Održana tribina „Srpska Atina od Blagoveštenskog sabora do ukidanja autonomije“

Tribina „Srpska Atina od Blagoveštenskog sabora do ukidanja autonomije“ održana je u četvrtak 24. oktobra u klubu „Tribina mladih“ Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je dr Miloš Savin, istoričar.

Kulturna i politička istorija Novog Sada (1861-1912) predstavlja najznačajniji i najdinamičniji period istorije vojvođanskih Srba. Blagoveštenski sabor (1861), ponovno definisanje ideje autonomne Vojvodine, zatim jačanje kulturnog i društvenog kruga Srba u Novom Sadu, preseljenje Matice srpske iz Pešte (1864), te osnivanje Ujedinjene omladine srpske, dali su gradu karakter Srpske Atine.

– Naziv Srpska Atina prvi je plasirao Stevan Jelinić, prijatelj Svetozara Miletića i Narodne stranke, a literatura ga navodi i kao Miletićevog kafanskog druga. U to vreme Srbi su se okupljali u srpskim kafanama, bavili se svojom kulturom i politikom – rekao je Savin na samom početku tribine.

U nastavku, predavač je kazao da su u 19. veku u Novom Sadu postojale četiri crkve – Almaška, Uspenska, Saborna i Svetojovanska (kod današnjeg Socijalnog, porušena pedesetih godina 20. veka).

– Te crkve su uglavnom bile prazne. Srbi u Novom Sadu nisu bili previše verujući svet. Odlazilo se samo nedeljom u crkvu u svečanim kolima, karucama, astragan bundama. Takođe i za Uskrs i Božić. Dakle, slično kao i danas. Slave su svi slavili, a one su bile možda i bogatije nego danas – rekao je Savin.

Crkva je bila jedna od najznačajnijih ustanova koja je pre druge polovine 19. veka oko sebe uspela da okupi i održi srpsku pismenost, srpsko znanje i da napravi čitav niz osnovnih crkvenih škola gde se sticalo elementarno obrazovanje.

Blagoveštenski sabor bio je vanredni crkveni sabor, održan posle ukidanja Srpske Vojvodine 1860. godine koja ni po čemu nije bila srpska, čak je zovu i „Bahova Vojvodina“ .

– Poenta Miletićevog Tucindanskog članka koji izlazi 1861. jeste činjenica da su Srbi posle revolucije 1849. kao pobednici i saveznici austrijskog cara, za nagradu dobili isto što su Mađari dobili za kaznu. Formalno je napravljena ta neka Vojvodina koja je imala svoju teritoriju na kojoj su Srbi bili treći po broju posle Rumuna i Nemaca, a jedino su Mađari bili malobrojniji – naveo je Savin.

Posle ukidanja Vojvodine, Blagoveštenski sabor je dat kao kompromis Srbima. Na Saboru, Srbi su bili podeljeni u više struja, ali su doneli zaključke koji su predati caru i koji je obećao da će ih ispuniti. To se ipak nije dogodilo.

Miletić i njegovi liberali simbolišu političku istoriju grada dugi niz godina, što će od 1876. nastaviti Mihailo Polit Desančić, Miša Dimitrijević, Ilija Vučetić, a u izvesnoj meri i Jaša Tomić. Živa književna delatnost Laze Kostića, Jovana Jovanovića Zmaja, okupljanje đaka i studenata oko Omladine, popularizacija knjige, daju Novom Sadu ključno mesto u vojvođanskoj srpskoj istoriji u drugoj polovini 19. veka.

Kulturna i politička istorija Novog Sada stoga su dve ključne odrednice za razumevanje svih procesa koji su simbolisali svakodnevicu i šire procese dugog trajanja Srba u Vojvodini.