ČUDESNA LOZA STRATIMIROVIĆA

ČUDESNA LOZA STRATIMIROVIĆA 

Autor: Jovanka Simić, novinar

Ove godine navršilo se 260 godina od rođenja mitropolita, filozofa, pedagoga, pravnika i političara Stefana Stratimirovića (1757-1836), a prošlo je i 195 leta od kada je svet ugledao njegov sinovac, general Đorđe Stratimirović (1822-1908). U svim generacijama Stratimirovića bilo je istaknutih pojedinaca u različitim oblastima, a najglasovitiji među njima bili su upravo mitropolit Stefan i general Đorđe. Obojica su ostavili dubok trag u srpskoj istoriji.

Izdanci su porodice koja se u Drugoj seobi doselila iz Hercegovine na područje današnje Bačke, dobivši od austrijskog dvora plemićku titulu i posed. Bila je to jedna od  prvih srpskih porodica koja je u Habzbursškoj monarhiji zahvaljujući vojničkim zaslugama nagrađena  plemićkom  titulom. NJihovi koreni su u Trebinju, sežu do Bogića Vučkovića Stratimirovića (sin Vučka Petrovića, a unuk Petra Stratimirovića), koji je sa trojicom braće – Ivanom, Tomom i Nikolom – podigao 1737. godine ustanak u Hercegovini.

 Na poziv srpskog patrijarha Arsenija Jovanovića Šakabente, ustanici iz hercegovačkih brda pritekli su u pomoć Austriji, a ubrzo potom doselili su se u Bačku pošto su 1745. godine od Marije Terezije dobili plemićku titulu i posed Kulpin. Svom porodičnom prezimenu, Stratimirovići su jedno vreme dodavali još jedno –  Kulpinski, a hercegovačko prezime Vučković vremenom su potpuno napustili. Prema pojedinim spisima, najdalji preci Stratimirovića su nekadašnji Balšići koji su se ženili devojkama iz roda Nemanjića. Balšići i Nemanjići su se više puta ukrštali pa bi se moglo reći da je u venama Stratimirovića bilo i nemanjićkih gena.

O tome svedoči i zapis: „Potvrda plemstva i darovnica na Kulpin dati su 10. jula 1745. godine Bogiću Vučkoviću Stratimiroviću i njegovoj braći Ivanu, Tomi i Nikoli“. Uz titulu dobili su i posed od oko 10.000 jutara oranice. Zadržali su za sebe 3.200 jutara, a ostatak zemlje podelili su hercegovačkim dobrovoljačkim porodicama (bilo ih je ukupno oko 200) koji su sa njima  došli u Bačku.

     Mitropolit Stevan Stratimirović, od oca Jovana i majke Angeline, rođen je 27. decembra 1757. godine u Kulpinu. Školovao  se najpre kod mesnog učitelja, a potom i u Novom Sadu, Segedinu i Vacu. Filozofske i pravne nauke studirao je u Pešti i Beču, dok je bogoslovska i istorijska znanja sticao kod arhimandrita Jovana Rajića.

Pod uticajem  mitropolita Mojsija Putnika, Stratimirović je napustio svetovni život, zamonašio se i vrlo brzo postao arhimandrit u manastiru Krušedolu, a 1786. godine je bio episkop u Budimu gde je proveo četiri godine. U tom periodu dobro je  upoznao aktuelnu politiku što će mu docnije biti od koristi u sticanju poverenja carskog dvora s ciljem da uradi što više dobrog za svoj narod. Na Narodnocrkvenom saboru u Temišvaru 1790. godine, kao najmlađi među tadašnjim episkopima, izabran je za mitropolita. To zvanje nosiće narednih 46 godina, sve  do svoje smrti.

Veštinom vrsnog diplomate vodio je Srpsku pravoslavnu crkvu pod austrougarskom vlašću. Naročitu pažnju posvetio je podizanju prosvetnih ustanova. Uz pomoć trgovca Dimitrija Anastasijevića Sabova (1726-1803) osnovao je: 1791. godine Karlovačku gimnaziju (1791), Karlovačku bogosloviju (1794) i Stefaneum (1797). NJegovom zaslugom zaživela je 1810. godine prva srpska gimnazija u Novom Sadu.

Zaveo je red u crkvi i disciplinu među pravoslavnim sveštenstvom. Bio je neprikosnoveni vođa Srba u neprestanoj borbi  protiv pokušaja Beča da pounijati srpski narod. Crkvenim životom Srba, Stratimirović je uglavnom upravljao sam, ali razumno i  energično. Budno je pratio zbivanja u Srbiji, sanjajući njeno oslobađanje. Smatrao je da bi se Srbija najlakše mogla osloboditi  uz pomoć bratskog ruskog naroda, pouzdanog saveznika iste vere i bliskog jezika. Zato je u proleće 1804. godine, caru Aleksandru Prvom poslao svoj čuveni „Memorandum“.

Kada je ubrzo otpočeo Prvi srpski ustanak pod voždom Karađorđem, Stratimirović je učinio sve da mu pomogne. Istoričari su saglasni da je mitropolit bio jedan od najinteligentnijih i politički najobrazovanijih savetodavaca i prijatelja vođe ustanka. Svojim jakim ličnim vezama, u Austriji i među Srbima, mogao je da potpomogne ustanak. Istovremeno, u bečkom dvoru isposlovao je određenu dozu blagonaklonosti prema ustanicima kao i prećutnu saglasnost o njihovom snabdevanju oružjem, municijom i hranom iz Austrije.

Bio je Stratimirović i veliki ljubitelj nauke i književnosti kojom se i sam bavio. Omogućio je štampanje mnogih crkvenih knjiga, kao i četvorotomnu „Istoriju“ Jovana Rajića. U sve srpske škole Stratimirović je uveo istoriju kao obavezni nastavni predmet. Zauzimao se i za dovođenje obrazovanih ljudi u Srbiju, te je tako njegovom zaslugom i prosvetitelj Dositej Obradović 1806. godine pozvan da iz Trsta dođe u Beograd. Mitropolit je uredio i obogatio mitropolijsku biblioteku, a za sobom je ostavio popriličan broj radova na srpskom, latinskom i nemačkom jeziku, među kojima ima istorijskih, književnih, crkvenih i drugih spisa.

Poživeo je 79 leta i još za života, zlatnim slovima, upisao se u istoriju svog naroda. Na čelu Karlovačke mitropolije proveo je 46 godina, što je petina od 230 godina njenog ukupnog trajanja (1690 — 1920). Upokojio se u noći između 23. i 24. septembra 1836. godine u Sremskim Karlovcima. Počiva u karlovačkom sabornom hramu.

Kada je zatvoreno bogato životno poglavlje njegovog strica Stefana, Đorđe Stratimirović bio je četrnaestogodišnjak. Rođen je u Novom Sadu 7. februara 1822. godine i prve pouke primio je u roditeljskoj kući od sveštenika kulpinskih Slovaka. Nižu novosadsku gimnaziju završio je 1841. godine, a zatim kadetski korpus u Titelu. Posle školovanja na Vojnoj akademiji postao je potporučnik i služio u Milanu, Paviji i drugim italijanskim mestima. Iz ličnih razloga odrekao se 1843. godine vojne službe i nastanio se u Kulpinu, gde se bavio ekonomijom.

Početak revolucije 1848. godine zatekao ga je u Novom Sadu. Na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, kao zastupnik Kulpina,  izabran je za predsednika Glavnog odbora naroda srpskog koji je trebalo da rukovodi ustankom. Do dolaska vojvode Stevana Šupljikca vodio je sve vojne poslove i bio centralna ličnost srpskog pokreta.

Stojeći na čelu naprednih, demokratskih i antiaustrijskih raspoloženih krugova u srpskom građanstvu, Stratimirović se sukobio sa patrijarhom Josifom Rajačićem, a zahvaljujući političkim intrigama bio je i skrajnut sa političke pozornice Srba u carevini.

Istorija pamti generala Đorđa Stratimirovića prvenstveno kao komandanta srpskih dobrovoljaca iz Šajkaša koji su izvojevali prvu srpsku pobedu nad Mađarima 12. juna 1848. godine u Sremskim Karlovcima. U toj varoši  15. maja te godine, na Velikoj narodnoj skupštini proglašena je Srpska Vojvodina, a 12. juna, mađarska vojska generala Janoša Hrabovskog sa Petrovaradinske tvrđave pokušala je da zauzme Karlovce.

Srpskoj  Vojvodini koja je osnovana godinu dana ranije, pretio je potpuni slom. Stratimirović je odlučio da poslednji put pređe u napad. Skupio je nekoliko hiljada zaplašenih seljaka i umornih graničara, a u pomoć mu je stiglo i oko hiljadu Srbijanaca pod komandom Milivoja Blaznavca. Predvođeni generalom Stratimirovićem, srpski dobrovoljci izvojevali su prvu srpsku pobedu nad Mađarima.

Stratimirovićeva pobeda odjeknula je širom Srpstva, pa mu je Petar Petrović NJegoš sa Cetinja 1849. godine, na dan Svetog Save,  poslao najviše crnogorsko odlikovanje – Zlatnu medalju Obilića. “Diko roda našega! Ti mi podpuno opravda ime vojnika Dušanovih i Karađorđevih. Ti si se iz same blagorodne gordosti rodu na žertvu dao, i stradajućoj Braći u pomoć pritekao. Radi toga ću Te ja vječno ljubiti, i vječno uvažavati. I iz čiste priznatelnosti k Tvojim podvizima, šaljem Ti na dar lik besmrtnoga Obilića” – napisao je  vladika u propratnom pismu generalu Stratimiroviću.

U istorijskoj literaturi postoji nekoliko opisa Stratimirovićeve ličnosti i njegove uloge u Srpskom pokretu, datih uglavnom iz pera  njegovih savremenika. Jedan od najupečatljivijih je onaj koji je ostavio Mihailo Polit Desančić koji za  Stratimirovića kaže da je 1848. godine bio „još vrlo mlad“ (imao je tek 26 godina) i „izvanredno lep čovek”.

Desančić opisuje Stratimirovića kao retko samouverenog, nepredvidivog i prekog, ali i izuzetno hrabrog mladića. Naročito je isticao njegovu odvažnost u bitkama kod Ečke, Vrbasa, Sentomaša i Temerina 1848. i kod Mošorina 1849. godine.

“Bio je vrlo omiljen u srpskom narodu, naročito kod Šajkaša, jer je svugde s njima išao u vatru i bio je vođa i duša u srpskom ustanku. Svojom ličnom odgovornošću davao je primer vojnicima, koji su ga neizmerno voleli. Išli su kao slepi za njim.“ – zabeležio je Polit Desančić.

Po završetku vojne službe, 1859. godine, Stratimirović je u nekoliko mahova učestvovao u diplomatskim misijama za Austriju u Crnoj Gori, na Krfu, u Epiru, Srbiji i Italiji. Od 1873. godine živeo je u Novom Sadu. U srpsko-turskom ratu 1875. godine stavio se na raspolaganje srpskoj vladi, ali je osumnjičen da radi za interese Austrije, pa je morao da napustiti Srbiju. Posle 1877. godine povukao se iz javnog života i preselio u Beč gde je proveo ostatak života. Napisao je autobiografiju na srpskom i nemačkom jeziku, koju je 1913. godine publikovao njegov sin Đorđe.

LITERATURA

Slavko Gavrilović „Srbi u Habsburškoj monarhiji od kraja XVIII do sredine XIX veka”, Beograd, Srpska književna zadruga (1981)

dr Žarko Dimić „Srpska Vojvodina, Bitka za Karlovce 12.jun 1848“, Karlovačka umetnička radionica(2017).

Sava Vuković „Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka“, Evro Beograd, Unireks Podgorica, Kalenić Kragujevac(1996)