Autor: msr Ognjen Karanović, istoričar
Koliko je ljudi moglo pretpostaviti da je 4. avgust 1995. godine datum koji će označiti početak dugo pripremanog egzodusa Srba iz Krajine? Sa svojih ognjišta prognano je 280.000 Srba. U brutalnom napadu hrvatske vojske ubijeno je 1.960 ljudi, a spaljeno 40.000 srpskih kuća. U petak rano ujutru, oko pet časova, kiša granata pada po usnulom gradu Kninu. Gore kuće, prašte eksplozije, ljudi u panici izleću, dovikuju bližnje. Majke grle uplašenu decu u nedrima, trče. Jauci jači od raketa paraju nebo. Metež, panika, strah, opet bombe. Pao je Knin! Dan kasnije, u napušteni grad ušla je Hrvatska vojska i na kninskoj tvrđavi istakla šahovnicu. Najhomogeniji srpski etnički prostor u bivšoj SFRJ, omeđen Dinarom, Manjačom, Velebitom i Petrovom gorom, za samo nekoliko dana očišćen je od srpskog življa. U drugoj najvećoj seobi Srba, za četiri dana, s Banije, Korduna, iz Like i severne Dalmacije, prognano je 280.000 Krajišnika! Pogrom je počeo napadom hrvatske vojske, policije i Hrvatskog veća odbrane na Republiku Srpsku Krajinu. Hrvatske snage udarile su snažnom artiljerijskom i raketnom paljbom po položajima Srpske vojske Krajine i svim gradovima. Pod najžešćom vatrom hrvatskog dalekometnog oružja našli su se Knin, Petrinja, Obrovac, Benkovac, Glina, Kostajnica i Drniš. Ratna avijacija hrvatske vojske sinhronizovano je tukla aerodrom u Udbini, Petrinju, telekomunikacioni predajnik na brdu Ćelavac, posle čega su prekinute sve telefonske veze u RSK. Na Krajinu je krenulo 138.500 hrvatskih vojnika i policajaca. U brisanju svega srpskog učestvovalo je 700 tenkova i oklopnih transportera. Smrt je sejana iz 1.800 komada artiljerijskog oružja, minobacača i raketnih sistema dometa do sto kilometara. Kolonu staraca, žena i dece bombardovalo je 47 aviona i helikoptera. Srpski etnički prostor u Hrvatskoj konačno je očišćen, što je i bio glavni cilj „Oluje“ u kojoj je ubijeno i nestalo 1.960 Srba. Pešadijske jedinice Hrvatske vojske i specijalne brigade Ministarstva unutrašnjih poslova operacije su počele na ličkom i banijskom frontu, a ubrzo zatim i prema Drnišu. Hrvatskoj pešadiji podršku su pružile artiljerijske i oklopno-mehanizovane snage HV. Na ličkom ratištu hrvatska soldateska se probijala iz smera Gospića prema Medaku i, dalje, Gračacu. Na Gračac koji je bio strateški važan za potpuno odsecanje Kninske Krajine i Like, krenule su i zloglasne hrvatske trupe sa velebitskog masiva.
Najveće borbe na banijskom ratištu vođene su na potezu Gora – Graberje – Glinska Poljana, na prilazima Petrinji, u rejonu Sunje i Dubice. Zamisao hrvatskih stratega bila je da, preko Banije izbijanjem u Dvor na Uni, dopru do Suve Međe i tu se spoje sa jedinicama Petog bihaćkog korpusa muslimanske armije BiH. Spajanje hrvatskih i muslimanskih snaga iz „bihaćkog džepa“ planirano je i prodorom Tuđmanove soldateske preko Korduna. Zato je hrvatska vojska iz Karlovca krenula na ovaj deo RSK, potpomognuta tenkovskim bataljonom. Iz Josipdola, nadirući prema Plaškom, podršku im je pružala mehanizovana brigada. Plan je bio i da se jakim dejstvom u pravcu Vrhovina otvori mogućnost prodora prema Korenici i Plitvičkim jezerima. Oklopno-mehanizovane jedinice HV silovito su napale i Drniš, udaljen samo dvadesetak kilometara od Knina. Na granice zapadnog dela RSK Hrvatska je dovela sve elitne jedinice. Okosnice njenih snaga bile su profesionalna gardijska brigada i specijalne jedinice MUP. Rat je, dakle, vođen celom linijom fronta – od Orašja do Dubrovnika. Hrvatski radio neprekidno je emitovao poziv Franje Tuđmana upućen „građanima srpske nacionalnosti“ u kojem se traži njihova predaja. Predsednikova egzaltiranost prekidana je marševima i borbenim pesmama. Hrvatska je optužila Srbe da su tokom noći, izmeću četvrtka i petka, bombardovali dvadesetak hrvatskih gradova, što je bio neprihvatljiv izgovor za agresiju na Srbe u Krajini. Evidentirano je 1.205 poginulih Srba civila, među kojima su 522 žene. Ubijeno je dvanaestoro dece. Sve što su zapadni Srbi baštinili tokom pet vekova svoje istorije, za ta samo četiri dana otišlo je u nepovrat. Posle pokolja Srba kod Gospića, na koranskom mostu, u Zapadnoj Slavoniji, svakodnevnog bombardovanja Doboja, Srbobrana, Brčkog, raketiranja Knina, Benkovca, Korenice, Vojnića, Topuskog, Republika Srpska Krajina praktično je prestala da postoji. Kada su prvi topovski plotuni pali na Knin, četrdeset hiljada Srba počelo je da beži. U opustošenom gradu hrvatski gardisti zatekli su samo pet stotina ljudi, uglavnom starih i nemoćnih. Ubrzo je pala i Glina. Iako su Srbi i dalje držali veliki prostor i raspolagali silom koja je mesecima mogla da pruža otpor, prevladala je strategija povlačenja. Teritorija koju su kontrolisale srpske snage prostirala se od Topuskog, Vrginmosta, Vojnića i Turnja na severu, do linije Duga Resa – Josipdol – Senj na zapadu i do Slunja, Lapca i Srba na jugu. Napadnuta sa trideset polaznih položaja Krajina je, prema proceni vojnih analitičara, mesecima mogla da se brani. I Knin, s obzirom na geografski položaj, bio bi gotovo neosvojiv da su ga čestito branile samo dve brigade. I u drugim mestima Krajine više se bežalo nego ratovalo. Uplašeni, izbezumljeni ljudi, noseći ono što su prigrabili u trenucima meteža i panike, krenuli su u neizvesnost. Put je bio dug, mučan, u kolonama se umiralo od tuge za ostavljenim kućama i brigom za bližnje. U naselju Tomina, kod Sanskog Mosta, 8. avgusta 1995. godine hrvatski borbeni avioni u brišućem letu ustremili su se na izbegličku kolonu. Čuli su se jauci, delovi raskomadanih tela leteli su na sve strane. Tom prilikom u selu Svodna kod Tomina stradali su Mile Malobabić (42), Marta (60) i Rade Galogaža (40), dok je identifikovano devet ranjenih.
Ratni avion hrvatskog ratnog vazduhoplovstva MiG-21 je 7. avgusta 1995. u 12 časova poleteo sa splitskog aerodroma poslednjeg dana akcije „Oluja“. Nadleteo je iznad izbegličke kolone srpskih civila koji su se kretali iz pravca Donjeg Lapca ka Bosanskom Petrovcu. Piloti hrvatskog RV i PVO jasno su mogli da vide da se radi o civilima, a ne o vojsci. U povratku je taj avion ispalio nekoliko projektila koji su usmrtili četvoro dece, jednu devojku, četvoro starijih osoba. Preko 50 civila (najviše dece) je teško ranjeno. Stradali su:
Darinka (Dane) Drča (1927), iz sela Brotnja kod Donjeg Lapca
Jovica (Dušan) Drča (1989), iz sela Brotnja kod Donjeg Lapca, unuk Darinke Drča
Mirjana (Milan) Dubajić (1974), iz sela Brotnja kod Donjeg Lapca, unuka Darinke Drča
Mika (Petar) Kovačević (1912), iz sela Begluka kod Donjeg Lapca
Nevenka (Spase) Rajić (1984), iz Donjeg Lapca
Žarko (Spase) Rajić (1986), iz Donjeg Lapca
Krstan (Obrad) Vuković (1951), rođen u Han Kolima kod Banjaluke, živeo u Donjem Lapcu
Darko (Krstana) Vuković (1982), rođen u Bihaću, živeo u Donjem Lapcu
Branko (Stevan) Stijelja (1923), iz Nadina kod Benkovca
Mirko (Branka) Stijelja (1961), iz Nadina kod Benkovca.
Za ratni zločin nad civilima optuženi su sada penzionisani oficiri hrvatskog vazduhoplovstva Vladimir Mikac (67), Zdenko Radulj (69), Željko Jelenić (69) i Danijel Borović (64). Krivičnim postupkom bio je obuhvaćen i general bojnik Josip Čuletić, koji je u decembru preminuo u Zagrebu, u 70. godini, te stoga nije optužen.
Brojna su i mučna svedočenja očevidaca i preživelih u ovom zločinu. Noću 4. na 5. avgust 1995, oko jedan sat iza ponoći, porodica Stijelja krenula je iz Zagrada za Benkovac. Mirko (34) vozio je svoj „mercedes 200D“, a sa njim su putovali otac mu Branko (72) i komšija Dušan Ivaneža, dok su mu majka Sava (69), supruga Vedrana (27), sin Savo (8) i kćer Aleksandra (3) putovali u traktorskoj prikolici komšije Slavka Munjesa. Vedrana je bila u devetom mesecu trudnoće. Sava, Vedrana i deca su u Benkovcu prešli u kamion Rade Ostojića iz Biljana Gornjih. Celim putem „mercedes“ je pratio Ostojićev kamion i snabdevao ih gorivom, hranom i vodom. Tako su stigli i do (Bosanskog) Petrovca, odakle su u nedelju 7. avgusta nastavili put prema Ključu u istom rasporedu. Kada su od Petrovca odmakli nekih petnaestak kilometara, naišao je avion i granatirao kolonu. Oni u kamionu bili su pod ceradom pa nisu ni mogli videti avion, ali su čuli jaku detonaciju, nakon koje se zaustavio kamion iz kog su svi počeli iskakati napolje. Za unučićima je iskočila i baka Sava. Sinovljev „mercedes“ bio je odmah iza kamiona. Sava je kroz razbijeno vetrobransko staklo ugledala obezglavljenog sina Mirka. Suvozač Dušan sav krvav po glavi izišao je iz „mercedesa“. Muž Branko sedeo je nepomično na zadnjem sedištu, a krv mu je curila iz usta. Zatečena prizorom, Sava je za trenutak ostala bez daha. Prenuo ju je nečiji povik: „Ovi su mrtvi!“, nakon čega je zakukala za suprugom i sinom, istovremeno tražeći pogledom unučiće i trudnu snajku. Deca su trčkarala po cesti kojom se širio miris baruta, krvi i benzina. Ugledala je i snajku, koja je bila ranjena u mišicu leve ruke. Pred njihovim očima „mercedes“ počinje da gori. Gore i još neka vozila. Sa više strana dovikuju im da se sklanjaju što dalje od vozila u plamenu jer može doći do eksplozije goriva, a i avion se može vratiti. Savu, Vedranu i decu ugurali su u neki kamion, koji se odnekud stvorio pored gorućih vozila. Dok su se udaljavali, „mercedes” je već bio sav u plamenu. Baka Sava s trudnom snajkom i unučićima stigla je u Mirkovce, gde su živele njene dve kćeri. Odatle je Vedrana i otišla u novosadsku bolnicu na porođaj, gde je 29. avgusta, prilikom porođaja, ne videvši bebu, i umrla. Rodila je žensko dete kome su dali ime Tanja. Vedrana je sahranjena u Barajevu, gde su joj živeli otac i brat. Vedraninu decu preuzeli su ujak Nikola Tintor i ujna Nataša.
Službena Hrvatska je sve do 2012. godine poricala da su njeni avioni u akciji „Oluja“ uopšte prelazili u vazdušni prostor BiH. Čak su tvrdili da su srpski avioni granatirali izbegličku kolonu. U avgustu 2012. hrvatski „Magazin za vojnu povijest“ objavljuje poveći tekst pod nazivom „Operacija Oluja – Akcije hrvatskog ratnog zrakoplovstva“ sa opisom i pregledom svih letova hrvatskih borbenih aviona i helikoptera od 3. do 8. avgusta. U tabeli pod datumom 7. avgust 1995. piše da je toga dana sa aerodroma u Splitu, u 12.10 po pozivu poleteo „mig 21“ sa zadatkom da napadne „oklopno-mehanizovanu kolonu u području Medenog Polja“, da je ispalio dve nenavođene rakete, uništio jedan tenk i usporio kolonu. A pod datumom 8. avgust 1995. piše da su toga dana u 17.50 sa aerodroma „Pleso“, takođe po pozivu, poletela dva „miga 21“ sa zadatkom da napadnu oklopno-mehanizovanu kolonu u području sela Svodna, gde su ispaljene takođe dve rakete, te da je usporeno izvlačenje i uništeno više vozila.
Namera autora jeste da ostane zabeleženo i jedno autentično svedočenje žrtve neoustaških zločina hrvatske soldateske iz avgusta 1995. godine:
„DUBAJIĆ ŽELJKO, sin Mile, rođen 2. 5. 1965. godine u Donjem Lapcu, opština Donji Lapac
…6. 8. 1995. kretao sam se u izbjegličkoj koloni od Petrovca prema Ključu. U jednom momentu je iznad kolone u brišućem letu nadletio avion. Uskoro se ponovo začuo zvuk aviona a iza toga i detonacije. Odmah poslije detonacije ja sam izbačen iz vozila vani pored ceste. Josipa i njena kćerka ostali su u vozilu. Vozilo je bilo izbušeno sa gelerima. Kad se razišao dim i kad sam došao svjesti, skočio sam iz jarka i najprije sam vidio svoju sestru kako leži na cesti bez glave. Izlazi iz vozila i Josipa i traži sina i pronađe ga u kabini kamiona mrtva sa razmrskanom glavom. Dara Drča je bila još živa, ali pogođena svuda po tijelu. Do Petrovačke bolnice je umrla. Dušan je bio ranjen u nogu i glavu. Vidio sam ga pored kamiona. Preživio je ali je ostao bez desnog oka…
Beograd, 4. 11. 1996. godine“.
Ostavi komentar