Tribina „Političke stranke kod Srba od nastanka do 1918.“ održana je u četvrtak 26. oktobra u Klubu „Tribina mladih“ Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je dr Miloš Savin, istoričar.
Na ovom predavanju, autor je analizirao nastanak i razvoj političkih stranaka u Srbiji tokom 19. i u prve dve decenije 20. veka. Podsetio je da je 1881. godine donet zakon kojim je formalno omogućeno organizovanje stranaka koje su tada predstavljale grupe okupljene oko programa. To su bili liberali, naprednjaci i radikali.
– Mlada liberalna inteligencija zahtevala je, na Petrovskoj skupštini u Kragujevcu, 1848. godine, da se izglasa zakon o Narodnoj skupštini, slobodu štampe i skupštinsku kontrolu državnih finansija. Međutim, na Svetoandrejskoj skupštini, 1858. godine, brojni liberali zahtevali su građanska i politička prava i slobode, oslobađanje cele Srbije i ujedinjenje celokupnog Srpstva – objasnio je Savin.
U periodu od 1858. do 1868. godine, za vreme druge vlade Miloša i Mihaila Obrenovića, onemogućen je rad liberalima, a posle ubistva Mihaila, namesnik maloletnom knezu postaje konzervativni liberal Jovan Ristić i vlast preuzima Liberalna stranka. Tokom 1903. godine, ona se deli na Narodnu („Nacionalnu“) i Liberalno – demokratsku stranku.
Nacionalna stranka se zalagala za oslobođenje i ujedinjenje Srpstva i saradnju sa drugim balkanskim narodima, ali u skladu sa srpskim interesima. Ona se 1905. godine ujedinila sa Liberalno-demokratskom u Narodnu stranku, a posle 1918. godine, deo Narodne stranke pristupio je Demokratskoj stranci. Ostatak Narodne stranke zvanično je postojao do 1922. godine.
Napredna stranka nastala je 1858. na Svetoandrejskoj skupštini i okupljala je konzervativnu grupu protivnika liberala koji su podržavali apsolutističku vlast kneza Miloša. Najistaknutiji među njima bili su: Ilija Garašanin, Nikola Hristić i Jovan Marinović.
Radikalna stranka, pak, formirana je 70 – tih godina 19. Veka. Svetozar Marković je propovedao socijalističke ideje, zalagao se za formiranje radikalne partije. Sledeći Bogosavljevića, Radikalnu stranku formiraju poslanici Nikola Pašić, Petar Velimirović, Pera Todorović i Lazar Paču. Prihvataju postojanje građanskog društva, ali zahtevaju korenite promene, smatraju se sledbenicima Svetozara Markovića.
Oni 1887. godine zajedno sa liberalima osvajaju vlast, a posle donošenja Ustava i abdikacije kralja Milana, samostalno osvajaju vlast i vladaju četiri godine. Delimično sprovode svoj program, odriču se zadrugarstva, jačaju domaću industriju, uvode protekcionizam. Bila je to jedina srpska politička stranka koja je primala žene u članstvo. Međutim, 1901. Pašić pristaje na kompromis u vezi sa Ustavom i zajedničkom vladom sa bivšim naprednjacima. To za posledicu ima cepanje stranke, te mlađi radikali formiraju Samostalnu Radikalnu stranku.
Obe radikalne stranke, potom, ulaze u koaliciju, zatim se fuzionišu, pa ponovo dele. Samostalni radikali bili su za jaku Skupštinu, a radikali za jaku Vladu. Međutim, 1890. na Tucindan, Jaša Tomić je ubio Mišu Dimitrijevića i do 1896. bio je u zatvoru. Za to vreme, radikali munjevito oduzimaju primat liberalima, okupljaju veliki broj pristalica i 1902. dobijaju apsolutnu većinu na Srpskom Saboru i sve do 1910. imaju većinu među srpskim poslanicima u Ugarskom saboru. Potom se približavaju Mađarskoj nezavisnoj stranci, „četrdesetosmašima“.
– Godine 1918., ono što je ostalo od naprednjaka pretače se u Jugoslovensku demokratsku stranku zajedno sa fragmentima političkih stranaka sa područja tada stvorene države – zaključio je Savin na kraju tribine.
Ostavi komentar