Tribina „Notabiliteti i njihova politika u Vojvodini” autora dr Miloša Savina, održana je u petak 7. Aprila 2017. godine, u Klubu „Tribina mladih” Kulturnog centra Novog Sada. Na tribini je govoreno o fenomenu notabiliteta u Vojvodini, to jest, Južnoj Ugarskoj, koji je nedovoljno istražen pojam srpskih društvenih kretanja u drugoj polovini XIX veka.
Miloš Savin predavanje započinje terminom notabiliteta, koji se danas tiče isključivo političkog diskursa, iako pripadnici Srpske narodne slobodoumne stranke nisu sebe tako nazivali za vreme svog postojanja. Liberalno građanstvo prihvata trendove iz različitih krajeva sveta, a njihova shvatanja orijentisala su se na slobodni princip, slobodnu volju i slobodni um. Ovo liberalo građanstvo dobija na značaju nakon ukidanja Srpske Vojvodine na Blagoveštenskom saboru 1861. godine.
„Liberali su smatrali da ne smeju biti moneta za potkusurivanje između Beča i Budimpešte”, istakao je Savin.
Svetozar Miletić se zalagao za rešavanje istočnog pitanja, bio je protiv monarhizma, zalagao se za vladavinu institucija i vladavinu prava (zbog čega je nailazio i na neprijatelje u okviru Kneževine Srbije). Godine 1869., Miletić predlaže program za stranku koji je usvojen na Bečkerečkoj konferenciji stvarajući Bečkerečki program. Situacija početkom sedamdesetih godina se komplikuje. Februara 1870. godine Miletić je lišen poslaničkog imuniteta i zatim osuđen na godinu dana zatvora. On je i iz zatvora rukovodio strankom i usmeravao aktivnosti njenih poslanika na Ugarskom saboru, a nakon povratka iz zatvora nastavio je sa protestima i predlozima. Kao glavni govornik stranke, dok je Miletić bio u zatvoru, isticao se Nika Maksimović. Na crkveno-narodnom saboru održanom na Đurđevdan 1870. godine u Sremskim Karlovcima, Miletićevi liberali su imali većinu i na njegov predlog prihvaćen je novi naziv za ovu instituciju – Srpski narodni sabor. Istočno pitanje postalo je aktuelno za vreme trogodišnjeg mandata Ugarskog sabora. Već pojavom Miletićeve i Politove rasprave o Istočnom pitanju, Srbi u Ugarskoj su dobili svoj spoljnopolitiči program. Jedna od konkretnih mera da se sasvim onemogući stranka i njena agitacija u svakom smeru ali i da se srpsko pitanje definitivno otkloni usledila je 1876. godine, kada je ponovo uhapšen vođa stranke Svetozar Miletić zbog navodnog agitovanja u Beogradu za učešće ugarskih Srba u ratu protiv Turske. Miletić je osuđen na pet godina zatvora. Miletićevo tamnovanje ujedno predstavlja i kraj politike u kojoj je srpsko građanstvo pokušavalo da reši srpsko pitanje u Ugarskoj na osnovama ravnopravnog političkog statusa srpskog naroda. Za Srbe u Južnoj Ugarskoj, Miletićevo tamnovanje imalo je kobne posledice. Najborbenija opoziciona srpska stranka bila je bez vođe; redovi pristalica počeli su da se proređuju. Miletićev iznenadni povratak na političku scenu nakon pomilovanja bio je kratkotrajan, jer ga je bolest od koje je bolovao u zatvoru onemogućila da povrati celovitost Srpske narodne slobodoumne stranke. Godine 1884., u Miletićevoj stranci oformile su se tri struje. To su: leva progresivna koja je bila okupljena oko Jaše Tomića i Laze Nančića; desna konzervativna, takozvani notabiliteti okupljeni oko Nike Maksimovića i Svetislava Kasapinovića; i srednja – umereni liberali koju su činili Mihailo Polit Desančić i Miša Dimitrijević. Notabiliteti su aprila 1884. godine organizovali zbor u Kikindi na kojem su ponudili novi program stranke. Protiv notabilitetskog programa izjasnili su se Jaša Tomić i Laza Nančić. Većina zbora je prihvatila ovaj novi Kikindski program, kao i predlog da se pristalice programa organizuju u posebnu Srpsku narodnu stranku sa Zastavom kao glavnim organom. Na ruševinama stare Srpske narodne slobodoumne stranke, već idućeg meseca, osnovane su dve nove: Srpska narodna liberalna stranka i Srpska narodna radikalna stranka.
Ostavi komentar