakve su bile SSSR i SFRJ. Na prostoru bivše Jugoslavije najtipičniji primeri po S. Hantigntonu su BiH i Srbija. BiH zbog podeljenosti zemlje na srpsko-pravoslavni, hrvatsko-rimokatolički i bošnjačko-islamski korpus, a Srbija prevashodno zbog velikog problema s Arbanasima na Kosovu i Metohiji i delom muslimanskog življa u Raško-polimskoj oblasti koji sebe nazivaju Bošnjacima. I jedni i drugi traže izdvajanje „svojih“ teritorijalnih celina gde su u većini, i formiranje ili samostalnih država ili njihovo pripajanje državama srpskim susedima na čijoj teritoriji u velikom broju ili čak u većini žive njihovi civilizacijski i etnički sunarodnici.
- Model pocepane zemlje karakterističan je za „jednu predominantnu kulturu koja je smeštena u jednu civilizaciju, ali njene vođe žele da je premeste u drugu civilizaciju“. Da bi takva zemlja, opterećena civilizacijskom šizofenijom, „uspešno redefinisala svoj civilizacijski identitet“, neophodno je da, po S. Hantigtonu, ispuni tri vrlo bitna i u procesnom smislu dugotrajna uslova: „Prvo, politička i ekonomska elita zemlje trebalo bi uopšteno da podrži to pitanje. Drugo, javnost bi trebalo bar da bude upoznata sa redefinisanjem identiteta. Treće, dominantni elementi civilizacije domaćina, u najvećem broju slučajeva Zapadne civilizacije, trebalo bi da budu voljni da prihvate konvertita.“ Takav proces civilizacijskog konvertitstva i reprogramiranja identiteta dugotrajan je, diskontinuiran, te „politički, institucionalno i kulturno bolan“, naglašava Hantington. Ali ono što on posebno apostrofira, jeste činjenica koja je vezana za treći uslov, da takva pocepana zemlja nikada do sada nije prihvaćena, odnosno da taj proces „do danas nije uspeo“. (Hantington, 1998:155). Primeri takvih zemalja su Rusija, Turska, Meksiko i dr.
Hantingtonovski pokušaj modeliranja civilizacijskih konvertita naš priznati geopolitičar Milomir Stepić dopunjava, tačnije rečeno nijansira, modelom tzv. rastrzane zemlje, za koju konstatuje da „ima jednu dominatnu naciju, kulturu i religiju koja pripada jednoj civilizaciji, ali njena elita nastoji da je amputira iz sopstvene, domicilne civilizacije i veštački premesti u drugu civilizaciju. Unutar tako strukturirane rastrzane zemlje, postoji stalna kriza identiteta te duhovna i društvena raspolućenost, suštinski nesporazum naroda i njegovih vođa, te klizanje u stanje latentne anarhije…“ (Stepić, 2016:430). Primeri za ovaj tip zemalja bili bi po Stepiću, Grčka, Bugarska, Rumunija, Gruzija, Ukrajina.
Nastavljajući ovaj niz varijacija modela u okviru date kontekstualne analize, usuđujemo se da predložimo još jedan model, tzv. rastrojenu zemlju. Ovaj model bi se mogao tretirati kao kombinovani model pocepane i rastrzane zemlje ili kao njihova ukupna rezultanta s obzirom na činjenicu da je deo „procesa dugog trajanja“ u kojima se od strane domicilne ološ-elite[2] nastoji izvršiti dvostruka prekompozicija svoje zemlje: kao prvo, civilizacijska konverzija i, kao drugo, prekodiranje njenog identiteta. U tom kontekstu model rastojene zemlje bi bio krajnji ishod ove nakaradne civilizacijske, identitetske i geopolitičke konverzije, kojoj najveći deo naroda pruža konstantan i žilav otpor.
DA LI SU MODERNIZACIJA I POZAPADNJAČENJE ISTI PROCESI?
Srbija se već dva veka unazad nalazi u procesima društvene i političke modernizacije. Ovi značajni tokovi započeli su sticanjem političke autonomije tridesetih godina 19. veka kao pozitivna politička posledica „srpske revolucije“, i uz mnoge diskontinuitete i modernizacijske udare traju do današnjeg dana.[3] Oni počinju prilivom učenih Srba iz tadašnje Austrougarske, (tzv. nemačkari) u državni aparat i administraciju Kneževine Srbije, a zatim u obrazovne institucije i sudsku vlast, da bi se u više talasa intezivnije nastavili povratkom srpske učene mladeži koja je studirala na priznatim evropskim univerzitetima toga vremena. I jedni i drugi sa sobom donose, pored stečenog akademskog znanja, evropske kulturne obrasce i vrednosni sistem koji je jednim delom bio u direktnoj opreci s uvreženim navikama i običajima patrijarhalnog društva, koji je nasleđen kao proizvod dugih vekova otomanske okupacije, te nepismenog naroda i sitnosopstveničkog poseda[4]. Najveći otpori modernizaciji toga vremena ipak su dolazili iz konzervativnih političkih krugova, koji su, braneći svoje stečene privilegije, listom bili protiv društvenih promena i političkih reformi. Uprkos snažnim otporima, politička modernizacija je bila točak-zamajac ostalih oblika modernizacije (obrazovanje, kultura, industrijalizacija, vojska, infrastruktura i sl.) i imala je tri svoja glavna aspekta. Ona se odvijala istovremeno i paralelno sa njenim drugim segmentima. Prvo „kao proces nacionalne emancipacije i izgradnje nacionalne države, drugo kao proces transformacije tradicionalnog patrijarhalnog društva u moderno građansko društvo, i treće kao proces konstitucionalizacije i demokratizacije državne vlasti, od autoritarizma i lične vlasti ka sistemu parlamentarne demokratije.“ (Despotović, 2008:198).
No, ovde se postavlja sledeće važno pitanje: da li su ovi, nažalost nedovršeni, procesi političke i društvene modernizacije Srbije (jer je srpska „politička elita“ u više navrata u 20. veku uz podršku stranih uticaja razgrađivala teško stečenu državnost, nezavisnost i ukupan dostignuti stepen razvoja države) istovremeno značili i njeno kulturološko preobraćenje i prelazak iz jednog civilizacijskog kruga u drugi? I ako jeste, da li je takav radikalan zaokret zaista bio neophodan, jer objektivna potreba za modernizacijom Srbije nije morala nužno da znači i promenu njenog civilizacijskog koda i pravoslavnog identiteta? Uostalom, on je već hiljadu godina hrišćanski u i tom segmentu nije bio u velikom nesaglasju s ostatkom Evrope.[5] Dakle, izvesne razlike u civilizacijskom kodu/identitetu nisu bile presudne, čak i kada se u obzir uzmu konfesionalne specifičnosti unutar hrišćanstva i različiti interesi koji iz njih proizilaze.[6] Suštinska razlika, po nama, stoga ne dolazi iz polja evropske civilizacijske pripadnosti i hrišćanskog identiteta[7] (ona je istorijski generisana najviše na dogmatskom i konfesionalnom planu, dakle, prevashodno je eklisiološkog karaktera), već iz kruga ekskluzivnih geopolitičkih i spoljnopolitičkih interesa pojedinih zapadnih imperija (Velika Britanija, Francuska, Nemačka i SAD). Dakle, „iako Srbija geografski, istorijski, geopolitički i civilizacijski neosporno pripada kontinentu Evropi, njihov stav o neophodnosti ‘ulaska Srbije u Evropu’ podrazumeva uključivanje samo u zapadne oblike političkih, ekonomskih, vojnih i kulturnih integracija“. (Stepić, 2016:436).
U aktuelnom slučaju to je Evropska Unija, kao tipičan projekat SAD i Atlantizma, preko koga uz pomoć NATO pakta efikasno kontrolišu i usmeravaju svoje navodne evropske partnere i saveznike. Oni vešto koriste istorijski nastale specifičnosti unutar hrišćanskog civilizacijskog kruga Evrope da bi ga podelili po liniji konfesionalne pripadnosti, gde se na jednom kraju našla rimokatolička i protestantska Evropa, a na drugom pravoslavni hrišćani.[8] Tu eklisiološku razliku reaktuelizovali su atlantistički geopolitičari a pre svih Z. Bžežinski po formuli Zapad i ostali (The West and the Rest), da bi je prihvatili i drugi, uključujući i već pomenutog Semjuela Hantingtona. „Bila je stvorena suštinski transatlanski prožeta predstava o ‘Zapadu’. Zapad je obuhvatio Zapadnu i Južnu Evropu, Veliku Britaniju, kao i delove Skandinavije, i sasvim presudno Sjedinjene Države i Kanadu“. (Minkler, 2016:37).
Najbolji primer „sudbine“ pravoslavnih zemalja u zapadnom poretku možemo sagledati kroz slučajeve Grčke, Rumunije i Bugarske. Primljene su u EU i NATO pakt isključivo iz strateških geopolitičkih razloga, zbog njihove izuzetne važnosti za efikasnu kontrolu tog dela Rimlanda, kako na Balkanu tako i u zoni Crnog Mora i Mediterana, jer se time na kvalitetan način po zapadne interese baražiraju geopolitički interesi Rusije u tom području. Dakle, te zemlje su primljene u zapadne političke, vojne i ekonomske strukture isključivo zbog važnosti njihovog geopolitičkog položaja, ali sa statusom pravoslavnih autsajdera koji se doživljavaju kao jedna vrsta civilizacijske anomalije koja se mora istrpeti zbog njihove geopolitičke važnosti. To nedvosmisleno primećuje i potvrđuje Milomir Stepić idući tragom samog Semjuela Hantingtona.[9] „Marginalna pozicija Rumunije i Bugarske u NATO i EU, tranzicione tekovine ‘divljeg kapitalizma’, postintegracioni ekonomsko-finansijski problemi, masovna emigracija stanovništva, nezaposlenost i različiti oblici društvene patologije jačaju antizapadni revolt javnosti, ali i potvrđuju da su ove države analogno Grčkoj, ‘anomalija, pravoslavni autsajderi u zapadnim organizacijama’“ (Stepić, 2016:441).
Jednom utvrđene moderne granice Zapadne civilizacije, koje duboku zasecaju u korpus celovitog hrišćanskog tkiva, iznedrile su naizgled nepremostive razlike u geopolitičkim interesima, nivelišući i ignorišući i ostale sličnosti i razlike, na primer, između slovenskog i neslovenskog identiteta unutar pravoslavnog hrišćanskog separatuma (Srbi, Rusi, Grci, Rumuni, Bugari i dr.). Time je iznova aktuelizovana tzv. identitetska ekscentričnost Evrope, o kojoj piše Herfrid Minkler, a koja je već nekoliko puta od perioda Antike pa do danas pomerala geografske predstave o svom središtu i identitetu, od Aristotela koji je Grčku označio kao „autentičnu kulturu između Evrope i Azije“, pa preko Rima, Atine i Jerusalima, kao „tri velika identitetska mesta Evroljana, Rim kao izvor pojam političkog i pravnog oblikovanja, Atina kao simbol književnosti i filozofije i Jerusalim kao fokus verskog identiteta Evrope“ (Minkler, 2016:54). Prethodni navodi su još jedna jasna potvrda o identitetskom traganju unutar same Evrope, čiji se civilizacijski i kulturološki sadržaji mogu posmatrati iz više kulturoloških dimenzija.[10] A „Evropa za nas zato nije geografski, nego istorijski pojam. U istom smislu posmatramo i Zapad: ne kao geografsko područje sveta (ili Evrope), nego kao posebnu istorijsku epohu u kojoj se javio jedan poseban (po tome nazvan ‘zapadni’) sistem vrednosti! To je sistem koji polazi od ličnosti pojedinačnog čoveka kao najrealnije ljudske pojave, kao realnosti bez obzira na to da li mi tu realnost možemo da shvatimo (i filosofskim pojmovima obuhvatimo) ili ne!“ (Vidović, 1989:73).
Dakle, geopolitička podela unutar hrišćanskog korpusa izvedena je na liniji sebičnih interesa zapadnih gospodara moći, a ne prema nekim suštinskim i nepremostivim razlikama unutar nje same. Čak ni sam Z. Bžežinski, iako gorljivi zastupnik interesa atlantističkog Zapada, nije propustio priliku da to markira kao zapadnu „uzurpaciju identiteta ‘Evrope’“.[11] O tome na drugi način svedoči i E. Vajki: „Ne smije se, naime, zaboraviti da je judeo-kršćanstvo izvor svega pozitivnog ostvarenog unutar (i od) naše civilizacije. U prvom redu misli se na mojsijevski univerzalni moral, na Kantov moralni imperativ, na univerzalna ljudska prava, kao i na praktične aspekte kršćanstva sadržane u socijaldemokraciji. Te vrijednosti postoje i razvijaju se bez obzira na određenu kontraverznu praksu Zapada koja, u nekim svojim segmentima, stavlja u pitanje vlastita civilizacijska dostignuća.“ (Vlajki, 2016:271). Uostalom, takva isforsirana civilizacijska podela izvršena je najviše unutar hrišćanskog civilizacijskog korpusa, sve ostale civilizacije po S. Hantigntonu prestavljaju manje ili više celovitu i konzistentnu civilizacijsku strukturu, koja unutar sebe ima razlika ali one nisu generisane tako da bi je delili na dve ili više novih civilizacija. Dakle, istorijski indukovane razlike unutar hrišćanstva nisu takvog karaktera da bi nužno generisale njegovu civilizacijsku podelu (one su pre svega eklisiološko-konfesionalnog kataktera). Reč je zapravo o jednoj civilizacijskoj strukturi (pogotovo ako se ona sagleda iz perspektive i ugla drugih civilizacijskih korpusa), koju je atlantistički Zapad podelio i dizajnirao u skladu sa svojim ekonomskim i političkim interesima, iskopavši tako veliku geopolitičku provaliju unutar hrišćanskog sveta. Ona je i danas u službi opravdavanja njihove sebične spoljnopolitičke i finansijske moći i očuvanja statusa globalnog hegemona. „Evropa se završava tamo gde se završava zapadno hrišćanstvo i počinju islam i pravoslavlje. To je odgovor koji Zapadnoevropljani žele da čuju, koji oni odobravaju sotto voce i koji različiti intelektualci i političke vođe eksplicitno potvrđuju.“ (Hantington, 1998:178).
Zaključak:
Možda je u zaključnom delu našeg rada o ovoj tegobnoj i kontroveznoj temi metodološki i argumentativno najuputnije navesti stavove samog Semjuela Hantingtona koji potpuno eksplicitno i sa povećom dozom zapadnog cinizma razrešava postavljenu dilemu. Dakle, kakva je sudbina i ishod političkih namera i planova lokalnih političkih elita da svoju zemlju civilizacijski prekodiraju i transliraju u drugi civilizacijski krug: „Političke vođe ispunjene arogantnim ponosom, koje misle da mogu fundamentalno da preoblikuju kulturu svojih društava, osuđene su na neuspeh. Mada mogu da uvedu elemente zapadne kulture, oni nisu u stanju da trajno potisnu ili eliminišu najvažnije elemente svojih domaćih kultura. Obrnuto, kada je zapadni virus jednom unesen u drugo društvo, teško ga je izbaciti. Virus je otporan, ali nije fatalan; pacijent preživljava, ali nikada nije kao što je bio. Političke vođe mogu da prave istoriju, ali ne mogu da joj uteknu. Oni stvaraju pocepane zemlje; oni ne stvaraju zapadna društva. Oni inficiraju svoju zemlju kulturnom shizofrenijom koja postaje njena stalna karakteristika.“ (Hantington,1998:172)
U tom kontekstu sagledano i naše „dugo putovanje u Jevropu“ može trajati „beskonačno“ iz prostog razloga jer se i nema kuda otputovati.[12] Srbija je kao što smo već konstatovali inherentni deo Evrope od svog državnog postanka do danas. Biće da je Evropa ta koja, kao i vekovima pre toga, luta za svojim geografskim, geopolitičkim, cvilizacijskim i kulturološkim određenjem.[13] Najviše danas u svojoj posthrišćanskoj fazi koju obeležava radikalna dehristijanizacija njenog identiteta, politički i pravno formalizovana još u ugovoru iz Mastrihta.
Literatura:
Bžežinski Z. (2001) Velika šahovska tabla, Podgorica, CID
Vidović Ž. (1989) Ogledi o duhovnom iskustvu, Beograd, Svairos
Vivijan H. (2010) Serbija, raj siromašnih, Beograd, Službeni glasnik
Vlajki E.(2016) Američko-islamski antisrpski džihad, Beograd, Filip Višnjić
Dejvis N. (2005) Evropa, jedna istorija, Novi Sad, Vega medija
Dincelbaher P. (2009) Istorija evropskog mentaliteta, Beograd, Službeni glasnik
Despotović LJ. (2008) Srpska politička moderna, Srbija u procesima političke modernizacije 19. veka, Novi Sad, Stilos
Despotović LJ. (2015) Geopolitika destrukcije, Sremski Karlovci, Kairos
Kožminjski M. (2009) Evropska civilizacija, Beograd, Službeni glasnik
Minkler H. (2016) Sila u središtu, Beograd, Albatros Plus
Milošević Z. (2010) Politička modernizacija, Beograd, Institut za političke studije
Majnhof U; Triandafilidu A. (2008), Transkulturna Evropa, Beograd, Klio
Napoleoni L. (2012) Ološ ekonomija, Beograd, Hisperia-edu
Fukujama F.( 2002) Kraj istorije i poslednji čovek, Podgorica, CID
Hantignton S. (1998) Sukob civilizacija, Podgorica, CID
Radovanović M. (2008) Kosovo i Metohija, Beograd,Službeni glasnik
Stepić M. (2016) Geopolitika, ideje, teorije, koncepcije, Beograd, Institut za političke studije
[1] „Kraj istorije bi značio kraj ratova i krvavih revolucija. Slažući se oko ciljeva, ljudi više ne bi imali krupne razloge da se bore.“, Fukujama F., 2002, Kraj istorije i poslednji čovek, CID, Podgorica, str. 321.
[2] Vidi: Napoleoni L., 2012, Ološ ekonomija, Hisperia-edu, Beograd, str. 43.
[3] Vidi: Despotović LJ., 2008, Srpska politička moderna, Stilos, Novi Sad, str. 29.
[4] Vidi: Vivijan H., 2010, Serbija, raj siromašnih, Službeni glasnik , Beograd, str. 171.
[5]„Evropa je pre svega jedna kulturna celina. To je, takoreći , kontinent kulture. Kao takva, svoje granice označava odvajanjem od onoga što se smatra neevropskim.“, Mazurkijevič P., „Hrišćanski koreni Evrope“, u zborniku Evropska civilizacija, priredio Kožminjski M., 2009, Službeni glasnik, Beograd, str. 39.
[6]„Oštrina religijskih raspri objašnjava se time što veroispovesti, kao i sve veštačke mase, imaju dvostruku tendenciju: da se prema unutra kruto formiraju, a prema spolja da zauzimaju frontovski položaj.“, Dincelbaher P., 2009, Istorija evropskog mentaliteta, Službeni glasnik, Beograd, str. 139.
[7]„Geografska Evropa je uvek morala da se bori sa viđenjima Evrope kao jedinstvene zajednice, a u odsustvu zajedničkih političkih struktura evropska civilizacija se može definisati jedino uz pomoć kulturološkog kriterijuma. Tu se obično naročito naglašava uloga hrišćanstva, uloga koja nije prestala ni kada se predznak ‘hrišćansk’ izgubio iz naziva.“, Dejvis N., 2005, Evropa, jedna istorija, Vega medija, Novi Sad, str. 9.
[8]„Počinjući na severu, ona ide duž onoga što su sada granice između Finske i Rusije i Baltičkih država (Estonije, Latvije i Litvanije) i Rusije, kroz zapadnu Belorusiju, Ukrajinu, razdvajajući unijate od pravoslavnog istoka, Rumuniju između Transilvanije sa njenim katoličkim mađarskim stanovništvom i ostatkom zemlje i prethodnu Jugoslaviju duž granice koja razdvaja Sloveniju i Hravtsku od ostalih republika. Naravno, na Balkanu ova granica se podudara s istorijskom podelom između Austougarskog i Otomanskog carstva. To je kulturna granica Evrope i u posthladnoratovskom svetu to je, takođe, politička i ekonomska granica Evrope i Zapada.“ Hantignton S., 1998, Sukob civilizacija, CID , Podgorica, str. 176.
[9]„Ako Zapad ima ovako odbojan stav prema jednoj Grčkoj, čija klasična civilizacija, kako konstatuje Hantington, predstavlja temelj i Zapadne cvilizacije, a potonje veze sa Zapadom su intezivnije od ostalih pravoslavnih naroda, da li to znači da još lošiji tretman sledi Rumuniji i Bugarskoj?“ Stepić M., 2016, str. 441.
[10]„Konzervativna zapadnohrišćanska imperijalistička političko-istorijska i civilizacijska koncepcija IMPERIJE (CENTAR, PRVI SVET) PERIFERIJE i LIMESA, objašnjava ovu strukturu kao rezultantu duhovno-verske, kulturno-civilizacijske, regionalno-razvojne, socijalne, geopolitičke i regionalne polarizacije evropskog kontinenta od rimske i vizantijske epohe do danas.“ Radovanović M., 2008, Kosovo i Metohija, Službeni Glasnik, Beograd, str. 176.
[11]„…u širem smislu Evropa je zajednička civilizacija koja proizilazi iz zajedničke hrišćanske tradicije. Uže zapadno određenje Evrope bilo je povezano sa Rimom i njegovim kulturnim nasleđem. Ali evropska hrišćanska tradicija takođe uključuje i Vizantiju i njene ruske pravoslavne naslednike […] u poslednje vreme, zapadna Evropa uzurpirala je identitet ‘Evrope’“. Bžežinski Z., 2001, Velika šahovska tabla, CID, Podgorica, str. 79.
[12]Srbija se, kako je rekao Svetozar Marković, „stalno vrti u jednom kolovratu“, nepotrebno trošeći socijanu energiju, iscrpljujući se već generacijamo oko pitanja da li je i koliko deo Evrope. A ona je to bila taman toliko koliko je Evropa u raznim periodima njene istorije htela da joj prizna, vođena svojim sebičnim interesima Metropole.
[13] Vidi: Majnhof U., Triandafilidu A., 2008, Transkulturna Evropa, Beograd, Klio, str. 347.
Ostavi komentar