Održana tribina „Tucindanska tragedija propast Srpske narodne slobodoumne stranke u Vojvodini“
Tribina „Tucindanska tragedija propast Srpske narodne slobodoumne stranke u Vojvodini“,autora i predavača dr Miloša Savina, istoričara, održana je u utorak 13. juna u Klubu „Tribina mladih“ Kulturnog centra Novog Sada.
Na početku predavanja, Savin je podsetio na kulminaciju liberalno-radikalnog sukoba, krajem 1889. godine,koji se žestoko vodio polemikom između srpskih listova Zastave i Branika.Ovaj sukob između dve srpske opozicione partije rezultirao je 4. januara 1890. godine, na Tucindan, ubistvom Miše Dimitrijevića koji je izvršio Jaša Tomić.
Kao povod za ovaj Tomićev akt, smatra se podrugljivo pisanje Branika o pismu Milice Miletić, 1884. godine,koje je ona napisala svom tadašnjem vereniku Branku Petroviću, u kome mu je obećavala da će, kada se venča sa njom, u miraz dobiti Zastavu i mesto urednika u njoj.
-Tomić je zbog počinjenog ubistva prvostepeno osuđen na doživotnu robiju, što je viša instanca preinačila u šestogodišnju zatvorsku kaznu koju je od 1890-1896. odrobijao u zatvoru u Vacu–rekao je Savin.
Dotadašnji sukob liberala i radikala završen je krvavim epilogom, ali je počeo novi, mnogo duži koji je trajao do kraja postojanja stranaka. Godine 1892, zakazani su izbori za Ugarski sabor i to nakon svojevrsnog presedana u dotadašnjoj praksi – raspuštanja Sabora pre isteka njegovog mandata.
Specifičnost ovih izbora ogledala se u tome da je za njih biračko pravo imalo svega 5,7 procenata stanovnika Ugarske, što je najmanji broj birača u periodu od 1881-1914, iako broj birača nikada u tom periodu nije premašio 6,8 procenata.
Marta meseca 1893. godine na Ugarskom saboru je pokrenuto pitanje reformi koje su podrazumevale uvođenje građanskog braka, vođenje državnih matičnih knjiga i određene liberalizacije vezane za Jevreje i netradicionalne hrićanske crkve. Za srpske opozicione partije, ove reforme su predstavljale veliki udarac na srpska autonomna prava, pa je u Velikom Bečkereku održan i prvi zajednički protesni zbor liberala i radikala, usmeren protiv reformi.
Iste godine je došlo do izdvajanja Nezavisne srpske narodne radikalne stranke iz redova radikala, koja je pokrenula svoj organ, odnosno novine pod nazivom Straža. Nezavisni radikali, odnosno Stražarisu bili okupljeni oko Stevana Jovića, smenjenog urednika Zastave čije smenjivanje je i dovelo do raskola.
U oktobru 1895. godine došlo je do ponovne inicijative da dođe do spajanja srpskih liberala i radikala u jedinstvenu stranku. Dalje pregovore o spajanju dve srpske opozicione partije prekinuo je povratak sa izdržavanja zatvorske kazne Jaše Tomića u aprilu 1896. godine. Do dogovora oko koalicije Srpske liberalne i Srpske radikalne strankeje došlo kada susrpske stranke 1. juna 1897. godine na Spasovdan, objavile zajednički proglas Srbima biračima u kome su pozvale na jedinstvo. Srpski birači su pozdravili jedinstvo opozicionih pokreta svojim jedinstvom – izbori za Srpski narodno-crkveni sabor su doveli do velike pobede ujedinjenih liberala i radikala.
S obzirom na to da je Jaša Tomić i zvanično preuzeo uređivanje Zastave, Srpska liberalna stranka je na konferenciji održanoj 2. novembra 1898. godine donela odluku o prekidu bilo kakve saradnje, smatrajući da su radikali ovo izazvali rušenjem osnovne moralne baze te saradnje.
– Veliki udarac za Srpsku liberalnu stranku dogodio se 16. maja 1901. godine smrću Nikole Joksimovića, urednika Branika i jednog od stubova partije i njene ideje. Na mestu urednika, Joksimovića je nasledio istaknuti liberal Janko Perić -kazao je Savin.
Već 14. septembra 1901. godine Srpska liberalna stranka je uputila poziv srpskim biračima da izađu na izbore i glasaju za srpske liberalne kandidate. Za razliku od njih, Srpska narodna radikalna stranka je 15. septembra održala konferenciju u Novom Sadu na kojoj je pozvala Srbe na bojkot izbora i izdala striktnu zabranu svojim članovima da učestvuju u izbornim radnjama.
U politički život u toku predizborne vreve se vratio i Mihailo Polit Desančić, koji je ispred Srpske liberalne stranke kandidovan za poslanika za Ugarski Sabor. Polit je izgubio na izborima, koje su radikali bojkotovali.
Najznačajniji trenutak u predizbornim aktivnostima Srpske liberalne stranke je zbor u Novom Sadu održan 22. aprila 1902. godine. Srpska liberalna stranka je na zboru u Novom Sadu, usvojila svoj „Avtonomni“ program – birački program i platformu za politiku na Srpskom narodno-crkvenom saboru. Program je kao predsednik Srpske liberalne stranke potpisao Ilija Vučetić, a kao sekretar Janko Perić.
Bez obzira na program, opšti pad Srpske liberalne stranke, bio je nezadrživ. Srpski liberali su osvojili svega 5 mandata na saborskim izborima i postali najmanji klub, u osnosu na 11 vladinovaca, 19 samostalaca i čak 37 radikala koji su na ovim izborima predstavljali nadpolovičnu većinu. Liberali nikada više neće povratiti svoju nekadašnju snagu na političkom polju srpske autonomije.
Dr Ilija Vučetić je već juna 1902. godine podneo ostavku na funkciju predsednika i člana središnjeg odbora Srpske liberalne stranke.
Ostavi komentar