ALBANSKI MUSLIMANI U SIRIJI I IRAKU KAO STUB HALIFATA ISLAMSKE DRŽAVE

Autor: Milan Vukelić[1]

Uvod

Gotovo celokupna literatura koja se od Drugog svetskog rata bavila albanskim pitanjem isticala je da su Albanci potpuno sekularan narod koji je prevazišao svoje verske protivrečnosti zarad ostvarenja nacionalnog ideala, što je potpuno pogrešno viđenje. Kada god se raspravljalo o islamu na prostoru Balkana, akcenat je bio na BiH. To je u redu, islam u Bosni je jak, islamski ekstremizam u ovoj zemlji je realnost, na to je pre svega uticala džihadistička ideologija koju je sprovodio Alija Izetbegović, postojali su i pritisci stranih ambasada da se stane na put islamskom ekstremizmu u ovoj zemlji itd, ali da li se ikada u Bosni desilo da u jednom danu bude uhapšeno 40 džihadista? Ne, to je bio slučaj na teritoriji Kosova i Metohije, a uhapšeni su bili Albanci povezani sa radikalnim islamskim grupama. Ne može se srpska javnost pravdati da nisu imali blagovremene informacije. Profesor Miroljub Jevtić sa Fakulteta političkih nauka u Beogradu je pre više od trideset godina uočio ono što niko drugi nije, da među Albancima, pre svega na Kosovu i Metohiji, iz dana u dan sve više jača islamski ekstremizam koji preti da ugrozi celu Evropu i svet. Teritorije naseljene albanskim muslimanima, predstavljale su glavni regrutni centar Islamske države, organizacije koja se u Siriji i Iraku bori za stvaranje novog panislamskog halifata kao iz doba Proroka Muhameda.

Albanski muslimani kao deo Osmanskog carstva

U vreme Osmanske vladavine, Albanci muslimani bili su jedan od stubova halifata u Evropi. Zauzimali su najviše državne položaje u tadašnjoj imperiji, što dokazuje činjenica da je po nekim podacima čak 35 Albanaca bilo na poziciji velikog vezira, prvog čoveka posle sultana. Takođe, albanski muslimani su zauzimali visoke položaje i u vojsci Osmanskog carstva, dok su neki bili i načelnici mnogih provincija.  Najveću prepreku hrišćanima u oslobađanju Balkana predstavljali su upravo Albanci verni sultanu, koji su se do zadnje kapi krvi borili za očuvanje osmanskog halifata. Albanci koji su prihvatili islam i prigrlili osmansku vladavinu odrekli su se nacije i državnosti. Dakle, Albanci muslimani su osmanski halifat smatrali Božijom državom i nikada nisu želeli da se odvoje od sultana. NJihova verska obaveza bila je da žive u jedinstvenoj islamskoj državi na čijem je čelu halif, vođa svih muslimana. Islam i nacionalizam jednostavno ne mogu ići zajedno i svaki prenaglašeni nacionalizam koji se stavlja ispred vere po islamu je zabranjen!

Za stvaranje albanske nacije borili su se isključivo hrišćani i to pravoslavci više nego katolici, kako bi prevazišli manjinski kompleks u odnosu na muslimane. S obzirom da su u Osmanskom carstvu bili ugnjetavana manjina, jedina šansa im je bila da okupe narod oko jedinstva jezika. Tvorcima albanskog nacionalizma smatraju se Vasa Paško, Timi Mitko, Naum Većilhardži, Jani Vreto, Zef Jubani i drugi. Albanski muslimani nikada nisu želeli da budu deo albanske nacije što su i otvoreno isticali. Albanska država zvanično je stvorena 1912. godine, a već 1915. godine u centralnoj Albaniji podignut je ustanak muslimana, protiv stvaranja države, koji je predvodio vođa derviškog reda melamija Hadži Ćamil. Bitno je naglasiti da ni hrišćani nisu želeli muslimane kao deo nacije. Svoje sunarodnike muslimane, hrišćani su smatrali hordom Azijata koja jednostavno nije dostojna da bude deo albanske nacije.

Albaniju kao državu, muslimani su prihvatili kasnije, kao nužno zlo, shvativši da povratak u halifat nije ostvariv. To je slikovito objasnio francuski pesnik Klod Farer u predgovoru knjige albanskog političara Dukađin-zade Basri bega rečima: „Albanac je u odnosu na carstvo i halifu sačuvao poštovanje i dirljivu nežnost deteta…za majku i dom koju mora napustiti. Ta Albanija koja ne može opet da postane turska, odbija da bude italijanska, odbija da bude grčka i hoće da postane albanska“.

Čak i u vreme najjačeg komunizma kada je religija u Albaniji i zvanično bila zabranjena, Albanci su nastavili da žive po islamskim običajima, iako su se predstavljali kao komunisti. To je slikovito objasnio zapadnjački novinar Hartmut Albert, koji je posetivši Kosovo i Metohiju za vreme postojanja komunističke Albanije, kao simpatizer tog političkog projekta, opisao kako njegov domaćin, koji se predstavljao kao sledbenik Envera Hodže, u svojoj kući živi po islamskim običajima. Objašnjavajući zašto je to tako, on kaže da je to rezultat ljubavi za Albaniju, ali da islam i dalje uređuje unutrašnje odnose, bez obzira na priču o ateizmu. Za vreme ateistčkog režima Envera Hodže, tokom kojeg je više od 2169 verskih objekata srušeno i zatvoreno, muslimani su ipak bili povlašćeni u odnosu na hrišćane. Na najvišim pozicijama u Albaniji u tom periodu bili su isključivo muslimani. Hodža nije krio svoju netrpeljivost prema hrišćanima, kada god je isticao štetan uticaj religije na narod, on je u prvi plan stavljao hrišćanske sveštenike, pre svega rimokatoličke. Državnici islamskih zemalja su i dalje Albaniju posmatrali kao islamsku državu, koja će se kad-tad vratiti svojim korenima. Hodža nikada nije negativno reagovao na takve konstatacije. Takođe, u brojnim izjavama Hodža je često isticao da Albaniju povezuje neraskidivo prijateljstvo sa arapskim narodom. Povezanost režima Envera Hodže sa islamskim svetom mogao se videti i slučaju kada su u Iranu, posle čuvene iranske Islamske revolucije i dolaska Homeinija na vlast 1979. godine, likvidirani pripadnici komunističke partije koja je inače veoma poštovala lik i delo Envera Hodže. Niko iz Albanije ovakav čin nije osudio, pa ni sam Hodža. Stvarni odnos prema islamu Albanci su pokazali padom jednostrančkog sistema. Na prvoj javnoj molitvi u Tirani 1991. godine, okupilo se toliko vernika da džamija nije mogla sve da ih primi. U Skadru se iste godine povodom proslave Bajrama okupilo više od 30 000 vernika. Godine 1992. Albanija postaje član OIK-a, što je predstavljalo i njeno zvanično povezivanje sa islamskim svetom.

Pomenimo i istraživanje novijeg datuma, koje dokazuje povezanost Albanaca sa religijom. Na Kosovu i Metohiji, 2016. godine, prištinski Institut za političke studije, na čijem je čelu LJuljzim Peci, sproveo je istraživanje po kojem 32% anketiranih Albanaca sebe deklarišu prvo kao muslimane, pa tek onda kao Albance, dok se 3% anketiranih predstavljaju samo kao muslimani, a 57 % prvo kao Albanci pa tek onda kao muslimani. Dakle, iz ovog istraživanja jasno se vidi da više od trećine stanovništva Kosova i Metohije, veru stavlja ispred nacionalnosti i na taj način odbacije bilo kakvu ideju albanskog nacionalizma. Peci spada u intelektualnu elitu, koja se bar formalno, zalaže da tzv. Kosovo bude deo međunarodnih institucija, tako da ovakva statistika njemu nikako ne ide u korist. Iznoseći ovakvo istraživanje u javnost, on nam jasno daje do znanja da je situacija na Kosmetu alarmantna i da je opasnost od globalne islamizacije albanskog stanovništva veća nego ikad.

Kakvu su katastrofalnu grešku napravili svi oni koji su Albance smatrali sekularnim narodom koji je potpuno nezainteresovan za religiju, u ovom slučaju islam, najbolje dokazuje broj albanskih muslimana koji je pristupio organizaciji Islamska država u Siriji i Iraku, jer islamski ekstremizam se može javiti samo tamo gde je religioznost na visokom nivou. Iz Albanije, uprkos činjenici da je na ovoj teritoriji sekularizam sproveden bolje nego u državama bivše SFRJ, ova nekada ateistička zemlja danas predstavlja jedan od regrutnih centara Islamske države. Prema podacima albanskog tužilaštva, 107 boraca iz Albanije je u poslednjih nekoliko godina boravilo na ratištu u Siriji i Iraku. Većina albanskih džihadista je u Irak ili Siriju otputovalo iz centralnog dela Albanije, pre svega iz Tirane, Elbasana, Libaražda i Pogradeca.

Sa teritorije Makedonije, gde je islamski ekstremizam veoma zastupljen, pogotovo u zapadnom delu zemlje, zabaleženo da je 207 lica, naravno albanskih muslimana, otišlo na „sveta ratišta“ u Siriju i Irak.

Najekstremniji primer je teritorija Kosova i Metohije. Iz južne srpske pokrajine, Islamska država je, prema izveštaju američkog Stejt Departmenta iz 2018. godine, regrutovala više od 400 džihadista. To je najveći broj stranih boraca, gledajući po glavi stanovnika, koji se priključio Islamskoj državi sa teritorije Evrope. O tome su pisali brojni svetski mediji, između ostalog i „NJujork Tajms“.

Nastanak i razvoj organizacije Islamska država

U muslimanskom svetu oduvek je bilo dominantno je mišljenje: „…da je prava islamska država ona koja je imala fizičku snagu da sa mačem u ruci brani islam od napada sa strane i da širi granice islama na račun ‘neverničkih‘ teritorija.“ Upravo ova tvrdnja najbolje opisuje ciljeve terorističke organizacije Islamska država. Za razliku od drugih islamskih ekstremističkih grupa koje su imale manje ambiciozne ciljeve, primaran cilj Islamske države bio je da na teritoriji Sirije i Iraka započne stvaranje novog panislamskog halifata. Za razliku od Al-Kaide koja nije preduzela konkretnije korake za ostvarivanje ovog cilja, Islamska država osvajala je gradove, mobilisala veliki broj ljudi i može se reći, sa velikim uspehom ostvarila svoj ideal. Kada je bila na svom vrhuncu 2015. godine, kontrolisala je teritoriju od 32 000 km kvadratna na kojoj je živelo 10 miliona ljudi.

Razvoj organizacije Islamska država datira mnogo pre izbijanja rata u Siriji i Iraku. Jedan od njenih neposrednih osnivača je jordanski džihadista Abu Musab al Zarkavi, poznat po brojnim krvavim terorističkim napadima na šiitsko stanovnistvo u Iraku. Iako je u jednom periodu osuđivao, u to vreme dominantnu džihadističku organizaciju Al-Kaida, da je preterano skocentrisana na sukob sa Zapadom i SAD i da ne posvećuje dovoljno pažnje borbi na domaćem terenu, tokom 2004. godine, al Zarkavi sklapa savezništvo sa Osamom bin Ladenom, liderom Al-Kaide i tada nastaje organizacija Al Kaida u Iraku (AKI).

U junu 2006. godine, posle jednog vazdušnog napada vojske SAD, al Zarkavi gine a vođstvo nad organizacijom preuzimaju Egipćanin Abu Ajub al Masri i Iračanin Abu Abdulah al Rašid al Bagdadi (ne treba ga mešati sa Abu Bakrom al Bagdadijem, kasnijim liderom Islamske države). Iste godine, organizacija AKI menja ime u Islamska država Iraka (IDI). Kao posledica velikih gubitaka ali i političkog pritiska, SAD sklapaju savezništvo sa brojnim sunitskim plemenima kojima su obećali „dobar deo kolača“ u novom Iraku i uz njihovu pomoć isteruju IDI iz svojih uporišta. Posle obavljenog posla, SAD kao ni vlada Iraka ne ispunjavaju svoje obećanje i sunitska manjina, pre svega članovi bivše BAAS partije ne dobijaju bitnu ulogu u političkom životu Iraka. Uz to, sunitsko stanovništvo počinje da trpi strašan teror od strane režima novog šiitskog premijera Iraka, Nurija al Malikija.

Nakon smrti lidera IDI 2010. godine, vođstvo nad posrnulom džihadističkom grupom preuzima Abu Bakr al Bagdadi, koji odlučno nastavlja svoju borbu protiv šiita. Izbijanjem rata u Siriji, al Bagdadi zajedno sa sirijskim džihadistom Abu Muhamedom al Golanijem osniva organizaciju DŽabhat al Nusra front, koja vrlo brzo postaje vodeća džihadistička organizacija u regionu. NJih je ujedinio zajednički neprijatelj, alavitski, prozapadnjački orijentisan predsednik Sirije, Bašar al Asad. Međutim, al Bagdadi je imao viši cilj od rušenja sirijskog režima. NJegov cilj bio je obnova panislamskog halifata. Uvidevši da njegova matična IDI sve više pada u senku al Nusre, ali i zbog znatno ambicioznijih ciljeva, al Bagdadi raskida savezništvo sa al Golanijem, koji se pridružuje al Kaidi i 2014. godine nastaje Islamska država u Iraku i Siriji (ISIS), kasnije prepoznatljiva i samo kao Islamska država. Vrlo brzo Islamska država postaje dominantna džihadistička organizacija, brojni pripadnici srodnih sunitskih grupa pridružuju se al Bagdadiju i on 29. juna 2014. godine, nakon pada Mosula, zvanično proglašava halifat i sebe novim liderom svih muslimana – halifom. On se tada svojim pratiocima obratio rečima: „Ja sam lider koji vas vodi, iako nisam najbolji među vama, zato ako mislite da sam u pravu sledite me. Ako mislite da nisam, posavetujte me i slušajte me, sve dok ja slušam Boga u vama“.

Islamska država je tokom rata na Bliskom istoku bila vrlo bitan geopolitički činilac, sve dok nije formirana međunarodna koalicija za borbu protiv Islamske države koju su predvodile SAD, uz podršku velikog broja evropskih, ali i arapskih država. Pružajući podršku iračkim snagama kako u vazdušnim napadima tako i u vojnoj obuci i naoružanju, koalicija je organizaciji Islamska država nanela ozbiljne gubitke. Ulazak Rusije u sukob doneo je prevagu i Islamska država je izgubila većinu teritorije, ali i prihoda od prodaje nafte, bez kojih je funkcionisanje ove organizacije nezamislivo. Iračke snage su u potpunosti povratile kontrolu nad Mosulom, gradom koji je bio glavni štab Islamske države u ovoj zemlji, dok su u Siriji kurdske snage oslobodile gradove na severu i centralnom delu zemlje, između ostalog i Raku, koji je borcima Islamske države predstavljao strateški najbitniji grad u Siriji. Gubitak ovih ključnih uporišta predstavljao je konačan poraz ove ekstremističke organizacije na bliskoistočnom regionu, mada i danas postoje ogranci Islamske države koje i dalje vode borbe proiv snaga Basara al Asada. Prema američkim izvorima, Islamska država je 2018. godine, uprkos gubicima, raspolagala sa više od 30 000 boraca. Prema izveštaju šefa odeljenja UN za borbu protiv terorizma, u ovom momentu oko 10 000 boraca Islamske države i dalje je aktivno u Siriji i Iraku.

Širenje radikalne islamske ideologije među Albancima

Ono što inspirše albanske džihadiste da se priključe Islamskoj državi, Al Nusra frontu ili nekoj od srodnih islamskih terorističkih organizacija jeste radikalna neosalafistička tj. vahabistička ideologija (nastala iz hanbalijskog mezheba) čiji je cilj revitalizacija „čistog“ izvornog islama koji su praktikovali Muhamed i njegovi sledbenici. Vahabizam izričito odbija svaki pokušaj inovacija u islamskoj veri. Po vahabitskom učenju muslimani moraju slepo poštovati zakone koje propisuje Kuran kao i Suna, tradicionalni spisi u kojima su zabaleženi reči i dela Muhameda.

Vahabističko učenje zabranjuje mnoga praktikovanja koja ostatak islamskog sveta upražnjava. Tako, na primer, vahabiti zabranjuju slušanje muzike, posedovanje slika, nošenje amajlija, a veliki broj vahabita ne brije bradu, nose skromnu odeću, kako Kuran nalaže. Zabranjuju čak i pominjanje Muhameda, jer je on bio čovek, a u islamu sva vlast pripada Bogu. Tvorcem vahabizma smatra se saudijski učenjak Muhamed ibn Abdul Vahab (1703-1792).

Na teritoriji Balkana vahabizam je počeo da se razvija devedesetih godina prošlog veka, naime izbijanjem rata u Bosni 1992. godine, brojne radikalne islamske organizacije čiji su pripadnici već ratovali u Avganistanu protiv Sovjeta, dolaze na Balkan kako bi pomogli borbu svoje bosanske braće po veri. Svuda gde žive muslimani postoji opasnost od širenja radikalnog vahabističkog učenja, ali sa sigurnošću tvrdimo da se ova ideologija nigde nije razvijala takvom brzinom, kao među Albancima. Albanska novinarka Arbana DŽara 2013. godine u tekstu objavljenom u bečkom listu Der Standard, navela je podatak da više od 50 000 kosovskih Albanaca praktikuje vahabizam. Američki istraživač i stručnjak za terorizam, Gregori Kopli, predsednik Asocijacije za međunarodne strateške studije iz Vašingtona, mišljenja je da teritorija jugozapadne Srbije i severne Crne Gore predstavlja „Balkansku Meku“ vahabizma. Vrlo interesantan intervju objavio je francuski portal „Altermedia info“, sa Albancem koji se prestavio inicijalima Gj. B., bivšim pripadnikom vahabitskog pokreta na Kosmetu. Po njemu, vahabije na Kosovu i Metohiji imaju svoje lidere i postoji hijerahijska struktura, ali se ona drži u strogoj tajnosti. U intervjuu koji je objavljan 2005. godine, ovaj bivši vahabija navodi da „kada Kosovo postane nezavisno vahabizam će na ovoj teritoriji uništiti tradicionalni islam.“

Posle rata na Kosovu i Metohiji 1999. godine, stvoren je ideološki vakuum koji su popunile brojne islamske fondacije, pre svega iz Saudijske Arabije ali i drugih arapskih zemalja, čiji je cilj da među albanskim muslimanima prošire radikalno vahabističko učenje. Ove fondacije finansirale su građenje stotinu džamija i religijskih institucija, a mnogi mladi albanski muslimani poslati su na školovanje u arapske zemlje. Po završetku studija, oni se uglavnom vraćaju svojim domovima, duhovno prosvećeni i inspirisani da svojim sunarodnicima prenesu znanje koje su stekli. Teritoriju Kosova i Metohije mnogi islamski centri, na čelu sa već pomenutom Saudijskom Arabijom, videli su kao most za širenje vahabističke ideologije na Balkan. Danas na teritoriji južne srpske pokrajine postoji više od 800 džamija, a 240 njih je izgrađeno posle rata.

U S. Makedoniji i Albaniji vahabizam se razvijao gotovo na isti način kao i na Kosovu i Metohiji. Desetak makedonskih teologa, školovanih u Pakistanu i Saudijskoj Arabiji ulažu velike napore da među makedonskim Albancima prošire vahabističko učenje. Prema pojedinim izvorima, vahabije u Makedoniji pod kontrolom drže Hatundžuk džamiju, a prisutni su i u Isa Begovoj džamiji, Jahja Pašinoj i Tutunsuz džamiji. Slična je siuacija i u Albaniji, gde postoji minimum 20 „sumnjivih“ islamskih organizacija za koje se veruje da podstiču širenje rigidnog viđenja islama. Organizacije koje su najaktivnije u širenju radikalne vahabističke ideologije među Albancima, kako u samoj Albaniji, tako i na Kosmetu i u S. Makedoniji su: Al Vakuf al Islami, Al Haramain, Zajednička Saudijska komisija za pomoć Kosovu i Čečeniji dr.

Regrutacija Albanaca od strane Islamske države

Kao i ostale džihadiste širom sveta, Islamska država Albance regrutuje uglavnom putem interneta i medijskim propagandnim sadržajem kao i delovanjem verskih autoriteta.

Greška koju prave mnogi analitičari jeste ta što aktivnosti Islamske države gledaju isključivo kroz fizičku primenu sile, zanemarujući propagandnu delatnost kojom ova organizacija širi svoju ideologiju i navodi muslimane širom sveta da se priključe halifatu. Iako možda deluje kao paradoks, činjenica je da Islamska država koja se bori protiv zapadnjačkog načina života i modernosti, veoma dobro koristi savremene propagandne tehnike, sa ciljem da dopre do što većeg broja ljudi. Rastom popularnosti interneta, a pre svega društvenih mreža poput Fejsbuka, Instagrama, Tvitera, Islamska država je svoju taktiku počela da zasniva na unapređenju medijskih aktivnosti i slanju propagandnih poruka, u kojima se pokazuje ideal džihada i halifata kao idealne zemlje za sve muslimane. Kako navode američki izvori, Islamska država u svojim redovima ima oko 90 000 stručnjaka širom sveta, koji propovedaju i regrutuju nove borce za halifat. Ni jedna islamska teroristička organizacija u istoriji nije pridavala toliko važnosti medijskoj kampanji, kao Islamska država. Pomenimo neke od kanala na albanskom jeziku, pomođu kojih je Islamska država pokušavala da regrutuje nove džihadiste.

Često je korišćen kanal hilafeti.wordpress.com, za koji se može reći da predstavlja glasilo Islamske države na albanskom jeziku. Jedan od najpopularnijih Jutjub kanala na albanskom jeziku bio je i Mektebi Hasanbeg, koji ima više od 270 snimaka u kojima se poziva Alah da podrži akcije Islamske države. Zatim Jutjub kanal Put Hilafeta, televizijski kanal TV Pis, koji je na Kosmetu emitovao dvanaestočasovni program na albanskom jeziku svakog dana, u kojem agresivno poziva muslimane na džihad. Tu su i brojni profili na društvenim mrežama. Plastičan primer zastupljenosti propagande preko društvenih mreža je studentkinja iz Kosovske Mitrovice, Elme Đurašinac, koja je uhapšena u mestu Kalesija kod Tuzle, pod sumnjom da je htela da izvrši teroristički napad. NJen profil Elma Zeuxhetul Enes prepun je stavova o islamu, oblačenju po šerijatskim propisima, veličanju halifata… Kako članovi porodice ove devojke navode, Elma je bila u potpunosti normalna devojka i studentkinja, dok se nije udala za Enesa Mešića, džihadistu i borca Islamske države kojeg je upoznala upravo preko Fejsbuka. Pomenimo i profil makedonskog imama Redžepa Memišija, koji je uhapšen 2016. godine zbog regrutacije za Islamsku državu, ali njegov profil je ostao i dalje aktivan. Dakle, neko od njegovih simpatizera nastavio je da koristi njegov profil i kači objave u njegovo ime. Pored profila imama Memišija, postoji još pregršt privatnih profila koji pozivaju Albance da se priključe halifatu. Jedan od takvih je, na primer, profil pod nazivom Pridruži se islamu, koji ima više od 700 pratilaca. Bitno je naglasiti da na Kosmetu broj ljudi koji koristi Fejsbuk prelazi 80 %.

Samo tokom 2015. godine, 78 Albanaca sa Kosova i Metohije je osumnjičeno za regrutovanje novih boraca u ime Islamske države, a među njima je bilo 11 imama. Posle 1999. godine, brojni albanski imami otputovali su u Saudijsku Arabiju i druge islamske zemlje na usavršavanje. Više od 200 Albanaca samo sa Kosova i Metohije otišlo je na školovanje u Saudijsku Arabiju od koje su dobili stipendije. Mnogi od njih vratili su se sa željom da nastave misionarski posao na Kosmetu i da ostalim muslimanima prenesu vahabističko viđenje islama. Radikalizovani kosovski imami svoje propovedi obavljaju u novim džamijama, koje su izgrađene zahvaljujući novcem Saudijske Arabije. Mediji najčešće navode slučaj kosovskog imama Šefketa Krasnićija, koji je optužen da je tokom 2013. i 2014. godine na svojim predavanjima, mahom u Velikoj džamiji u Prištini, podstakao masu mladih ljudi da otptuju u Siriju i Irak, kako bi se pridružili  borbi za stvaranje novog halifata. Krasnići je inače zaposlen kao professor na Fakultetu za islamske studije na Kosmetu. Uživa status intelektualca i javne ličnosti, često se može videti u društvu pisaca, akademika, kosovskih političara… Posebno je privukao pažnju javnosti kada je na skopskom stadionu „Čair“ pred više hiljada ljudi osudio majku Terezu, koja je poreklom Albanka, izjavivši sledeće: „NJoj je mesto u sred pakla, zato što nije verovala u Alaha, Proroka i Kuran“. Pored Krasnićija, tu su još i imami Enes Goga, Mazlam Mazlami, Ekrem Avdiu, već pomenuti Redžep Memiši iz Makedonije, Almin Daci iz Albanije i mnogi drugi.

Albanski muslimani – lideri Islamske države

Albanski džihadisti, mahom sa Kosmeta, zahvaljujući svojoj posvećenosti idealu, vrlo brzo su došli do visokih pozicija u vrlo strogo ustrojenoj hijerarhiji Islamske države.

Najpoznatiji je svakako Lavdrim Muhadžeri, džihadista iz Kačanika koji je bio komandant jedne jedinice u okviru Islamske države, sačinjene od Albanaca. Kako navode albanski mediji, jedno vreme je radio i u sastavu KFOR-a na Kosmetu, a bio je i član organizacije „Omladina Kačanika“. Poznat je po brojnim propagandnim video klipovima u kojima poziva Albance da se pridruže džihadu, verovatno je najpoznatiji onaj u kojem on i njegovi saborci pale pasoše tzv. Kosova šaljući jasnu poruku da za svoju domovinu priznaju samo halifat. Muhadžeri se više puta vraćao na Kosmet, kako bi regrutovao nove džihadiste, a poginuo je na ratištu u Siriji 2017. Godine.  Vest o njegovoj pogibiji preneta je čak i sa razglasa džamije u Kačaniku.

Kosovski džikadista koji se pominje kao desna ruka Lavdrima Muhadžerija bio je Ridvan Haćifi, bivši imam iz Gnjilana. Javnosti je postao poznat zahvaljujući propagandnom video snimku iz 2015. godine u kojem preti stanovnicima Balkana na albanskom jeziku, najavljuje im „crne dane“ i šalje poruku „da će biti ubijeni od vojske koja više želi smrt na putu Alaha nego život“. Ovaj džihadista se takođe pominje kao jedan od lidera Islamske države. Veruje se da je tokom 2014. godine zamenio već pomenutog Muhadžerija, na mestu vođe Albanaca u Siriji. Poginuo je 2017. godine u Siriji.

Interesantan je slučaj Mirsada Kandića, koji je rodom iz Peći i za kojim je čak Interpol raspisao crvenu poternicu. Kandić je bio čovek u kojeg su lideri Islamske države imali mnogo poverenja, pa su mu u skladu s tim poveravali i najvažnije poslove. On je bio zadužen za proveru identiteta ljudi iz zapadnih zemalja, koji bi da se pridruže Islamskoj državi, kao i za njihov prelazak na teritoriju koja je pod kontrolom ove organizacije. Veruje se da je Kandić na teritoriju Islamske države preveo veliki broj džihadista, pa je i skladu s tim podvigom stekao nadimak „šef granice“. Ovaj kosovski džihadista imao je najmanje 11 identiteta, a uhapšen je 4. jula 2017. godine u Sarajevu. U njegovom telefonu pronađene su prepiske sa liderima Islamske države.

Veliki broj kosovskih Albanaca organizaciji Islamska država pristupio je iz dijaspore. Jedan od poslednjih vođa Islamske Države bio je Albanac, Zulfi Hodža. Rođen na teritoriji SAD, ovaj mladić koji je odrastao u gradiću po imenu Margejt na obali Atlantika, kako tvrdi njegova majka, koja je i potvrdila njegov identitet novinarima En Bi Sija, nije nikada govorio o terorizmu, sve dok nije napustio svoj dom aprila 2015. godine i uputio se u Siriju. Prosto je neverovatno kako je jedan, na prvi pogled neiskusan džihadista, za vrlo kratko vreme uspeo da napreduje u hijerarhiji Islamske države i postane jedan od njenih komandanata.

Jedan od interesantnijih slučajeva je Valdet Gaši, poznati albanski kik bokser, bivši dvostruki evropski i svetski šampion. On je rođen u Prištini, živeo je u Nemačkoj, gde je počeo svoju sportsku karijeru, a kasnije se preselio u Švajcarsku. U Vinterturu bio je pripadnik i jedan od glavnih aktivista salafističke organizacije Lies!–Die wahre Religion (u prevodu sa nemačkog „Čitaj-istinska religija“). Godine 2013. Gaši je u ovom švajcarskom gradu osnovao borilački klub pod nazivom „Suna“, koji je predstavljao paravan za obuku budućih džihadista Islamske države. I sam Gaši je vrlo brzo, zajedno sa svojim prijateljem Italijanom koji je prešao na islam, Kristijanom Ianielom, otišao u Siriju kako bi se priključio džihadistima Islamske države. Veruje se da je na ratištu bio deo jedinice koja je bila pod komandom Lavdrima Muhadžerija i njegovog pomoćnika Ridvana Haćifija. Poginuo je 2015. godine u Siriji.

Albanska dijaspora prednjači u broju terorističkih napada islamskih ekstremista, koji nisu registrovani kao članovi Islamske države, ali podržavaju njenu ideologiju i spremni su da izvrše napade u njeno ime. Najpoznatiji takav primer je Albanac sa Kosmeta Arid Uka, koji je marta 2011. godine izvršio je teroristički napad na aerodromu u Frankfurtu, tako što je, uz povike Alahu akber, ubio dva američka vojnika, Nikolasa Aldena i Zakarija Kadbekaa, a tom prilikom je i ranio dvoje ljudi. Kako je i sam priznao, inspiraciju za ovaj akt našao je u islamističkoj internet propagandi. Arid Uka je 2012. godine u Nemačkoj osuđen na doživotnu zatvorsku kaznu.

Nije na odmet pomenuti da je prvi borac sa Balkana koji je položio svoj život u „borbi na Alahaovom putu“ na ratištu u Siriji i Iraku upravo Albanac sa Kosova i Metohije, Naman Demoli, bivši pripadnik terorističke organizacije OVK, koji je bio aktivan u sukobima u južnoj srpskoj pokrajini tokom 1999. godine. Poginuo je kao borac opozicionih sirijskih snaga tokom 2012. godine. Ovaj džihadista je studirao u Siriji, a na Kosovu i Metohiji je poznat kao jedan od aktivista koji se zalagao za izgradnju Velike džamije u Prištini i kao član islamskog pokreta pod nazivom „Priključi se“. Takođe, prvi bombaš samoubica sa Balkana bio je takođe Albanac iz Uroševca, Blerim Heta. On se u martu 2014. razneo eksplozivom i usmrtio 52 iračka vojnika.

Učešće u radikalnim islamskim grupama uglavnom je odlika muškaraca, ali podaci pokazuju da su 10-15% ukupnog članstva Islamske države činile žene. Sa teritorije Zapadnog Balkana, baš kao i u slučaju muškaraca, najviše žena koje su se pridružile džihadu u Siriji i Iraku dolazi sa teritorije Kosova i Metohije. Procenjuje se da je Islamska država sa teritorije Kosmeta regrutovala 42 džihadistkinje, a iz Albanije između 13 i 29. Posebno je interesantan slučaj devojke iz Kosovske Mitrovice, Ćamile Tahiri. Ona je u Siriju krenula 2014. godine sa svojim mužem koji je ubrzo, kao borac Islamske države, poginuo. Ćamila nije želela da se vrati kući, već je ostala u Siriji i nastavila džihad rame uz rame sa muškim saborcima. Vremenom, ova devojka sa Kosmeta je toliko napredovala u džihadističkoj hijerhiji da je postala vođa jednog od kampova za obuku džihadistkinja u Siriji. Pod njenom komandom nalaze se desetine devojaka pretežno sa teritorije Kosova i Metohije, Makedonije i Albanije.

Nije na odmet pomenuti da su  neki albanski džihadisti sa celokupnim porodicama „izvršile hidžru“ i otputovali u Siriju ili Irak. Prema pojedinim izvorima, 20 porodica sa Kosova i Metohije se uputilo u „u novi halifat“ dok je iz Albanije otputovalo 13 porodica.

Čak i kada Islamska država više nije bila ni senka organizacije koja je 2014. godine proglasila halifat, poslednju liniju borbe u Siriji predstavljali su upravo Albanci. U izveštaju američke Vojne akademije i Centra za borbu protiv terorizma  navodi se da je tokom 2019. godine u Siriji, u oblastima oko Idliba i dalje bila aktivna jedinica Albanaca pod nazivom „DŽamati Alban“, koja se bori u sastavu grupe Hadžat Tahrir al Šam (HTŠ). Ova jedinica predstavljala je jedan od poslednjih oblika organizovane džihadističke borbe u regionu. Čine je Albanci, pre svega sa Kosmeta i S. Makedonije. Na čelu grupe nalazi se Abdul Jašari poznat i kao Abu Katada al Albani, inače stanovnik S. Makedonije, koji je vrlo visoko rangiran u džihadističkim krugovima i vojni je savetnik Abu Muhameda al Golanija, bivšeg lidera DŽabhat al Nusra fronta a sada vođe HTŠ. U saopštenjima ove džihadističke organizacije, Jašari se navodi kao visoko rangirani član Saveta organizacije koji je učestvovao u mirovnim pregovorima sa organizacijom Huraa al Din, inače frakcijom Al Kaide. Novembra 2016. godine američka administracija proglasila je Jašarija za jednog od najtraženijih svetskih terorista.  Grupa „DŽamati Alban“, vrlo je aktivna u propagandnim aktivnostima, tako su avgusta 2018. godine objavili snimak od 33 minuta o albanskoj jedinici snajperista, njihovoj obuci, taktici, najmodernijem naoružanju koje koriste, a o tome je izveštavao i francuski list „Frans Soir“.

Albanci džihadisti – povratnici iz Sirije i Iraka

Veliki bezbednosni izazov za sve države Balkana predstavljaju povratnici iz Sirije i Iraka. Najveća opasnost od potencijalnih terorističkih napada preti regionima iz kojih je Islamska država regrutovala najveći broj džihadista, a kako smo već konstatovali, to su teritorije naseljene Albancima. Pre svega teritorija naše južne pokrajine, lažno proglašena tzv. državom Kosovo, prednjačila je u izvozu stranih boraca u redove Islamske države. NJihovim povratakom na Kosmet, ali i u zemlje regiona, Islamska država bi mogla pokušati da otvori novi front i da započne izgradnju halifata u srcu Evrope. Na Kosmet se vratilo oko 160 džihadista, u Albaniju oko 40, dok se na teritoriju Makedonije vratilo oko 70 bivših ratnika Islamske države i srodnih terorističkih organizacija. Kako je jedan od njih izjavio, Fitim Ladrovci sa Kosmeta, o kojem su pisali brojni domaći ali i strani mediji, npr. londonski „Tajms“, njegov cilj je da „na Kosovu izgradi islamsku državu i rado će umreti za to“. Uprkos osnivanju brojnih centara za deradikalizaciju, čiji je cilj integracija povratnika sa ratišta u društvo kao i edukacija onih koji možda planiraju da u budućnosti putuju na Bliski istok kako bi se pridružili džihadu, pitanje je koliko ovakve ustanove daju rezultate, dugoročno gledano. U pojedinim slučajevima sigurno da ima onih koji su se pokajali, jer u halifatu Islamske države nisu zatekli očekivano. Međutim, podsetimo i da su institucije kao i pojedinci čak i ohrabrivali muslimane da se otisnu na ratište, jer je to njihova verska obaveza. Izuzetno bitan podatak naveo je albanski pisac i intelektualac, Veton Suroi, u knjizi „Ambasador i druge jeretičke beleške“, gde ističe da je tokom 2012. godine Islamska zajednica Kosova svim džamijama na teritoriji Kosmeta poslala memorandum na kojem se nalazila hutba, tj. propoved, koja je tog dana morala biti pročitana. U njoj se Sirija predstavlja kao zemlja nad kojom su anđeli nadvili svoja krila i u kojoj se vodi bitka za islam, a u nju je sam Alah poslao svoje najbolje vernike.

Na okruglom stolu pod nazivom „Rat u Siriji i javna priča bivših boraca“ koji je tokom 2017. godine održan u Prištini u organizaciji Centra za istraživanje sigurnosne politike, jedan od bivših džihadista Islamske države, povratnik na Kosovo i Metohiju, izjavio je da su on i njegovi saborci koji su ratovali u Siriji i Iraku na strani Islamske države, „žrtve sopstvene dobre volje“ i da nisu oni krivi što je tzv. kosovska vlada uputila poziv i dala zeleno svetlo za odlazak u Siriju. Generalno, povratnici iz Islamske države na Kosovu javno su izneli nezadovoljstvo kako se prema njima postupa, kao i da je program njihove ponovne integracije u kosovsko društvo loš. Dakle, oni koji bi sada da sprovode deradikalizaciju bivših džihadista, kao bi zadovoljili očekivanja međunarodne zajednice, pre samo par godina su ih ohrabrivali da putuju na ratište i to nije slučaj samo sa Albancima.

ZAKLJUČAK

Islam nije religija koja podržava terorizam, nisu svi muslimani teroristi i niko ozbiljan ne može tvrditi suprotno. Međutim, činjenica je da je najveći bezbednosni problem brojnih zemalja koje su naseljene muslimanima rastući islamski ekstremizam. Svi navedeni podaci izneti u ovom radu, nisu okrenuti protiv Albanaca i islamske religije uopšte, koja je za svako poštovanje. Naprotiv, oni imaju za cilj da ih upozore da se među njima radikalno razvija pokret koji je i protiv svakog oblika nacionalizma, samim tim i albanskog,  ali i protiv vernika koji praktikuju umereni hanafijski mezheb, koji je vekovima zastupljen na Balkanu.

Islamski ekstrmisti vrlo lukavo manipulišu fenomenom takfirizma. Reč takfir označava svakog muslimana „nevernika“ koji se ogrešio o islam ili izvršio apostaziju. Musliman koji je od svoje braće po veri nazvan ovim pojmom, veći je neprijatelj od pripadnika bilo koje druge vere. U ovom slučaju, islamski ekstremisti takfirima smatraju sve muslimane koji ne podržavaju aktivnosti Islamske države i ne praktikuju njihovo viđenje islamske vere.

[1] Doktorand Fakulteta političkih nauka u Beogradu, specijalizovan za pitanja religijskog fundamentalizma i ekstremizma i autor knjige „Kosovo i Metohija pod zastavom Islamske države“.