Balkan i Put svile

Balkan i Put svile

Autor: Milorad Vukašinović

Analizi savremenih međunarodnih odnosa u uslovima sve zaoštrenijih kriza i podela interesnih sfera potrebno je pristupiti na jedan nov, multidisciplinaran način. Doskorašnji način njihovog razmatranja, oslonjen na one vrednosti i institucije koje su nastale u doba Hladnog rata, deluje prevaziđeno i svakako nije u stanju da pruži zadovoljavajuće odgovore. Od kraja sedamdesetih godina 20. veka dogodile su se tektonske geopolitičke promene, tj. takva transformacija svetskog ekonomskog i političkog poretka koja je bez presedana u ljudskoj istoriji. Reč je o promenama koje su prouzrokovane procesom globalizacije u čijem se središtu, nimalo slučajno, našla Narodna Republika Kina. Danas je ova gigantska država predvodnik novog multipolarnog sveta koji s mnogo samopouzdanja nastupa u međunarodnoj političkoj areni vešto koristeći prednosti svog geopolitičkog položaja koji je po mnogo čemu jedinstven u svetu (Kina kao Carstvo sredine predstavlja osećaj vlastite superiornosti u odnosu na ostatak sveta – prim. autora).

Sadašnje interesovanje Kine za Balkan i evropski kontinent nije moguće razumeti bez analize sadržaja njene spoljne politike koja je od formiranja države 1949. godine prošla nekoliko faza. Nezavisno od različitih epoha, njena suština je u odbrani državne nezavisnosti i teritorijalnog integriteta. U prvoj fazi od 1949. godine do početka šezdesetih godina prošlog veka, pod vođstvom Komunističke partije i neprikosnovenog vođe Mao Cedunga, Kina je nastojala da na međunarodnom planu verifikuje rezultate ostvarene u građanskom ratu. Tokom pedesetih godina prošlog veka savezništvo sa Sovjetskim Savezom smatrano je prirodnom političkom i ideološkom činjenicom, što je u zapadnim geopolitičkim krugovima izazivalo veliku konsternaciju. Naime, sa strogo geopolitičkog aspekta, savez SSSR-a i Kine bio je bez presedana u svetskoj istoriji jer je u okviru iste političke tvorevine značio spajanje jedne sile Hartlenda (Sovjetski Savez) sa jednom silom Rimlenda (NR Kina), uz sirovinsko bogatstvo svetskih razmera i ogroman broj stanovnika koji predstavlja ne samo faktor vojne moći nego i izuzetan činilac privrednog razvoja. Malo je poznat podatak da je upravo u toj deceniji broj stanovnika Kine gotovo udvostručen sa 360 miliona (1949. godine) na više od 600 miliona stanovnika početkom šezdesetih godina prošlog veka.  U ovoj deceniji 20. veka, Kina se suočila sa tri događaja koji su presudno uticali i na njenu kasniju spoljnopolitičku orijentaciju. Najpre je u periodu od 1961. do 1963. godine nastupila serija prirodnih katastrofa (smena poplava i suša) koja je prouzrokovala masovnu glad, što je prirodno-geografski činilac koji je teško zamisliv za ljude sa evropskih prostora. Sve to uslovilo je preispitivanje ideološke dogme o brzoj industrijalizaciji kao magičnoj formuli za rešavanje agro-populacionih problema. Neuspeh brze industrijalizacije prouzrokovao je pojavu Kulturne revolucije (1966 – 1976) koja je pod pokroviteljstvom Mao Cedunga, označila nezapamćenu borbu protiv „revizionističkih tendencija“ unutar KPK-a, i svakako dodatno doprinela daljem zaoštravanju odnosa u zemlji. Konačno, ali ne i najmanje važno; šezdesetih godina prošlog veka u Kini se rodilo skoro 160 miliona devojčica, što je najavljivalo sasvim izvestan društveni i privredni kolaps, posebno u uslovima kada je jedna Kineskinja rađala u proseku šestoro dece. Tada je i nastala ideja o kontroli rasta populacije (politika jednog deteta) koja je disciplinovano sprovođena do pre nekoliko godina.

Radikalna promena kineske politike dogodila se sedamdesetih godina 20. veka. Raspad sovjetsko–kineskog savezništva bio je glavni razlog približavanja Kine i SAD-a. Kina je 1971. postala stalni član Saveta bezbednosti UN-a, a posle posete američkog predsednika Niksona Pekingu 1972. godine stvoreni su uslovi za uspostavljanje diplomatskih odnosa, koji su od 1979. godine prerasli u strateško partnerstvo. Krajem sedamdesetih godina dogodilo se i da je Kina primenom savremenih agrotehničkih mera u dva uzastopna poljoprivredna ciklusa uspela da samostalno prehrani svoje stanovništvo. Od tada do danas obim kinesko – američke trgovinske razmere neprekidno je rastao pa je, primera radi, 2012. godine dostigao cifru od preko 500 milijardi dolara, uz međusobne investicije od preko 100 milijardi dolara. Ovaj podatak bio je jasan signal za vašingtonsku administraciju da je planirani koncept „obuzdavanja Kine“ i njenog svođenja na „regionalnu silu“ doživeo potpuni neuspeh (videti opširnije u: Z. Bžežinski, Velika šahovska tabla, 1999).

Posle završetka Hladnog rata, Kina je nastavila da sprovodi politiku unutrašnje stabilizacije koja je na privrednom planu značila minuciozno državno planiranje uz elemente tržišne ekonomije. Naročita pažnja posvećena je razvoju saobraćajne infrastrukture koja je bila u funkciji povezivanja sa onim regionima u kojima su poput Tibeta ili Sinkjanga postojale separatističke tendencije. Sve to omogućilo je i planske unutrašnje migracije hanskog stanovništva ka ovim područjima i postepenu promenu njihove etničke slike. Ovome treba dodati da je Kina, koristeći atmosferu koja je u međunarodnim odnosima nastala posle događaja od 11. septembra, uspela da u Savetu bezbednosti Ujedinjenih nacija stavi na listu terorističkih organizacija „Islamski pokret istočnog Turkestana“ koji se zalaže za stvaranje samostalne države u regionu Sinkjanga (septembar 2002. godine). Kao velike uspehe kineske diplomatije svakako treba ubrojiti i povratak Hongkonga (1997) i Makaoa (1999) pod puni državni suverenitet, čime je stavljena tačka na istoriju kolonijalističke vladavine ovim oblastima.

Početkom ovog veka kineska diplomatija je ušla u novu fazu delovanja. Svakako najvažniji događaj je potpisivanje kinesko-ruskog ugovora o prijateljstvu (jul 2001. godine) koji predstavlja temeljni dokument kojim se regulišu međusobni odnosi u 21. veku. Zajednički interes je stabilizacija prilika u Evroaziji, regulisanje međugraničnih eventualnih sporova, kao i višedimenzionalna saradnja u mnogim privrednim sektorima – posebno u oblasti gasne infrastrukture. Složena vojnobezbednosna pitanja rešavaju se na najvišem nivou u okviru ŠOS–a, a zajednički privredni interesi usklađuju kroz delovanje geoekonomskog saveza BRIKS-a. Na taj način stvorene su pretpostavke za realizaciju globalnog geopolitičkog koncepta „Jedan pojas – jedan put“ koji ima i svoj balkanski krak.

Kineski prodor na Balkan proizilazi iz kineskog nastojanja da vanredne privredne rezultate projektuje na širem globalnom planu. Za kineske eksperte međunarodnih odnosa proces globalizacije je „tendencija koju nijedna zemlja ne može da izbegne“. Iz ovog uverenja proistekao je koncept „velike diplomatije“ koji Kina dosledno sprovodi i na našem području. Za razliku od prethodnih decenija, visoke stope privrednog rasta nameću potrebu širenja kineskog uticaja daleko van granica zemlje. Svakako je primarni interes stvaranje preduslova za efikasan i brz prodor kineskih roba na evropska tržišta. Da bi se ovakav koncept ostvario, potrebna je odgovarajuća saobraćajna infrastruktura. Kinezi okupljanje država u okviru Samita 16 plus 1 u Beogradu s pravom nazivaju uspehom njihove „diplomatije brzih pruga“. Razume se da ovakva vrsta uticaja stvara pretpostavke za jačanje kineske uloge u Evropi, koja objektivno ugrožava interese tradicionalnih „talasokratskih sila“ (SAD-a i Velike Britanije). Kineska uspešna investicija u luku Pirej (2009. godine), ulaganja u saobraćajnu infrastrukturu na tzv. Zapadnom Balkanu, planirana izgradnja brze pruge Beograd – Budimpešta, kao i duboka kriza koncepta EU, svakako iz osnova menjaju uobičajene klasične geopolitičke predstave o evropskom prostoru „od Baltika do Jadrana“ koji je kroz ceo prošli vek bio ekskluzivna zona uticaja angloameričke geopolitike u funkciji sprečavanja teritorijalnog povezivanja Rusa i Nemaca (videti H. Mekinder, Geografska osa istorije, 1904). Kineski činilac na Balkanu svakako ozbiljno dovodi u pitanje ovu paradigmu o čemu svedoče nervozne reakcije političkog zapada kao što su nedavna izjava Johanesa Hana o državama Zapadnog Balkana „kao kineskom trojanskom konju“, potom ubrzani prijem Crne Gore u NATO, i kriza u Makedoniji koja je svakako u funkciji sprečavanja kineskog prodora u središte evropskog kontinenta. Posmatrano u širem kontekstu, područje Balkana (posebno Srbije kao ključne države, koja kontroliše delove podunavskog i moravsko – vardarskog basena) poseduje ogroman potencijal za povezivanje kinesko-ruskih interesa, a što bi doprinelo stvaranju pretpostavki za potencijalnu „emancipaciju“ balkanskih država i stvaranje jedne bezkonfliktne zone koja bi bila uključena u glavne tokove nove evropske politike, o čemu je nedavno govorio mađarski premijer Viktor Orban.