Autor: Danilo Koprivica, politikolog
Petu godinu zaredom Finska je zvanično najsrećnija zemlja sveta. Zemlja je sa najboljim svetskim obrazovnim sistemom. Svetski je lider u digitalizaciji državne uprave. Možda najskromniji i najjednostavniji ljudi današnje Evrope, Finci, oduvek su bili skloni inovacijama i eksperimentima, ali i krupnim i naglim društvenim promenama, neretko radeći u korist svoje štete.
Pritom, ne mislimo samo na donekle iznuđeno savezništvo sa nemačkim nacistima tokom Drugog svetskog rata, već i na neke važne odluke iz društvenog i privrednog života Zemlje hiljadu jezera.
Ako je totalna digitalizacija državne uprave usrećila sve finske građane, a drastičan pad proizvodnje drvne industrije tek mnoge ekologe, koga je usrećila odluka da se u perjanicu i ponos finskog razvoja, kompaniju sa najvišom kompanijskom etikom, uvede američki kapital jednog američkog giganta, da bi Nokia ubrzo kapitulirala pred superiornijim proizvodima drugog američkog tehnološkog giganta?
Može li ulazak Finske u NATO zvanično najsrećniju naciju sveta učiniti hipersrećnom? Ima li u budućoj finskoj istoriji imalo mesta za sagu o „srećnijoj srećiˮ u eri u kojoj proizvodnja i izvoz straha i strateških ucena postaju najkurentniji produkt naše civilizacije? Misleći sve vreme na nas, otkrivamo da li će se ponoviti istorija pogrešnih finskih odluka.
Vreme je za šezdeset devetu Zelenu debatu, za novu sesiju serijala Dosije.
DRUŠTVO I PRIRODA
Finska je severnoevropska, skandinavska i baltička zemlja. Površine je 338.000 km2 i u njoj živi oko pet i po miliona stanovnika. U potpunosti dominiraju Finci, kojih je 93%. Šveđana je 5,5%, a finski i švedski su službeni jezici. Luterani su dominantna religijska skupina (86%).
Glavni i najveći grad zemlje je Helsinki (650.000) koji je 1550. g. osnovao švedski kralj Gustav Vasa. Veći gradovi su i Espo (280.000), Tampere (250.000) i Turku (180.000).
Zemlja je nizija, brdovitih ravnica, gustih šuma i umerenih planinskih uzvišenja (1324 metara nadmorske visine). Preko 2/3 površine zemlje zauzimaju šume, a jezera, kojih je oko 190.000, čine oko 9% ukupne površine. Finskom teče oko 2.000 reka, koje obiluju brzacima i vodopadima. Finska je i zemlja ostrva i ostrvaca, kojih je oko 180.000, od toga 500 naseljenih i povezanih mostovima ili trajektima.
Zemlja se proteže od severa prema jugu. Jedna je od najsevernijih zemalja sveta, koja četvrtinom površine leži iza Arktičkog pojasa, tako da period belih letnjih noći traje oko 70, a polarnih noći oko 50 dana, sve u zavisnosti od geografske širine. Ipak, zbog uticaja okeana, klima je daleko blaža negoli to njen geografski položaj najavljuje.
ISTORIJSKE NAPOMENE
Sedam vekova Finska je bila deo Švedske. Od 12. veka do 1809. godine Stokholm je bio glavni grad svih finskih okruga. Švedski je sve vreme bio dominantan jezik širom Finske. Tokom verskih sukoba u 17. veku Hakapelita, laka finska konjica, sejala je strah među nemačkim katolicima. Švedska dominacija prestaje tokom Velikog severnog rata (1700-1721), kada otpočinje uspon Rusije na Baltiku i u Evropi.
Godine 1809, nakon rata Rusije i Švedske, Finska je potpuno pripojena Ruskom carstvu sa statusom autonomnog velikog vojvodstva, što je postavilo temelje današnje države. Aleksandar Prvi, ruski car, postao je i prvi veliki vojvoda, dajući zemlji visok stepen autonomije. Helsinki postaje glavni grad 1812. Zemlja dobija svoj monetarni sistem 1860, a vojsku 1878. Prva skupština je zakazana 1863.
Na kulturnom planu, značajni datumi su objava nacionalnog epa Kalevala 1835. i dekret Aleksandra Drugog, koji je omogućio ustanovljenje finskog jezika kao zvaničnog jezika. Rusija je u tom periodu podsticala buđenje nacionalne svesti Finaca sa namerom odvajanja od, Fincima tada bliskog, švedskog kulturnog identiteta.
JAN SIBELIJUS (1865-1957)
Na polju koncertne muzike, Sibelijus je komponovao kultno delo za violinu, njegov najomiljeniji instrument – Koncert za violinu i orkestar, d-mol, opus 47 (1903–1905).
Bio je veliki majstor simfonijske muzike. Komponovao je ukupno sedam simfonija i trinaest simfonijskih poema, inspirisanih nacionalnom istorijom i mitovima iz Kalevale, kao i borbom za oslobođenje od Carske Rusije.
Dok vam drugi mogu nuditi koktele, ja vam mogu ponuditi samo čistu izvorsku vodu.
Od 1881. pa sve do revolucije iz 1917. trajao je period rusifikacije Finske i borbe protiv naraslog finskog separatizma. U tom periodu, nakon revolucije u Rusiji iz 1905, Finska radikalno demokratizuje politički sistem, uvodeći jednodomni parlament i opšte pravo glasa. Među poslanicima se, nakon izbora, po prvi put u svetu našlo i devetnaest žena. Odmah nakon Oktobarske revolucije, Finska je proglasila nezavisnost, da bi već 1918. u zemlji otpočeo kratak ali veoma krvav građanski rat, čije će posledice dugo opterećivati političku atmosferu zemlje.
Dve decenije kasnije, Finska ulazi u niz ratnih sukoba, najpre kao žrtva ruske agresije. Zimski rat (1939-1940) otpočinje napadom SSSR sa 450.000 vojnika i bombardovanjem Helsinkija. Liga naroda izbacuje SSSR iz članstva i daje otvorenu podršku Finskoj. Rat je završen značajnim ustupcima u korist SSSR, koji je i pored izrazite vojne nadmoći pretrpeo iznenađujuće gubitke. Željni osvete, Finci brzopleto ulaze u savez sa nacističkom Nemačkom. Taj ratni sukob se pamti kao Nastavljeni rat (1941-1944), u kom je finska vojska dala podršku opsadi Lenjingrada. Ubrzo, pogrešna odluka, dolazi na naplatu. Nepovoljan razvoj događaja nateraće Fince da 1944. u Moskvi sklope primirje sa SSSR, koje je podrazumevalo i operacije proterivanja Nemaca u sukobima tokom 1944. i 1945, upamćeno kao Laponski rat. Godine 1947. Finska je potpisala Mirovni sporazum sa SSSR kojim je izgubila teritoriju Karelije i Pečenge, tj. 10% ukupne površine i oko 20% industrije zemlje. Tada je prihvatila isplatu ratne odštete u korist SSSR. Taj buran i krvav period istorije Finske, od Građanskog rata iz 1918. do okončanja Drugog svetskog rata i mira sa SSSR, 1947. obeležiće donekle kontroverzna ličnost Karla Manerhajma, predsednika republike i jedinog finskog maršala. Finska je morala sporazumom o prijateljstvu sa SSSR iz 1948. odbiti Maršalov plan i zadržati vojnu neutralnost po osnivanju NATO pakta, iako su SAD tajno podržale finske socijaldemokrate u naporima za očuvanjem državne nezavisnosti. Takođe, nije mogla pristupiti odbrambenom savezu sa Švedskom i Norveškom. U zemlji su planski brisani tragovi sukoba i animoziteta sa Sovjetima.
Zemlja doživljava tešku ekonomsku krizu nakon raspada Sovjetskog Saveza 1990. I tada se pojavljuje Nokia koja, zahvaljujući svojoj inovativnosti i posebnoj korporativnoj etici, postaje dominantna privredna snaga, učestvuje u BDP Finske sa 4% i puni državnu kasu sa 1/3 svih korporativnih poreza. A onda se neko dosetio, niko više ne pamti ko je to bio, da u kompaniju sa finskom posvećenošću uvede američki kapital jednog američkog giganta (Microsoft), da bi Nokia ubrzo kapitulirala pred superiornijim proizvodima drugog američkog tehnološkog giganta (Apple).
Finska se priključila EU 1995. odlukom parlamenta, nakon održanog konsultativnog referenduma (56,9% ZA). Postala je deo šengenskog prostora 1996, a članica evrozone 1999. 18. maja 2022. Finska je uprkos ranijim tvrdnjama svojih najviših funkcionera podnela zahtev za prijem u NATO.
OLANDSKA OSTRVA
Olandski arhipelag, ukupne površine 1512 km2, sastoji se od okvirno trista nenaseljenih ostrva i osamdeset naseljenih, sa oko 30.000 stanovnika, kao i oko 6000 sprudova. Nalaze se na strateški važnom položaju, na severnom ulazu u stokholmsku luku, na ulazu u Botnijski zaliv, kao i u neposrednoj blizini Finskog zaliva.
Krajem Velikog rata izbila je kriza na relaciji Švedska i Šveđani, stanovnici ostrva sa jedne strane, i stanovnici Finske, kao zemlje kojoj Olandi formalno pripadaju, sa druge strane.
Uprkos referendumu za nezavisnost Finska nije okupirala ostrva, već je slučaj predala Ligi naroda koja je ostavila suverenitet Finskoj, ali sa jasno utvrđenim obavezama.
Oland je danas demilitarizovana i potpuno neutralna teritorija. Suverenitet pripada Finskoj koja postavlja guvernera i ostrva nisu nezavisna, iako su veoma autonomna sa skupštinom i vladom i imaju zagarantovane političke predstavnike u finskom parlamentu. To im garantuje Zakon o autonomiji.
Neobičan status Olandskih ostrva u jednom trenutku, tačnije 2007, bio je inspiracija i za srpski predlog za moguće mirno rešenje kosovskog pitanja.
ZAŠTO BI FINCI BILI SREĆNIJI OD DRUGIH NARODA?
Sva deca do svoje sedamnaeste godine dobijaju dečji dodatak od oko 100 evra, s kojim roditelji slobodno raspolažu, ali se novac uglavnom čuva za period kada će se deca osamostaliti.
Obrazovanje u svim javnim ustanovama i školama u Finskoj potpuno je besplatno, a obrazovni sistem Finske smatra se najboljim na svetu. Biti prosvetni radnik u Finskoj nije nimalo lako, jer se biraju samo najbolji. Konkurencija je velika, kao i primanja i društveni status prosvetara.
LJudi provode u prirodi neuobičajeno mnogo vremena, naročito sa decom. Očevi u proseku provode više vremena sa svojom decom nego majke. U Finskoj postoji trideset i devet nacionalnih parkova, od toga devet u Laponiji.
Vode finskih jezera i reka su neverovatno čiste, gotovo direktno pitke.
Finska je zemlja sa oko tri miliona sauna.
Finska je svetski lider u digitalizaciji uprave i u reciklaži otpada. Reciklira se devet od deset plastičnih flaša.
Svim stanovnicima zakonom je zagarantovano pravo na internet.
Građani imaju maksimalno poverenje u državni aparat, naročito u policiju koja predstavlja jedinstvenu celinu, čime se izbegava distribucija moći. Naročito one tajne ili prikrivene.
Finci imaju filozofiju sreće koju nazivaju SISU, koja podrazumeva niz principa po kojima se čovek vlada i samopobeđuje.
Pa ipak, čini se da se pre radi o zadovoljstvu kvalitetom života nego o emotivnoj sreći, jer zemlja i dalje ima visok stepen samoubistava, alkoholizma i depresije.
PREPORUKA
Nezaboravno kolektivno samoubistvo, Arto Pasilina.
Jedan direktor i jedan pukovnik, oba sa ambicijom da i jedan i drugi što pre postanu pokojnik, neplanirano, životom izazvani, dakle sasvim slučajno, mada svi znamo da ništa nije slučajno, sreću se na mestu koje su izabrali za samoubistvo.
Nakon što su shvatili da u Finskoj postoji još mnogo ljudi spremnih da od samoubistva naprave nezaboravan događaj, daju oglas i započinju suicidnu avanturu.
A vi započnite čitanje ovog baš-baš finskog romana.
***
Ovi redovi, kao i predavanje, zapravo su posvećeni propuštenoj šansi ove generacije, da se dobri duh dobre Finske proširi na najveći deo Evrope, od Baltika do Jadrana.
Do nove priče i do nove šanse, valja nam se obrazovati i raditi, za sebe i na sebi, nadati se i moliti da krvoproliće nedužnih u Ukrajini, bez obzira kojem narodu pripadali, što pre stane. A da na granicama Finske i Rusije, kao i na Balkanu, nikad ne otpočne.
Budućnost je tako neizvesna da je često precenjena. Ništa se ne dešava bez prošlosti.
Učimo se čitanju znakova kraj istorijskog puta.
Ostavi komentar