Autor: prof. dr Rastislav Stojsavljević
Ostrvo Hispanjola je drugo po veličini ostrvo u Karipskom moru nakon Kube, sa površinom oko 76.000 km². Pripada skupini Velikih Antila, pored Kube, Jamajke i Portorika. Na ostrvu se nalaze dve države – Haiti na zapadu i Dominikanska Republika na istoku. Haitiju pripada oko ⅓ ukupne teritorije ostrva, a Dominikanskoj Republici oko ⅔. Tri planinska lanca dominiraju topografijom ostrva, od kojih svaki doprinosi raznovrsnim pejzažima samog ostrva. To su Centralni Kordiljeri, Septentrionalni Kordiljeri i Sijera de Baoruko koja se u Haitiju nastavlja na Masiv de la Sel i Masiv de la Hot.
Centralni Kordiljeri protežu se preko Haitija i Dominikanske Republike i na njima se nalazi najviša tačka ostrva – Piko Duarte (Pico Duarte) koji dostiže visinu od 3098
metara. Bitno je istaći da je ovo ujedno i najviši vrh na Karibima. Najniža tačka ostrva, slano jezero Enrikiljo (Lago Enriquillo), leži na 44 metra ispod nivoa mora i ono predstavlja najnižu tačku na Karibima. Zbog svog položaja u Karipskom moru, ostrvo je redovno pogođeno uraganima, posebno njegov istočni deo. Najkritičniji period je između avgusta i oktobra, gde tropski cikloni donose jake vetrove, obilne kiše, poplave i klizišta, izazivajući značajne ljudske i materijalne gubitke.
Glavni grad Haitija je Port o Prens, a Dominikanske Republike Santo Domingo. Port o Prens je smešten na obali velikog zaliva Gonave. Grad je političko, kulturno i ekonomsko središte zemlje, ali je suočen sa velikim izazovima poput siromaštva, slabije razvijene infrastrukture i velikim posledicama prirodnih katastrofa, kao što su zemljotresi i uragani. Port o Prens ima dinamičnu kulturu i istoriju, ali se i dalje bori sa urbanim problemima. Santo Domingo je najstariji evropski grad u Americi i jedno od najvažnijih kulturnih i ekonomskih središta u regionu.
Nastanak ostrva posledica je složenih geoloških procesa koji su se dešavali u prošlosti, a posebno mislimo na tektonske i vulkanske aktivnosti. Iako danas nema aktivnih vulkana na ostrvu, oni su delimično formirali njegov reljef. Čitava oblast Kariba nalazi se na mestu sudaranja karipske tektonske ploče i severnoameričke tektonske ploče, gde je njihovo kretanje dovelo do izdizanja morskog dna. Kretanje ovih ploča izaziva zemljotrese koji su u geološkoj istoriji česti i imaju velike posledice po stanovništvo ovog ostrva.
Zahvaljujući svom geografskom položaju, klima na ostrvu je tropska, ali varira zavisno od nadmorske visine. Promenljiva klima je posledica geografske širine, izolovanosti, blizine velikih vodenih površina i kopnenih masa, temperatura susednih mora, dominantnih istočnih vetrova (pasati koji duvaju sa severoistoka), sistema vazdušnog pritiska, ostrvskog terena i već pomenutih uragana. Takođe, tople ekvatorijalne morske struje sa severa i juga igraju veliku ulogu kada je klima u pitanju. Kada govorimo o zapadnom delu ostrva, Haitiju, možemo reći da je veći deo države znatno iznad nivoa mora, pa su temperature često niže od drugih tropskih zemalja na Karibima. Ipak i dalje možemo očekivati visoke temperature tokom cele godine.
Najveća vodena akumulacija Hispanjole jeste jezero Enrikiljo, koje ujedno predstavlja i najveće jezero Dominikanske Republike. Ovo izrazito slano jezero zauzima površinu od 380 km², a naziv je dobilo po Taino caciku (poglavici) Enrikilju koji je pružao otpor Špancima.
Prema naučnim procenama, prvi ljudi naselili su ostrvo Hispanjola pre oko četiri hiljade godina pre nove ere. Bilo je nekoliko migratornih talasa ka ovom ostrvu, najviše iz Centralne i Južne Amerike. Narod koji je naseljavao Karibe u periodu kada je Hispanjola „otkrivena” od strane Kristofera Kolumba nazivao se Taino (Taíno). Oni su bili potomci Aravak (Arawak) naroda koji je migrirao iz Južne Amerike. Taino jezik kojim su pričali spada u grupu aravak jezika koji su bili prisutni na teritoriji Kube, Brazila, Perua, Kolumbije i Venecuele. Ovo je bio prvi aravak jezik sa kojim su se Evropljani susreli po dolasku na ostrvo.
Prilikom prve ekspedicije, Kolumbo je kročio na kopno Hispanjole upravo na teritoriju poglavarstva Marien i tu osnovao prvo naselje – La Navidad. Do početka 17. veka, ostrvo i njegovi manji susedi (posebno ostrvo Tortuga), postali su redovno posećeni od strane karipskih pirata. Španski kralj, Filip III, godine 1606. naredio je prisilno preseljenje stanovništva koje je živelo na severozapadnoj obali Hispanjole u delove bliže Santo Domingu radi njihove zaštite, ali i da bi se prvobitno sprečio šverc robe između španskih kolonista i neprijateljskih sila kao što su Francuska, Engleska i Holandija. Ova odluka španskog kralja dovodi do toga da severozapadna obala ostaje bez zaštite, pa su francuski, engleski i holandski pirati lako uspostavili svoje baze na napuštenim obalama. Ovo je rezultiralo time da Španci prepuštaju severni deo ostrva francuskim piratima, a zatim i njihovim kolonistima. Godine 1665. francusku kolonizaciju ostrva zvanično je priznao Luj XIV.
Privredne karakteristike Hispanjole se značajno razlikuju između Dominikanske Republike i Haitija, što je rezultat celokupne istorije ovih država i prirodnih resursa. Tokom poslednje dve decenije Dominikanska Republika postala je jedna od najbrže rastućih ekonomija u regionu. Najznačajnije oblasti koje doprinose razvoju privrede jesu turizam, industrija i proizvodnja, kao i poljoprivreda. Turizam predstavlja najvažniji izvor prihoda ove države, posebno priobalne destinacije poput Punta Kane i Puerto Plate koje čine da Dominikansku Republiku godišnje poseti nekoliko miliona stranih turista. Povoljna klima, prelepe plaže, obnovljena španska kolonijalna arhitektura i relativno niske cene privlače veliki broj stranih posetilaca, što podstiče izgradnju turističke infrastrukture i aerodroma.
Situacija u Haitiju je nešto drugačija. Poljoprivreda je glavni izvor prihoda većini stanovništva, ali je neefikasna zbog nedostatka modernijih tehnika i infrastrukture. Haiti proizvodi šećernu trsku, mango, kafu, pirinač. Za razliku od Dominikanske Republike koja većinu svoje hrane proizvede, Haiti zavisi od uvoza hrane zbog niske produktivnosti.
Najveći deo stanovništva Dominikanske Republike i Haitija su rimokatolici, a širenje ove religije je bio jedan od glavnih razloga zašto je Kolumbo krenuo u svoje ekspedicije. Prva izgrađena katedrala u Novom svetu nalazi se baš ovde, na ostrvu Hispanjola. Posvećena je Devici Mariji. NJena izgradnja otpočela je 1512. godine, a završena je 1540. što je čini najstarijom katedralom na celom američkom kontinentu. Značajan deo populacije Haitija praktikuje vudu religiju koja je nastala kao spoj afričkih verovanja, koja je kasnije poprimila hrišćanske elemente, a razvila se tokom robovlasničke ere. Robovi su koristili vudu religiju kao otpor protiv vlasti.
Naselja na Hispanjoli prikazuju svojevrstan kontrast između nerazvijenog i siromašnijeg zapada i razvijenog i modernijeg istoka. Zapadni deo ostrva koji obuhvata Haiti, ima veliku gustinu naseljenosti, a veći procenat stanovništva živi u ruralnim područjima. Usled izrazito loše situacije koja vlada u ovoj državi, nameće se veliki broj problema. Ruralna područja, u kojima živi najveći broj stanovnika, karakterišu se slabom infrastrukturom. Ovde mislimo na same kuće koje su građene od skromnijih materijala poput drveta i lima, međutim ova naselja su često i izolovana što predstavlja problem za distribuciju vode i struje. Veliki problem zbog izolovanosti predstavlja i nedostatak zdravstvenih usluga koje su na nivou same države u lošem stanju.
Situacija u razvijenijem delu ostrva, Dominikanskoj Republici, nešto je bolja. U njoj se nalazi veći broj urbanih centara, a najveći je glavni grad – Santo Domingo. Urbanizacija je izraženija ovde, sa boljom infrastrukturom u poređenju sa susedom Haitijem. Ruralna naselja su bolje povezana i najveći broj ima pristup struji, vodi, kanalizaciji, kao i zdravstvenim uslugama. Naravno, i ova naselja zavise od poljoprivrede. Pored glavnog grada, najznačajnija su naselja u turističkim zonama. Ona se nalaze na obalama mora i njihova sva infrastruktura je moderna i prilagođena potrebama turizma.
Ostrvo Hispanjola poseduje mnoge prirodne i društvene znamenitosti po kojima se ističe i biva prepoznato od strane turista. Plavi bazen se nalazi nedaleko od grada Žakmel na jugu Haitija. Ovo živopisno mesto se sastoji od tri vodopada okružena bujnom vegetacijom. Posetioci mogu sate provoditi ovde plivajući u prirodnim bazenima tirkizne boje. Najatraktivniji bazen dubok je 17 metara, a do njega se dolazi penjanjem na stene uz pratnju vodiča.
Ostrvo pacova poznato je po svojim prirodnim lepotama i bogatom biodiverzitetu. Nalazi se nedaleko od grada Kap Haitien. Ostrvo je raj za posmatrače ptica jer veliki broj vrsta naseljava ovu oblast. Posetioci uživaju u njegovoj izolovanosti i bistroj vodi. Ovaj skriveni dragulj Haitija još uvek je van mete masovnog turizma.
Pećina Mari Žan poznata je po svojim impresivnim stenovitim formacijama i podzemnim rekama. Pećina sadrži složene stalaktite i stalagmite, a posetioci mogu istraživati njene krivudave prolaze. Ova pećina je važna za Haićane i igrala je značajnu ulogu u Haićanskoj revoluciji koja je rezultirala nezavisnošću Haitija 1804. Služila je kao utočište za pobunjeničke robove predvođene nacionalnim herojem Žan Žakom Desalinom. Tako je ova pećina postala simbol slobode i često je posećuju Haićani u znak sećanja na svoju istoriju.
Najviši planinski vrh na Karibima, koji se uzdiže do 3098 metara, Piko Duarte, nalazi se između dva nacionalna parka Hose Armando Bermudez (Parque Nacional Jose Armando Bermúdez) i Hose del Karmen Ramirez (Parque Nacional José del Carmen Ramírez), a do njega se može doći dvodnevnim ili trodnevnim izletima, u zavisnosti od izabrane rute. Tokom novih tura, noći se provode u zvaničnim kampovima koji se nalaze na planini. Ovaj vrh nosi naziv po narodnom heroju koji je učestvovao u borbi za nezavisnost od Haitija.
Vodopad El Limon jedan je od najatraktivnijih na ostrvu, a nalazi se u provinciji Samana. Visok je oko 50 metara i kaskadira u kristalno čist bazen okružen bujnom tropskom vegetacijom, što ga čini popularnim mestom za turiste i lokalno stanovništvo. Pored samog vodopada, najatraktivniji deo posete jeste i prolaz kroz gustu zelenu prašumu u dužini od 2,5 km, koja vrvi od autohtonih vrsta flore i faune. Palmčat, nacionalna ptica Dominikanske Republike, hispanjolski detlić i širokokljuni todi, samo su neki od stanovnika ovog podneblja.
Najuzbudljivija reka za rafting u Dominikanskoj Republici je upravo i najduža reka ove države. Rafting na ovoj reci nudi uzbudljivu avanturu kroz zadivljujuće pejzaže. Teče kroz planine, pa pruža mešavinu uzbudljivih brzaka i mirnih deonica savršenih za splavarenje.
Najpopularniji sport među Dominikancima je bejzbol i ima veliki kulturni značaj za ovaj narod. Dominikanci su strastveni navijači, a pravi je spektakl prisustvovati jednom meču. Mnogi dominikanski igrači su postali svetske zvezde u najznačajnijoj bejzbol ligi u SAD.
Borba petlova tradicionalna je praksa duboko ukorenjena u društvenom nasleđu Hispanjole i podjednako je zastupljena u obe države. Borbe se organizuju u specijalnim arenama koje se nazivaju „galleras” u Dominikanskoj Republici ili „kay” u Haitiju. Borbe petlova predstavljaju mesto okupljanja gde ljudi dolaze da se zabave, a česta su i klađenja.
Baćata je muzički žanr i ples, poreklom su iz Dominikanske Republike. Muzika kombinuje instrumente kao što su akustična gitara, udaraljke i bas. Baćata je postala globalno popularna i danas je neizostavan deo latinoameričke muzičke i plesne scene. Od 2019. godine se nalazi na Uneskovoj listi nematerijalnog kulturnog nasleđa.
Haiti i Hispanjola predstavljaju države u razvoju. Dele isto ostrvo, ali su po mnogim karakteristikama različite. Možda će turizam biti mesto njihovog približavanja.
Ostavi komentar