Despot Đurađ Branković: poslednji veliki vladar srpskog srednjeg veka
Autor: Doc. dr Boris Stojkovski
Osmanski prodor u Jugoistočnu Evropu i na Balkansko poluostrvo Srbiju je doveo u nezavidan spoljnopolitički položaj. Smrt cara Stefana Dušana 1355. godine učinila je kraj nekadašnjem srpskom Carstvu. Nakon propasti dinastije Nemanjića, usledila je Kosovska bitka (nešto pre i Marička), a Srbija je ušla u jednu turbulentnu epohu. Despotovina, koja je nastala 1402. godine, utrla je put poslednjem velikom usponu Srbije srednjeg veka, najpre pod despotom Stefanom Lazarevićem, a potom i pod vlašću despota Đurđa Brankovića.
Poreklom iz Zahumlja, Brankovići su svoj uspon ostvarili još od vremena kralja Milutina (1282-1321). Vojvoda Mladen, župan i upravitelj Trebinja i Dračevice, držao je ove oblasti još od doba kralja Milutina i njegovog naslednika kralja Stefana Dečanskog (1321-1331). Sevastokrator Branko Mladenović, koji je upravljao oblašću oko Ohrida bio je zapravo pravi rodonačelnik dinastije. Svoju titulu je dobio od samog cara Stefana Dušana, a za njega se vezuje i čuveni Brankov pojas, čiji se deo čuva u Londonu. Sa druge strane, za njega je napisan i ukrašen Psaltir koji se danas čuva u Rumunskoj akademiji nauka u Bukureštu.
Svakako najpoznatiji naslednik Branka Mladenovića je bio Vuk Branković, otac despota Đurđa Brankovića, čija je supruga i despotova majka bila kći kneza Lazara i kneginje Milice Mara Lazarević. Vuk Branković je bio najugledniji srpski vlastelin nakon Kosovske bitke, u kojoj je i sam uzeo učešće i komandovao desnim krilom vojske kneza Lazara. Iako je posle bitke postao osmanski vazal, sultan mu nikad do kraja nije verovao. Nakon 1396. godine sedište Priština, deo Polimlja, sjenički kraj i Brskovo postaju posed Brankovića i centar njihovog područja. Vuk i Mara su imali trojicu sinova, to su bili Grgur (Gerasim), Đurađ i Lazar, a srednji sin, Đurađ Branković, ostvario je svakako najzavidniju karijeru.
Đurađ je svoga ujaka despota Stefana pratio i učestvovao i u bici kod Angore 28. jula 1402. godine, a i u Carigradu gde je od vizantijskog cara Jovana VII Paleologa, koji je vladao umesto odsutnog brata i cara Manojla II, knez Stefan Lazarević dobio titulu despota. Došlo je do neslaganja između njega i Stefana, o čemu pojedinosti nisu poznate. U Turskoj je izbio građanski rat nakon smrti sultana Bajazita, u kom su učestvovali Musa i Sulejman.
Ovaj građanski rat imao je svoje reperkusije i na Srbiju, jer su i srpski velikaši, svaki iz svoga interesa, zauzeli strane. Vrhunac sukoba Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića bila je Tripoljska bitka novembra 1402. godine. Sa jedne strane bili su Đurađ i turske trupe koje je dao Sulejman, dok je despot Stefan dobio u pomoć trupe koje je iz Turske, pak, poslao sultan Musa. Mir sa Brankovićima je ubrzo sklopljen, ali je novi rat izbio posle 1405. godine, i smrti kneginje Milice. Sa jedne strane bio je odmetnuti Stefanov brat Vuk Lazarević, uz njega je bio Đurađ Branković i njihova podrška sultan Sulejman. U međuvremenu je Stefan Lazarević postao i ugarski vazal, tako da je sa druge strane stojala koalicija u kojoj su bili despot Stefan, firentinski velikaš iz Ugarske kojeg je kralj Žigmund poslao u pomoć Pipo Spano (obojica vitezovi reda Zmaja), dok je tokom sukoba sultan Musa pogubio Lazara Brankovića. Kraj građanskog rata u Turskoj, doveo je do toga da Đurađ Branković postane Musin saveznik, ali kako Musa nikad nije verovao Đurđu nastupio je pokušaj trovanja Đurđevog, ali bez uspeha. Mir despota Stefana i Đurđa Brankovića konačno je usledio u jesen 1412. godine.
Dolazak Mehmeda I 1415. godine doveo je do kratkog predaha i prividnog mira sa Turcima. Đurađ Branković je od otvorenog protivnika postao drugi čovek Despotovine. Ženidba 1414. godine Irinom (Jerinom) Kantakuzin, uglednom vizantijskom plemkinjom podigao je njegov značaj u državi. Đurađ je vladao u Zeti i ušao rat sa Venecijom (Drugi skadarski rat). Kraj ovom višegodišnjem sukobu učinio je Vučitrnski mir 1426. godine. On je sankcionisao da Republika nije bila dužna da plaća danak za Kotor, dobila je Paštroviće, Grbalj, 100 kuća Andrije Humoja u skadarskom distriktu, kotorske solane, utvrđene prelaze na Bojani. Despotovina je dobila solane Balšića, opatiju Svetog Nikole na Bojani, Budvu i Ratačku opatiju. Poslednje obaveze izvršene su 1434. godine. Regulisano je pitanje trgovine solju u Budvi. Sporazumom je određeno da se ubuduće u Budvi može prodavati so despota i njegovih podanika, proizvedena na njihovoj teritoriji.
Despot Stefan je pred kraj života sazvao državni i crkveni sabor u Srebrnici kod Stragara gde je pozvao sve prisutne da Đurđa Brankovića prihvate za njegovog naslednika, a od Đurđa je tražio da sledi njegovu spoljnu politiku. U Tati je Stefan 1426. godine vodio pregovore sa ugarskim kraljem Žigmundom Luksemburškim koji je Đurđa prihvatio za naslednika i despota uz uslov da se Ugarima vrate Beograd i Golubac, Mačva i krajevi zapadno od Drine. Kada je umro despot Stefan Lazarević 1427. godine, despot je postao upravo Đurađ. Vizantijski uticaj je prožimao ovog poslednjeg velikog vladara srednjovekovne Srbije, ne samo zbog žene, Irine Kantakuzin, već i zbog epohe u kojoj je živeo. Prema rečima Momčila Spremića, bez sumnje najvećeg poznavaoca epohe despota Đurđa, on je na presto došao kao Zreo čovek pun životnog iskustva (pretpostavlja se da je rođen oko 1377. godine). Svedok minulih vremena, budući da je Kosovo srce Brankovićevih zemalja, dobro je razumeo aktuelne kompleksne političke događaje, ali je istovremeno bio i vrlo odan tradicijama svoje zemlje i naroda.
Na početku se postavilo pitanje odnosa sa Ugarskom. Predaja Beograda je usledila već 1427. godine, a postavilo se i pitanje Golupca. Ovo značajno utvrđenje zapovednik Jeremija je predao Turcima, i oko njega su se nastavile osmansko-ugarski sukobi. Srpski je despot postao Baron ugarskog kraljevstva. Vazalnu zakletvu Žigmundu Luksemburškom pratila je obaveza dolaska na ugarski sabor, zatim vojna pomoć, feudalna obaveza poznata kao consilium et auxilium. U jednom trenutku despot Đurađ je bio najbogatiji ugarski baron, i bio je deo feudalne hijerarhije Ugarske, potpuno uklopljen u njena pravila i običaje. Među posede despota Đurđa ubrajali su se Kupinovo, Bečkerek, Bečej, Irig, Mitrovica, Debrecin, Nađbanja, u Bačkoj Perlek, Petrovo Selo i mnogi drugi posedi, gradovi i trgovi diljem Ugarske.
Osmanska opasnost se istovremeno nadvila nad Srbijom, te je despot Đurađ Branković morao da položi i vazalnu zakletvu novom sultanu Muratu II. Sloboda je imala biti plaćana sa 50.000 dukata harača, kao i 2000 vojnika pomoćnih odreda. Zeta, Usora, i posebno značajni rudnik Srebrenica su ušli u sastav srpske države.
Potreba za novom prestonicom, za koju je plaćena dozvola od sultana dovela je do gradnje grada na ušću Jezave u Dunav-Smedereva, poslednje prestonice srednjovekovne srpske države. Đorđe Kantakuzin je rukovodio izgradnjom, a despotica Irina ostala je upamćena u svesti kao prokleta Jerina, budući da je stanovništvu nametnuta obaveza gradozidanija, te da su radovi bili teški i iscrpljujući. Smederevo su činili Mali i Veliki grad sa 24 kule, a u njemu se nalazila kovnica i riznica. Gradnja je završena do 1430. godine, a u tom periodu vizantijski poslanici su došli u Srbiju te despota ovenčali vencem njegova dostojanstva i od tad je on i formalno Đurađ, po milosti Božjoj, despot Raškog kraljevstva i Albanije gospodar, kako se potpisivao. Dvor se nalazio u Malom gradu, a Smederevo je bilo kažu veliko koliko i Dubrovnik. U gradu se nalazila i mitropolijska crkva i mošti Svetog Luke, a pred kraj despotova života i patrijaršija je našla svoje utočište i zbeg u ovom gradu.
Ali naredna dekada donela je pregršt teških spoljnopolitičkih zbivanja koji će se okončati ratom sa Turcima i zauzimanjem ove prestonice po prvi put. Rat u Zeti je prvo vođen, te je usledilo potčinjavanje Đuraševića (odnosno Crnojevića). Zatim, posle 1433. godine Usora postaje deo Srbije, a vođen je i rat sa bosanskim velikašem Radosavom Pavlovićem. U svojoj spoljnoj politici despot Đurađ Branković je bio večni prijatelj Dubrovnika. Nakon 1435. godine, despot je morao kćer Maru poslati u sultanov harem. Ali ni to nije zaustavilo ratobornog sultana Murata II, čija je jedna vojska prodrla u Erdelj, a druga u Srbiju, u Kučevo i Braničevo. Zauzela je grad Borač u Gruži, Ostrovicu kod Rudnika i manastir Ravanicu. Srbi su sultanu morali da ustupe tvrđavu Ždrelo. Sledeće godine je na čelo vojske koja je opsela Smederevo stao lično sultan. Despot je u ugarskoj prikupljao pomoć, a grad je branio njegovi sin Grgur i šurak Toma Kantakuzin. Prvi pad Despotovine usledio je 18. avgusta 1439. godine. Pali su i Srebrenica dok je Stefan Vukčić Kosača zauzeo despotove zemlje u Bosni. Despot je utočište potražio u Ugarskoj gde je usledila pomoć novog kralja Alberta Habzburškog, ali i otvorena podrška despota Đurđa Brankovića rečenome kralju Albertu. Mnogi Srbi su napustili despotovinu. Naseljavanje u Italiju (Apulija, Marka) je usledilo, kao i dolazak do Vlaške i Rusije dela srpskog stanovništva. Naseljavanje Srba u Ugarsku je uzelo sve veći zamah, a Srbi iz Kovina su preseljeni na ostrvo Čip kod Pešte u kraj koji se i danas zove Srpski Kovin.
Odnos koji su Srbija i Srbi imali prema Firentinskoj uniji je i danas otvoreno pitanje u istoriografiji. Obično se smatra da je despot Đurađ odbio da pošalje delegaciju u Feraru i Firencu 1438-1439. godine, ali postoje neki izvori koji drugačije svedoče. On se i u Đeru susreo sa franjevcem Jovanom Kapistranom, docnijim braniocem Beograda. Jasno je da je despot, iz političkih interesa održavao dobre odnose sa papstvom, lavirajući između Ugarske i Turske, ali je jasna i njegova lična pobožnost i odanost tradiciji i veri predaka. NJegov dalji itinerer bio je prvo Kjođa, zatim Dubrovnik gde je naročito lepo dočekan, potom Zet i nanovo-Dubrovnik (1440. godina), ali je u međuvremenu usledilo zarobljavanje i oslepljenje sinova od strane sultana, Grgura i Stefana Brankovića. Potom je 1441. godine došao prvi pad Novog Brda, ekonomskog centra Srbije, a 1443. godine Stefan Crnojević se pokorio Mlečanima.
Nakon svih ovih događaja usledio je novi pohod Janka Hunjadija iz 1443-1444. godine, koji je u čitavoj istoriji ostao upamćen kao Duga vojna i u kojoj se smatra da je sveukupno učestvovalo 25-27.000 vojnika. Na čelu su se nalazili ugarski kralj Vladislav i rečeni Janko Hunjadi, a njihov saveznik, moćni ugarski baron i srpski despot u egzilu Đurađ Branković dao je pomoć od 8000 vojnika. Nizali su se veliki uspesi, padali su redom Niš, Kruševac i Sofija koji su povraćeni u hrišćanske ruke odnosno osvojeni. Međutim, teška zima i oskudica uslovili su povratak vojske u Budim 1444. godine.
Kao rezultat Duge vojne, ali i mukotrpnih pregovora dve strane sklopljen je Segedinski mir 1444. godine i usledila je obnova Despotovine. Ovaj mir nije dočekan u Ugarskoj svuda sa oduševljenjem, a kardinal Julijan Čezarini pozivao je na rat dalje svim sredstvima protiv Turaka. Despot Đurađ Branković daje svoje posede Hunjadiju u zalog, u zamenu za mir i tu je bila klica svih njihovih kasnijih sukoba, koji je zapravo bio čisto feudalne prirode i odnosio se na bogate posede koje je despot Đurađ imao kao jedan od najuglednijih barona ugarskoga kraljevstva. Kralj na kraju odbija mirovni ugovor, usledio je krstaški pohod, kao i znamenita bitka kod Varne 1444. godine, kada je kralj bukvalno srljao iz pobede u smrt i veliki poraz krstaške vojske. Despot Đurađ poštujući odredbe mira i zarad obnove svoje države nije učestvovao u ovom pohodu. Zbog toga je često proglašavan izdajnikom, odnosno vladarem koji je izneverio očekivanja hrišćanskih vladara. Izdajnik hrišćanstva ili mudri državnik? Reklo bi se pre da je u nameri da produži život svojoj zemlji, ipak postupio u skladu sa realnošću.
Janko Hunjadi preduzeo je novi krstaški pohod čiji je fatalni ishod bila Druga Kosovska bitka koja je vođena 17-19. oktobra 1448. godine. Nakon ove bitke i teškog poraza krstaša u trodnevnom obračunu sa Osmanlijama, Hunjadi i despot Đurađ su došli u otvoren sukob. Pored ranijeg sporenja oko poseda, sada se umešala i činjenica da srpski vladar nije uzeo učešće u ovom pohodu, štaviše, sprečio je Skenderbega da uopšte pomogne Hunjadiju. Na koncu i samog ugarskog gubernatora je zarobio, te je Janko Hunjadi proveo neko vreme kao sužanj u Smederevu. Svog sina Ladislava je na kraju ostavio kao taoca i morao vratiti sve posede despotu Đurđu. Iste je godine usledila opravka carigradskih zidina čime je despot Đurađ Branković pokazao da je bio i u pomoći Vizantiji, koja je brojala svoje zadnje godine.
Ali, sukob sa gubernatorom Ugarske, vojskovođom i docnijim junakom i Srba i Mađara Janošem Hunjadijem nije prestajao. Konfiskacija Brankovićevih poseda usledila je 1450. godine, kao i ubrzo ugarski upad u Smederevo i oslobađanje Ladislava iz tamnice. Konačno, mir je sklopljen u avgustu 1451. godine, a Janoš Hunjadi je otkupio posede za 150.000 dukata. Uz posredovanje despota Đurđa Brankovića, kao posledica mira sa srpskim vladarom, došlo je i do mira sa Turcima.
Srbija, budući vazalna država Osmanskog carstva, dala je novobrdske rudare, kao i deo vojske koja doduše nije učestvovala u samim borbama, i tako indirektno imala učešće u padu Carigrada. Sam despot tri dana i tri noći je tugovao, zatvorivši se u svoju sobu, plačući i jadikujući nad lamentom čitavoga hrišćanstva-padom Konstantinopolja u neverničke ruke moćnog sultana Mehmeda II Osvajača. Konačan pad Novog Brda, Prizrena, Žiče 1455-1456. godine učinili su kraj oblasti Brankovića. Za ovu oblast sačuvan je prvi turski katastarski popis 1455. godine, koji svedoči o tome da su Srbi bili apsolutna većina i gotovo jedino stanovništvo Kosova i Metohije.
Poslednje godine, despot je proveo gledajući nezaustavljiv prodor Osmanlija, ali i pobedu hrišćana kod Beograda 1456. godine, u čemu je i sam imao određenog učešća. Iste godine, međutim, zatekla ga je i smrt. Nasleđe despota Đurđa je krenulo da se ruši. Unutrašnji sukobi u Despotovini, ali i odnosi Turske i Ugarske (i drugih hrišćanskih sila) doveli su do konačnog pada Smedereva i pada despotovine 1459. godine, koju despot Đurađ Branković, nije dočekao.
Kako je izgledala Srbija despota Đurđa? U njoj su živeli i brojni Grci, koji su u državu došli bilo posle pada drugih delova pod turke bilo uz despinu Irinu Kantakuzin. Primera radi, Toma Kantakuzin je bio vrlo ugledni vojskovođa, Mihailo Anđelović, inače po majci potomak tesalijskih vladara, postao je značajna ličnost, a u izvorima se spominju još i carinici i kaluđeri Grci. Od starih ustanova srpskog carstva preživele su kefalije, a pored Grka i Dubrovčani i Turci se pominju u doba despota Đurđa Brankovića.
Alviz Rastić, Junije Gradić su bili vrsne diplomate, a Paskoje Sorkočević i Damnjan Đurđević ne samo to. Oni jesu bili i diplomate, ali je rečeni Paskoje Sorkočević bio i rizničar, a obojica feudalci i članovi tajnog saveta despotovog koji je odlučivao o značajnim državnim mestima. Turčin Ibrahim se nalazio u pratnji despota Đurđa Brankovića, dok je njegov sunarodnik Jusuf naveden carinik u Srebrenici. Ugri su bili despotovi familijari i činovnici na ugarskim posedima, a turska osvajanja uslovljavala su i pojačano naseljavanje Srba u Ugarsku u doba despota Đurđa Brankovića.
Pored Smedereva, njegov dvor se nalazio u Nekudimu, ali zbog toga što nije bio dobro branjen izgrađena je nova prestonica. Ekonomsku snagu Srbiji davali su rudnici, prvenstveno Novo Brdo, ali i Srebrenica. Preko 230.000 dukata godišnje su donosili samo ovi rudnici prihoda despotu Đurđu i dokle god su oni radili Srbija je imala kakvu-takvu privrednu osnovu i mogućnost opstanka. Prihodi u Ugarskoj su takođe bili veliki, te je ovo bez sumnje zadnji privredni uzlet Srbije.
Što se crkve tiče, poznato je uređenje u doba despota Đurđa Brankovića, gde se među vladičanstvima srpske Despotovine pominju Zetska, Raška, Humska, Hvostanska, Toplička, Budimska, Dabarska, Moravička, Skopska, Prizrenska, Lipljanska, Braničevska, Mačvanska, Gradačka i Končulska eparhija. Patrijarh Nikon je bio prvi crkveni poglavar u doba despota Đurđa, koji je na katedru stupio još u vreme despota Stefana Lazarevića 1418-1420. godine, i na njemu sedeo sve do 1435. godine. U njegovo vreme (1420) epaktit Andonije Rafail napisao je Pohvalno slovo knezu Lazaru. Do 1428. godine bio je u Žiči, ali je iz nje morao pobeći pred Turcima, sklonivši se, kako svedoči jedan svetogorski monah i prepisivač, kod despota Đurđa u Podunavlje. Velika je zasluga patrijarha Nikona što je Konstantin Filozof napisao život depota Stefana. Poslednji mu je pomen u rukopisnom triodu jeromonaha Arsenija iz 1435. godine.
Postoje podaci o ustrojstvu crkve u vreme patrijarha Nikona. Mitropolit ariljski (ahiljski) je 1433. godine bio Marko, koji je bio savetnik čelnika Radiča Postupovića, obnovitelja svetogorske obitelji Kastamonita. Mitropolita Savatija nasledio je na mestu smederevskih mitropolita Andonije, kojeg je pak 1439. godine nasledio Atanasije na ovoj katedri. U vreme Savatija (1434) popravljen je jedan rukopis Lestvice. U vreme Atanasija prenete su mošti Svetog Luke (1453), i imao je vikarnog episkopa smederevskog Jakova, koji se pominje i 1466. godine u jednoj povelji carice Mare. Raški mitropolit Arsenije (pominje se 1427-1440) u ovo vreme se stara o prepisivanju mineja, dok je na katedri prizrenskih mitropolita moguće pratiti Jovana, Arsenija i Venijamina (potonji je bio 1433. na katedri). U vreme prenosa moštiju Svetog Luke prizrenski je mitropolit bio Mihailo. Iz ovog je vremena i pomen mitropolita končulskog Genadija, kao i nesigurni pomen gračaničkog mitropolita Dositeja (1426-1449. po nekim mišljenjima). Raški mitropolit Nikodim izabran je 1445. ili 1446. godine za patrijarha srpskog. Upravljao je i Ohridskom arhiepiskopijom u periodu 1451-1453. godine. Bio je crkveni poglavar obnovljene srpske Despotovine. U vreme patrijarha Nikodima spominje se mitropolit zetski Josif. U maju mesecu 1453. godine đakon Damjan, po želji rečenoga mitropolita zetskog Josifa, prepisao je Sintagmu Matije Vlastara.
Kako je bio pre hirotonije za raškog mitropolita iguman manastira Studenica, to je svom negdašnjem opštežiću poklonio 1452. godine jednu rukopisnu knjigu u kojoj su bila dela Svetog Jovana Zlatoustoga. U vreme prvoga pada despotovine, beogradski mitropolit Grigorije je pobegao u Dubrovnik sa despotom Đurđem i tamo ostavio poklad beogradske crkve. U vreme patrijarha Nikodima zetski je mitropolit Jeftimije, koji je sa despotom Đurđem 1440-1442. godine bio u Dubrovniku, potom prešao u Budvu do njenog pada pod Mletke 1442. godine, a zatim se vratio u Prečistu Krajinsku. Skopski mitropolit u vreme patrijarha Nikodima (zasigurno posle 11. juna 1428. godine) pominje se Jovan, naslednik mitropolita Mateja.
Crkva Svetog Luke u Kupinovu, koju je na ovom svom posedu u Sremu izgradio despot Đurađ Branković postala je zavetni hram Srba severno od Save i Dunava koji će i nakon propasti srpske srednjovekovne države biti lučonoša sećanja na negdašnju snagu i uzlet srpske srednjovekovne države. U despotovo vreme sastavljen je i spis Prenos moštiju Svetog Luke (1453). Despot Đurađ Branković je imao vrlo tesne veze sa Svetom Gorom. Katolikon manastira Svetog Pavla sagrađen je 1446/1447. godine, i despot Đurađ, a i kasniji Brankovići, su se smatrali ktitorima ove svete obitelji. I drugi svetogorski manastiri bili su bogato obdarivani i pomagani od strane despota Đurđa Brankovića.
Svakako najbitniji dokument o njegovoj ktitorskoj delatnosti, koji je do danas sačuvan jeste povelja despota Đurđa manastiru Esfigmenu 1429. godine. Na njemu su izobraženi despot Đurađ Branković i njegova porodica, i to je jedini sačuvani savremeni portret ovog znamenitog srpskog vladara. Jedini pak opis dao je burgundski pisac Bertrandon de la Brokijer koji je srpskog despota smatrao lepim i krupnim čovekom.
S obzirom na značaj Esfigmenske povelje dajemo je u nastavku u celosti:
Po neizrečenom milosrđu i čovekoljublju vladara mog slatkog mi Isusa Hrista i po njegovoj svemilosnoj dobroti odabrao je smirenost moju i postavio me za naslednika roditelja mojih, za gospodara Srbima. Tako sam ja despot Đurađ milošću božjom u Hristu Bogu pravoverni i hristoljubivi gospodar Srba sa od Boga darovanom mi pobožnom i hristoljubivom gospodaricom despoticom gospođom Jerinom. Gospodstvo mi piše da se da na znanje svima kako je gospodstvu našem došao iz časne i Svete Gore, iz časnog i carskog manastira Spasove obitelji Vaznesenja Gospodnjeg, koji se zove Svimen (Esfigmen), duhovnik jeromonah gospodin David, najčasniji među sveštenoinocima, kojeg mi u Hristu volimo, i zamolio je gospodstvo naše da budemo ktitori višerečenog manastira. Mi pak milosrđem pokrenuti i preporukom zapovesti vođeni blagoizvoleli smo da udovoljimo njegovoj molbi i prihvatili smo da od danas budemo ktitori višerečenog manastira, da se zove manastirom gospodstva našeg. Radi toga je i priložilo gospodstvo naše za opskrbu manastirsku, neka se daje svake godine od novobrdske carine po pedeset litara srebra. Ovo da se daje svake godine i da se ne oduzme od višerečenog manastira dok je života gospodstva našeg. Molimo i onoga koga će Bog izabrati da bude naslednik posle nas prestola našeg, bilo sina našeg, bilo nekog iz roda našeg, ili nekog drugog, da ovo naše zaveštanje ne bude narušeno, nego potvrđeno. Ako se neko obuzet zavišću ili lakoumstvom usudi da naruši bilo šta od onog što smo gore zapisali, taj da je proklet od Gospoda Boga Svedržitelja i vrhovnih apostola, i od trista osamnaest svetih i od Prečiste Bogomatere i od sile časnog i životvornog krsta, i od dvanaest svetih i svehvalnihbogonosnih otaca u Nikeji, i od svih svetih koji su od početka sveta ugodnici Gospodnji. Zadatom rečju i zapovešću gospodstva našeg utvrdilo se i zapisalo se godine 6938. meseca septembra 11. u patrijaršiji u Žiči.
Milošću Božjom gospodar Srba despot Đurađ
Despot Đurađ Branković nema kulta, nije kanonizovan, sačuvana je samo jedna nadgrobna beseda nad njegovim odrom. Iako je bio ktitor, iako su crkveni velikodostojnici kod njega nalazili utočište, verovatno zbog smutnih vremena u kojima se država našla nikad nije imao razvijen kult u narodu i crkvi. Naslednici njegovi, pak, proglašeni su za svete i slave se kao svetitelji, porodica Brankovića, posebno onih sremskih ima duboko ukorenjen kult u srpskom narodu.
Zapadni savremenici su uz despota Đurđa vezali termin koji je postao žig njegovog oca Vuka, a to je izdaja. Odbijanje da uzme učešća u Dugoj vojni, kao i da pomogne Hunjadiju i Skenderbegu u borbi protivu Turaka ocrnilo je ovu ličnost, iako, u istorijskoj realnosti, despotova Srbija je opstala još punih deceniju i po, nadživevši Vizantiju. Juraj, despot smidirski pominje se u paklu Vile Slovinke Jurja Barakovića (1613) gde ga čitalac zatiče okovanog jer je izneverio plemiće i Hunjadija. Motiv izdaje koji se od Mavra Orbina javlja u epici, kao spajanje dvaju kosovskih bitaka doveli su do toga da se motiv izdaje nadvio i nad Vukom Brankovićem, ali i nad nesumnjivo poslednjim velikim vladarom države Srbije-despotom Đurđem. Pragmatični političar, koji je gledao i ka Istoku i ka Zapadu, značajan vladar u surovim vremenima, bez sumnje sposoban ratnik, vojskovođa, zapovednik i borac, istodobno mudri državnik, moćni feudalac i ugarski baron koji je redovno uzimao učešće u ugarskim državnim saborima, iza koga je ostalo nemalo dokumenata na latinskom koji ilustruju njegov život u Ugarskoj kao uglednog barona i feudalca, a na posletku ili na početku i pobožni pravoslavni vernik odan veri svojih predaka. Sve je ovo u jednoj ličnosti bio despot Đurađ Branković.
Komentari
Vrlo sažeto
Prašanje ѕa avtorot
Vo edna epska pesna naslovena Smrt Kaice, Đurađ Branković e opišan kako kralj od Makedonija. Podolu citiram del od pesnata.
Prvite strofi od pesnata:
Podiže se gospodine kralju
Od prekrasne Maćedonije,
Iz pitoma mesta Smedereva,
Od svojega dvora čestitoga
Strofi 23, 24 i 25:
Zdravo, kralju od Maćedonije!
Zlatna kruno pod nebom na ѕemlji,
Jasna zvezdo na Maćedoniji!
Strofi 157,158,159, 160 i 161:
Rasrdi se vojvoda sibinjska,
Pa pripasa sablju okovanu,
Pa se kralju pod šatorom šeće:
"Kralju Đurđu od Maćedonije!
Odi kralju da se promenimo:
Vrz koja osnova vie pišuvate za "srpska država" moži li da mi objasnite? Togaš skoro cel pravoslaven denešen Balkan bil imenuvan Makedonija.
Odnapred vi blagodaram ѕa odgovorot.
Ostavi komentar