Završena predavanja u okviru projekta „Kolonizacija Vojvodine”

Predavanje „Mobilnost srpskih doseljenika u SAD u prvim decenijama 20. veka“ u okviru projekta Kolonizacija Vojvodine

Povodom obeležavanja stogodišnjice kolonizacije Vojvodine (1921–1941) i sedamdesetpetogodišnjica kolonizacije (1945–1948), u petak 11. februara održano je predavanje Dimitrija Mihajlovića „Mobilnost srpskih doseljenika u SAD u prvim decenijama 20. veka“.

Mihajlović je kao najčešće uzroke za odlazak u daleki svet naveo nemaštinu mnogočlanih porodica, manjak mogućnosti za zaposlenje, ali i mit koji je vladao o Americi kao obećanoj zemlji, zbog kog se jedan broj mlađe populacije opredeljivao da se upusti u avanturu pečalbarstva koja je u jednom trenutku postala i vrsta trenda. Putovalo se brodom preko Atlantika iz luka u Rijeci, Trstu i Dubrovniku, dok se kroz Evropu putovalo železnicom. Putovanja su trajala po nekoliko nedelja, mahom u nižoj klasi ili u potpalublju. Ostrvo Elis bilo je prva destinacija preko koje su doseljenici zakoračili na američko tlo, gde su najpre bili podvrgnuti detaljnim medicinskim proverama. Srba je bilo između 30 i 40 hiljada. Doseljenici su mahom bili mladi ljudi s porodicama iz istočne Evrope ili omladina koja u domovini još nije začela porodicu.

1903, 1905. i 1907. godina beleže vrhunac u prilivu emigranata, koji su smeštani mahom u kolektivne smeštaje, a ređe kod rođaka i prijatelja. Radili su najteže fizičke poslove u železnici, rudnicima, na naftnim bušotinama, ali je bilo i zaposlenja u oblasti ugostiteljstva i na farmama.

‒ 1916. godine je formiran Srpski dobrovoljački pokret u SAD u koji se prijavilo oko 4000 Srba. Naredne godine Amerika je ušla u rat i tada je regrutovan ostatak srpske emigracije. Dobrovoljački pokret je za neke doseljenike bio i način za povratak u domovinu – istakao je Mihajlović.

Održana promocija knjige Kuća i hleb Milana Micića

U okviru projekta Kolonizacija Vojvodine u klubu „Tribina mladih“ 14. februara promovisana je knjiga Kuća i hleb istoričara Milana Micića. Knjiga govori o periodu međuratne kolonizacije i bavi se fenomenom porodice u periodu kada se kolonističke porodice doseljavaju na prostore Srema, Banata i Bačke.

Autor se u knjizi nije bavio naseljavanjem pojedinačnih naselja. Kuća i hleb donosi priču o porodicama koje je prilikom dolaska na ove prostore pratilo mučno pitanje sticanja ognjišta u sveopštoj atmosferi gladi. Pitanje gladi bilo je osnovni problem neuslovne kolonizacije, uz mnogobrojne bolesti koje su kosile doseljeno stanovništvo.

Za koloniste nije bilo kuća. Jedan deo je smeštan na takozvane majure – posebne ekonomske jedinice u okviru velikih poseda. To su bile sobe „tri sa tri“, sa zajedničkom kuhinjom. Ostali su smeštani u pomoćne prostorije, šupe, a neretko i u staje. Kolonistima je naknadno dodeljeno zemljište na kom su podizali kuće, najčešće od naboja. Takve kuće su, s obzirom na poroznost materijala i nedostatak građe, bile sklone rušenju, tako da je gradnja neprekidno trajala.

Strah od gladi bio je konstantan, datirao je još iz „gladnih godina“ ratnog perioda, a preneo se i na period doseljeništva.

Predavanje „Uzroci i karakter kolonizacije Vojvodine 1945-1948“ 

Predavanje Pavla Orbovića održano 17. februara u klubu „Tribina mladih“ Kulturnog centra Novog Sada donosi temu iz novije istorije naših prostora.

Nakon Drugod svetskog rata siromaštvo i glad su vladali, uz povremene oružane sukobe, iako je zvanično rat već bio završen. Avgusta 1945. godine donesen je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, kao i Zakon o naseljavanju boraca u Vojvodinu. Donesena je i privremena zabrana o povratku kolonista na Kosovo i Metohiju i u Makedoniju. Kolonisti su podnosili zahteve da u Vojvodini budu smeštani u blizini svojih zavičajnih grupa, sunarodnika i rođaka, i u velikom broju slučajeva ti zahtevi su ispoštovani. Postojala je uredba po kojoj je definisano ko može biti naseljen. U prvom redu to su učesnici narodnooslobodilačkog rata na strani Partizanskog pokreta, kao i oni kojima su stradali članovi porodice. Definisano je i koliko zemlje može biti dodeljeno svakoj porodici.

 U Vojvodinu je u roku od godinu i po dana naseljeno oko 45.000 porodica sa prostora cele Jugoslavije, iz svih federalnih jedinica. Teško zdravstveno stanje pratilo je proces kolonizacije. Bila je prisutna tuberkuloza, pegavi tifus i dečje bolesti poput zaušaka i šarlaha. Ishrana je takođe bila problematična. Vladala je velika glad, a i navike kolonista razlikovale su se od načina ishrane u Vojvodini. Sve ove poteškoće uticale su na veliki broj kolonista da donesu odluku o povratku u stari zavičaj.

Tribina „Promene u kolonističkim porodicama u procesu prilagođavanja prostoru kolonizacije u 20. veku“

Poslednje u nizu predavanja organizovanih u okviru projekta Kolonizacija Vojvodine održali su istoričar dr Milan Micić i etnolog Bogdan Šekarić, u petak, 18. februara u klubu „Tribina mladih“. Predavači su se bavili fenomenom razvitka porodice u periodu međuratne kolonizacije, ali i u vremenu kolonizacije nakon Drgog svetskog rata.

Znatan deo međuratnih kolonista najpre je pripadao grupi pečalbara u Americi, dok je jedan deo bio u Rusiji. Kolonisti su mahom imali male porodice, uglavnom po pet članova. Uslovi života su bili teški, živelo se u vrlo neuslovnim kućama od naboja. Porodice su se širile, te se javljaju zahtevi za proširivanjem kuća i za povećanjem dodeljenog zemljišta, što se i izvršava u periodu 1933−1936. Pravo na dodatno zemljište sticale su isključivo porodice s muškom decom.

U kolonističkim naseljima građene su škole, koje postaju i mesta okupljanja. Mobilnost žena je bila mala, okupljale su se uglavnom oko bunara kad bi išle po vodu, dok su se muškarci okupljali po birtijama.

Prilikom doseljavanje porodice su cepane, nisu kolonizovane u celosti. Neki članovi su ostajali u starim krajevima, nasleđujući kuću. Dešavalo se da se neki od članova porodice ne prilagode u novim krajevima, te je dolazilo do povratka na staro ognjište. Kolonisti su formirali devedeset i jedno novo naselje, dok su druga kolonistička mesta prirasla i rasla uz već postojeća. Od 1921. do 1941. godine kolonisti su doseljavani u Banat, Bačku, Srem, Slavoniju i Baranju. Danas, sto godina od prve kolonizacije Vojvodine,  većina naselja su ostala pusta, te o nekadašnjem životu svedoče jedino potomci dobrovoljaca, čuvajući porodičnu tradiciju.

Građu za izložbe koje su postavljene u okviru obeležavanja Stogodišnjice kolonizacije Vojvodine 1921–1941. i sedamdesetpetogodišnjica kolonizacije 1945–1948. prikupili su Dimitrije Mihajlović i Bogdan Šekarić. Oni su u radu na terenu razgovarali s doseljenicima i njihovim potomcima i u tom živom kontaktu došli do najznačajnijih informacija i najverodostojnijih priča od kojih su nastale dokumentarne izložbe Preci i potomci i Seljačka zemljoradnička zadruga „Hercegovina“.