Akademik Boško Petrović

Autor: Msr Srđan Graovac, istoričar

Veliki Varadin, 20. januar 1915. godine – Novi Sad, 30. jun 2001. godine

Predsednik Matice srpske, sekretar, urednik Letopisa Matice srpske, glavni urednik Izdavačkog preduzeća Matice srpske, akademik, književnik

Rođen je u Nađvaradiju, gradu u tadašnjoj Austrougarskoj, a današnjoj Rumuniji (Oradea Mare – Veliki Varadin) u porodici Kamenka, trgovca iz Morovića u Sremu i njegove supruge Marije, učiteljice, inače ćerke Mije Crnka, poznatog pisca za decu. Rođen je u toku boravka njegove majke u Velikom Varadinu, kada je Marija Petrović posetila supruga koji se tada nalazio na odsluženju vojnog roka u austrougarskoj vojsci u toku Prvog svetskog rata. Osnovnu školu (četiri razreda) okončao je u Moroviću, a gimnaziju u Novom Sadu, gde je maturirao 1933. godine. Studirao je nemački jezik i književnost na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je i diplomirao 1938. godine. U toku studija proveo je godinu dana (1936. godine) u Minhenu, gde je usavršio nemački jezik. Nakon odsluženja vojnog roka postavljen je na mesto suplenta u novosadskoj Patronatskoj klasičnoj gimnaziji u jesen 1940. godine. Na početku Aprilskog rata u Jugoslaviji 1941. godine bio je mobilisan, a potom i zarobljen. Kao ratni zarobljenik odveden je u vojni zarobljenički logor u Limburg na Lani, a potom u Trir. Sredinom decembra iste godine oslobođen je, nakon čega se vratio u Novi Sad. Suplentsko mesto nije uspeo da vrati, već je sa ostalim otpuštenim članovima nastavnog kadra srpske nacionalnosti radio na sređivanju biblioteke ukinute Patronatske gimnazije. U toku rata ustaše su u Moroviću uhapsile njegovog oca Kamenka, koji je bio odveden u logor Jasenovac, gde je i ubijen 1943. godine. Porodični dom u Moroviću bio je opljačkan i spaljen, a Boško Petrović stalno se nastanio u Novom Sadu, gde je početkom 1942. godine stupio u brak sa Mirjanom (koju su u porodici zvali Miruška), rođenom Stanković iz Botoša. Mirjana je bila pet godina mlađa od Boška Petrovića, a u braku su dobili sina Ranka (1948), elektroinženjera. U prvo vreme, u Novom Sadu živeo je u Ulici Nikole Tesle, a posle rata u Streljačkoj ulici (Antona Čehova 10, potom u Ulici Ive Lole Ribara 6, kod Dunavskog parka).

Nakon završeka Drugog svetskog rata postao je član redakcije „Slobodne Vojvodine“ i u potonjem „Dnevniku“ pisao je reportaže i obavljao druge novinarske poslove, a posebno je bio zadužen za praćenje dešavanja iz oblasti prosvete i kulture. Bio je i ratni reporter i izveštač sa Sremskog fronta. Još u gimnazijskim i studentskim danima pokazao se kao talentovan pisac, kada je napisao nekoliko pripovedaka i pesama. U periodu pre Drugog svetskog rata, bio je i aktivista u Omladinskom kulturno–privrednom pokretu ili OMPOK, gde je imao i zaduženje da piše o delovanju ovog pokreta. Od 1945. do 1947. godine bio je urednik Izdavačkog preduzeća „Budućnost“, a kada je izdavački sektor ovog preduzeća ukinut 1947. godine, postao je urednik u Izdavačkom odeljenju Matice srpske, koje je 1953. godine dobilo status Izdavačkog preduzeća Matice srpske. U kratkom periodu bio je direktor IP Matice srpske, a kasnije, sve do penzionisanja 1981. godine, obavljao je dužnost glavnog i odgovornog urednika preduzeća. U toku navedenih decenija, IP Matice srpske objavilo je biblioteku Srpska književnost u 100 knjiga (zajedno sa Srpskom književnom zadrugom), sabrana dela srpskih i jugoslovenskih klasika i mnoga odabrana dela domaće i strane književnosti i filozofije. Bio je član Uređivačkog odbora edicije Srpska književnost u 100 knjiga, a priredio je za štampu veći broj knjiga, između ostalih, zbirke Jovana Jovanovića Zmaja, Laze Kostića, Vojislava Ilića, Branka Radičevića, Đure Jakšića i drugih.

Sve svoje sposobnosti, veštine i znanja posvetio je Matici srpskoj. Zajedno sa Mladenom Leskovcem, Živanom Milisavcem, kojima se pridružio i Živojin Boškov, činio je „veliku četvorku Matice srpske“, koja je najzaslužnija za razvoj Matice srpske u teškom periodu posle Drugog svetskog rata. U Matici srpskoj bio je stalni član-saradnik i, osim u periodu 1979–1991. godine, neprekidno je biran za člana Upravnog odbora. Bio je član Uredništva Letopisa Matice srpske od 1953. do 1964. godine, a od 1965. do 1969. godine obavljao je i dužnost glavnog i odgovornog urednika pomenutog časopisa. U ovom periodu održan je poznati Novosadski dogovor o srpsko-hrvatskom jeziku 1954. godine, a kao rezultat dogovora objavljen je Pravopis srpsko-hrvatskog književnog jezika (1960) i šestotomni Rečnik srpsko-hrvatskog književnog jezika (1967–1976). Kasnije, na njegovu inicijativu u Matici srpskoj pokrenuta je specifična publikacija Jezik danas, 1997. godine. Kao uvaženi časnik Matice srpske, bio je angažovan u vezi sa poslovima generalne adaptacije Zadužbinskog zdanja Marije Trandafil i obeležavanja Matičinog jubileja, 150 godina od osnivanja Društva. Na Skupštini Matice srpske 1969. godine izabran je na položaj sekretara Matice srpske. Na dužnosti sekretara Matice srpske ostao je do 1979. godine. Mandat sekretara obavljao je u nešto dužem periodu (zbog završetka adaptaciono-građevinskih radova u zgradi Matice srpske) i uporedo sa mandatom predsednika Matice srpske, koji je obavljao akademik Mladen Leskovac. Nakon okončanja mandata sekretara, Petrović je imenovan na položaj savetnika Matice srpske, te je na toj poziciji dočekao i penzionisanje 1981. godine. Za predsednika Matice srpske akademik Boško Petrović izabran je na Skupštini društva 1991. godine, a nakon završetka prvog mandata, ponovo je na pomenutu časničku dužnost izabran na osnovu odluke Skupštine Matice srpske 1995. godine. Nakon završetka drugog mandata, Skupština Matice srpske izabrala je akademika Boška Petrovića za doživotnog počasnog predsednika Matice srpske 1999. godine. Bez obzira što je u vreme njegovih mandata na položajima sekretara i predsednika Matice srpske, postojala ozbiljna finansijska nestabilnost u vezi sa poslovima i delatnostima ustanove (nastala usled konfiskacije i nacionalizacije Matičine imovine i neblagonaklonog odnosa ondašnjih političkih elita prema Matici srpskoj), kao i uprkos pokušajima komunističkih političkih nomenklatura da neutrališu uticaj Matice srpske na razvoj nauke, kulture i izdavaštva, pa čak i da instituciju definitivno podele u nekoliko pravnih subjekata, Boško Petrović uspeo je da očuva glavne tekovine delatnosti Matice srpske – Letopis Matice srpske, naučne zbornike, ali i obimne poslove u vezi sa bibliografijom i leksikografijom. Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti izabran je 21. marta 1974. godine, a i posle osnivanja VANU izjasnio se da ostaje član SANU. Za redovnog člana SANU izabran je 7. maja 1981. godine. Bio je i dugogodišnji član Upravnog odbora Srpske književne zadruge u Beogradu.

Svoje prve pesme objavio je u „Jugoslovenskoj iskri“ 1930. godine. U Letopisu Matice srpske pesmu „Masarikovo proleće“ objavio je 1939. godine, kada su se u „Vojvođanskom zborniku“ pojavile njegove pripovetke „Sluškinja“ i pesma „Basna o lastama i feniksu“. Međutim, prema njegovom priznanju, zrelo književno doba Boška Petrovića počelo je posle 1945. godine. Pesme, pripovetke, eseji o književnosti i umetnosti, pozorišne kritike i romani, među kojima je najznačajniji „Pevač“, objavljeni su u „Izabranim delima Boška Petrovića“ u sedam knjiga 1985. godine i „Sabranim delima“ u deset knjiga 1997. godine. Ostao je poznat i kao prevodilac književnih dela sa nemačkog jezika na srpski jezik, Tomasa Mana, Eriha Marije Remarka, Bertolda Brehta, Stefana Cvajga, Gotfrida Kelera, Rajner-Marije Rilkea, i drugih. Prema rečima Slavka Gordića, književnost Boška Petrovića poseduje: „Snažan poetski pigment, koji je prožeo i centralni, novelističko-romansijerski deo njegovog opusa, bilo da je posredi preovlađujuća statičnost motiva, asocijativni način njihovog vezivanja, poetski karakter same teme, izrazito poetska priroda njene transpozicije, učestalost relativno osamostaljenih lirskih slika ili, pak jezičko-stilska originalnost i tananost s kojom su one vezane. U Petrovićevom doživljaju sveta i svemu što je napisao, redovno se razaznaje beleg meditativnog lirizma, ona poetska aura, bez koje ništa živo ne postoji“. Roman „Pevač“ (prvi i drugi deo, 1979–1982) predstavlja najvrednije ostvaranje Boška Petrovića i u njemu je prisutan izrazito epsko-narativni pristup sa koloritom istorijske slike srpske stvarnosti iz vremena pevača narodne poezije u XVIII i XIX veku, a istovremeno se otkriva nastanak građanskog drušva na ovim prostorima. Za knjigu „Lagano promiču oblaci“ dobio je Zmajevu nagradu Matice srpske 1956. godine. Takođe, bio je dobitnik Sedmojulske nagrade, Oktobarske nagrade grada Novog Sada, Nagrade Društva književnika Vojvodine za životno delo i „Karolj Sirmai“.

Navešćemo samo neka dela Boška Petrovića: „Zemlja i more“, pesme (1950), „Ruj“, pesme (1960); „Dnevnik nemačkog vojnika, dokument i komentari (1962, 1965), „Dolazak na kraj leta, iskušenja ljubavi, sebe i sveta“ (1970), „Dan među slikama, esej“ (1973), „Oblaci, razgovori“, izabrane pripovetke (1979), „Ciganska pesma“ (1988), „Prizori“ (1989), „Usmena reč“, priredio LJubisav Andrić (1991). Takođe, pomenimo i literaturu o akademiku Bošku Petroviću: Marija Jovancai, „Građa za bibliografiju Boška Petrovića“, Godišnjak Biblioteke Matice srpske, Novi Sad, 1994, 197–240; Slavko Gordić, „Srpski svet i evropsko zakrilje“, Politika, 14. VII 2001; Ivan Negrišorac, „Gospodstvo Boška Petrovića“, Književni magazin, broj 2, avgust 2001.

LITERATURA

„Vesti Matice srpske“, Novi Sad 1999. godine