Srbija i njene društvene elite

Tribina „Srbija i njene društvene elite” održana je u sredu 21. marta u Klubu „Tribina mladih” Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je prof. dr LJubiša Despotović.

U uvodnom delu, prof. Despotović je podsetio da je Srbija bila pod viševekovnom otomanskom okupacijom, kada je njena društvena elita, odnosno aristokratija, bila „posečena”, a potom i „razgrađena”. Srpska pravoslavna crkva bila je jedina institucija koja je uspela da sačuva elementarni simbolički nacionalni opstanak, pogotovo u kulturnom, jezičkom i duhovnom smislu.

Po proceni demografa, Srbija je u 19. vek ušla sa približno 400.000 stanovnika, što je desetostruko manje nego u srednjem veku, kada je imala oko 4,5 miliona žitelja, koliko i Engleska u to vreme.

Struktura srpskog društva sredinom 19. veka, po zapisima tadašnjih putopisaca, bila je u suštini „seljačko more”, što znači da u suštini nije imala građane. Ono malo palanki koje je imala bile su turske palanke kao sedišta vojnih garnizona turske okupacione vlasti.

Oko 95 % naroda bili su zemljoradnici, ekonomski potpuno ujednačeni. Iz tog vremena, smatra prof. Despotović, potiče zanimljiv fenomen o jednakosti koji je i danas karakteristika kolektivnog bića srpskog čoveka. On ne priznaje nikoga iznad sebe. Smatra, naime, da smo svi jednaki i da imamo svi ista prava. Jedino smo, kako kaže Despotović, u vezi sa obavezama „malo labavije postavljeni”.

Srbija je u 20. vek uspela da uđe ubrzanim tempom, da  formira svoju elitu i dobar obrazovni sistem, solidno organizovanu vojsku, kao i zdravstveni sistem dovodeći lekare sa strane. Međutim, zbog geopolitičkog položaja, imala je strahovit hendikep da su nekoliko puta tokom dva veka njen demografski korpus i društvena elita devastirani.

Ulaskom Srbije u balkanske ratove, počinje devastacija njene društvene elite. Tokom Prvog svetskog rata Srbija skupo plaća cenu svoje slobode gubitkom 40 % stanovništva. Potom ulazi u projekat zajedničke države SHS odričući se svoje državnosti zarad potreba nekih drugih i u tom periodu počinje nova faza devastacije srpske državne elite idejom jugoslovenstva.

     Između dva rata počeo se obnavljati deo srpske elite u ekonomskom i univerzitetskom smislu, ali do nove devastacije dolazi u Drugom svetskom ratu i posle njega u SFRJ, kada je i fizički i ekonomski likvidirana građanska klasa Srbije toga vremena koja je nosila antikomunističku ideju.

U Brozovoj državi tokom četiri i po decenije odvijao se proces ekonomske modernizacije, a odnosi prema obrazovanju i razvoju nauke bili su korektni. U tom segmentu je započeo da se konstituiše srednji sloj.

     – Međutim, razbijanje SFRJ 90-ih godina, drastične ekonomske sankcije, hiperinflacija i bombardovanje, kao i tajkunska privatizacija, doveli su do toga da srednji sloj građanstva bude potpuno razoren. Dokrajčena je društvena elita koja se još uvek nije uspela oporaviti – zaključio je prof. Despotović.