Vojvoda Živojin Mišić – pobednik u službi rodu i otadžbini

Vojvoda Živojin Mišić – pobednik u službi rodu i otadžbini

Autor: Milovan Balaban, istoričar

Vojvoda Mišić je kroz čitav život pokazao da je vršio svoju dužnost i da je upravo uradio zadatak zbog kojeg se rodio. Ako bi pravili poređenja Živojina Mišića bi najpre mogli uporediti sa ruskim vojskovođom Mihailom Ilarionovičem Kutuzovom, koji je u kritičnom trenutku 1812. godine branio Rusiju. I jadan i drugi su bili u službi svojoj otadžbini i svojim monarsima, ali pre svega svom narodu. Ponikli su iz naroda i najbolje su osećali njegov duh. Isto tako i Mišić i Kutuzov su bili na braniku otadžbine te im je cilj bio samo njena odbrana od agresora, bez namere da se upliću u složena međunarodna politička kretanja. Ovo su prepustili monarsima i političarima, a oni, kada su izvršili zadatak odbrane naroda od agresora, su se povukli i ubrzo posle toga umrli. Kao da su odbranom otadžbine ispunili svoj zadatak na koji su pozvani kada su došli na ovaj svet.

Velike vojskovođe, poput Kutuzova i Mišića, osim što su bili istinski narodni heroji i vremenom postajali simboli nacije, bili su i inspiracija pesnicima. Tako je o Kutuzovu pisao Puškin dok je Aleksa Šantić svoju Pesmu Srbiji posvetio Živojinu Mišiću. Fenomen narodnih heroja viđen kroz poeziju i stvaralačku književnost, koja je slavila svoje junake (kakav je nesumnjivo bio Živojin Mišić) kao nacionalne svetionike u čitavoj našoj istoriji, pokazao se kao živ i kroz Živojina Mišića. On je ušao i u srpsku proznu kljiževnost. Najupečatljivije u delu Dobrice Ćosića „Vreme smrti“.

Živojin Mišić je živeo i ratovao u, možemo reći, junačko doba Srbije i ostvarivanja srpske nacionalne ideje. Učestvovao je u svim oslobodilačkim ratovima od 1875. do 1918, kada su Srbi smatrali da su ostvarili svoj nacionalni program stvaranjem Jugoslovenske države. To jeste period uspona i padova srpske države, ali celokupno gledano to je vreme konstantnog, bržeg ili sporijeg, ujedinjavanja srpskog naroda.

Posle Berlinskog kongresa 1878. godine izgledalo je da je okupacijom Bosne zauvek onemogućen srpski oslobodilački kod, ali ispostaviće se da je stvarnost bila drugačija. Doduše na to će se čekati više od trideset godina ali i za to vreme Srbija neće odustajati od svog nacionalnog programa. Srbija i nije mogla da odustane od njega pošto je Austrougarska, kao naslednice turske imperije u Bosni i kao ona sila koja je trebala u strategiji Britanaca da odmeni posrnule Osmanlije u obuzdavanju srpskog faktora na Balkanu, u okviru svojih granica imala brojne srpke podanike, kao i podanike drugih jugoslovenskih naroda koji su, prirodno, upirali oči ka slobodnoj Srbiji. Vremenom su dve države shvatale da rešenje svojih problema neće moći izdejstvovati dok postoje jedna pored druge. Naravno Austougarska imperija je bila agresivnija i to je i dovelo do Prvog svetskog rata.

Sa druge strane treba istači da je druga polovina 19. veka vreme kada Srbija praktično u punom kapacitetu počinje da prima ideje državnog ustrojstva sa zapada, kao i vreme kada srpska intelektualna i politička elita, školujući se na zapadu, usvaja i duhovne obrasce zapadnoevropskih, katoličko-protestantskih naroda. Osamdesetih godina toga veka formiraju se sve značajne političke partije, s tim da treba konstatovati da one formalno funkcionišu već od polovine veka. Parlamentarna monarhija i parlamentarni način funkcionisanja postaju politička stvarnost države, naročito od usvajanja Ustava iz 1889. godine.

Ovo ima pozitivnih konteksta na srpsko društvo, ali i onih negativnih. Usvajanjem duhovne i institucionalne matrice naroda iz katoličko-protestantskog civilizacijskog kruga srpska elita se sve više udaljavala od sopstvenih vrednosnih načela, koje su bili zalog očuvanja nacionalne svesti u vreme dugotrajnog turskog ropstva. Trka za modernim i nipodoštavanje tradicionalnog je rezultiralo sve snažnijim otuđenjem elite od naroda, ali ono u ovo vreme ipak još nije bilo fatalno, kakvo će postati u 20. veku. Umesto kombinacije stranog uticaja, u vidu tehnologije i eventualno pozitivnih institucionalnih ustrojstava sa vrednosnim sistemom koji nudi Svetosavska i kosovska misao, eliti je sve više bilo strano sve što dolazi iz naroda. Ono se zadržavalo na selu, koje je još uvek živelo tradicionalnim načinom života. Selo je upravo zbog toga i davalo one pozitivne tipove karaktera iz kojih su se rađali heroji i uzori nacije.

Mišić je bio upravi jedno takvo dete. Rođen u srpskom selu Struganik, kod Mionice polovinom 19 veka (1855), gde se još uvek živelo u skladu sa tradicijom, čuvajući vrednosni sistem nasleđen od predaka i prenošen vaspitanjem na mlade naraštaje. Životnu snagu Mišić je crpeo iz duhovnih vrednosti koje je dobio u detinjstvu. Ovo se odrazilo na njegovu odvažnost, smelost i nadasve hrabrost na frontu i u kontaktu sa nadređenim srpskim i savezničkim generalima, ali i sa političarima.

Prva ratna iskustva stekao je u srpsko- turskim ratovima (1876 – 1888), a učestvovao je i u srpsko-bugarskom ratu 1885. godine. Posle Majskog prevrata 1903. godine, bio je primoran da se penzioniše u činu generalštabnog pukovnika,pošto je smatran previše bliskim svrgnutoj dinastiji Obrenović,  ali je 1909. reaktiviran tokom aneksione krize na zahtev načelnika Vrhovne komande generala Radomira Putnika, koji je promovisao Mišića u svog pomoćnika. Mišić je pomogao generalu Putniku i da sastavi srpski ratni plan u eventualnom ratu sa Austrougarskom, a bio je učesnik Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata.

Posle bitke na Kumanovu 1912.  godine dobio je čin Generala, a odlučujuće je učestvovao u stvaranju strategije za odbranu protiv Bugara u Drugom balkanskom ratu, u bici na Bregalnici. Posle Balkanskih ratova ponovo je penzionisan, ali na početku Prvog svetskog rata još jednom reaktiviran. Bio je pomoćnik Vojvode Putnika, ali je prebačen na mesto komandanta 1. armije umesto ranjenog generala Petra Bojovića, a u jeku druge Austrougarske ofanzive na Srbiju tokom 1914. godine.U najtežem trenutku za srpski narod i vojsku zasijao je najsnažnije Mišićev vojnički genije. Tokom Kolubarske bitke, posle koje je dobio čin Vojvode, Mišić je jednu izgubljenu poziciju pretvorio u veličanstvenu pobedu. NJegova inicijativa tokom Kolubarske bitke (nije prezao da se konfrontira ni sa nadređenim vojvodom Putnikom) dovela je do najveće i najmaestralnije savezničke i srpske pobede tokom 1914, koju je ostvario u protiv ofanzivi kojoj se komandant Balkanske Austrougarske vojske Oskar Poćorek najmanje nadao. Razultat je bio potpuno proterivanje neprijateljskih vojniika iz Srbije i njeno potpuno oslobađanje polovinom decebra 1914. godine.

Tokom 1915. godine i Makenzenove ofanzive na Srbiju Mišićeva armija, združena sa ostalim srpskim armijama je pružala iznenađujuće žilav otpor nemačkoj oružanoj sili. No, sem povlačenja u redu više nije mogla da ostvari. Kada je došlo naređenje da se vojska zajedno sa narodom povlači preko Albanije Mišić je na savetovanju vojnih komandanata u Peći predložio kontraofanzivu. Predlog nije prihvaćen, ali Mišićeva inicijativa govori da je on i u najtežim trenutcima zadržavao optimistički i pobednički duh.

Ako nije izvršio protiv ofanzivu protiv Makenzena 1915. Mišić je to nadoknadio (i naplatio) komandovanjem srpskom vojskom u proboju Solunskog fronta, kada je za mesec i po dana vojevanja oslobođena Srbija. Saveznici su bili ushićeni probojem srpske vojske, koji je zadao i te kako bitan udarac Centralnim silama sa boka, a britanski premije Lojd DŽordž je rekao da Mišić spada u red najtalentovanijih i najsposobnijih generala Velikog rata. Kao najznamenitiji vojskovođa Prvog svetskog rata, vojvoda Mišić je ušao i u svetsku vojnu istoriju, a u svom narodu smatran je za legendu.

NJegovo komandovanje srpskom vojskom tokom proboja Solunskog fronta ispisalo je novi mit srpske vojske i srpskog naroda. Taj mit je imao za glavnu vrednost slobodu u koju su jurišali srpski vojnici 1918. godine pod Mišićevom komandom, oslobađajući Srbiju i stvarajući osnov za pravljenje jedne veće države.

Po završetku rata Mišić je postao načelnik generalštaba vojske Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. No, tu se nije dugo zadržao. Razboleo se i time kao da je dao do znanja da je obavio posao zbog kog je rođen. Prema novoj zajednici Južnih Slovena nije imao najpozitivniji stav, što je izražavao posle obilaska novostvorene velike države. Kao da se držao one stare narodne mudrosti da lud čoveka umire kad mora, a pametan kada on to hoće, Mišić je umro 1921. godine kada je završio svoj životni zadatak poveren od samog proviđenja,a u skladu sa svetosavskim i vidovdanskim principom i duhovnim vrednostima, bivajući barjaktar srpske slobode u svim ratovima za oslobođenje u kojima je učestvovao.

Ličnost vojvode izgrađivana u vreme velikih iskušenja srpskog naroda, a pod uticajem vekovnih vrednosti koje su Srbi izgrađivali od Svetog Save, preko Kosovskog mita, pa sve do Karađorđevog ustanka i početka procesa oslobođenja naroda od stoletnog turskog ropstva. Izgrađivana je u vreme najvećih iskušenja kada kvalitet ličnosti i najviše dolazi do izražaja. Zbog toga je Mišićev karakter i zasijao Srbima i sijaće dokle god budu postojali.