Autor: Milorad Vukašinović, novinar i publicista
Britanac Halford Mekinder napisao je pre jedan vek studiju Demokratski ideali i stvarnost, koja je svakako jedan od najznačajnijih geopolitičkih ogleda nastalih u 20. veku. Nakon što je u Geografskoj osovini istorije (1904) objasnio „osnovni zakon geopolitike“ po kojem je istorijski proces u suštini neprekidno sučeljavanje dva geopolitička principa, pomorskog i kopnenog, Mekinder je u navedenom radu, koji je pisao uporedo s pripremama za Versajsku konferenciju 1919. godine, izložio svoje viđenje posleratnog uređenja tadašnje Evrope, koje je u proteklih stotinu godina, uz izvesne manje modalitete, predstavljalo aksiom anglosaksonske geopolitike na Starom kontinentu.
Analizirajući istorijska gledišta „pomoraca i kontinentalaca“, Mekinder je u geopolitički diskurs prvi uveo pojam „Istočne Evrope“, kojeg je definisao kao „kordon sastavljen od nezavisnih država koji će razdvajati Nemačku i Rusiju“. Posmatrajući područje od Baltika do Mediterana, on je pobrojao „sedam negermanskih naroda“ za koje je smatrao da su u stanju da izgrade „drugorazredne evropske države“ (izraz drugorazredni se odnosi na veličinu države i broj stanovnika – prim. autora). Dakle, koridor „sedam nacija“ činili bi: Poljaci, Bohemi (Česi i Slovaci), Ugri (Mađari), Južni Sloveni (Srbi, Hrvati, Slovenci), Rumuni, Bugari i Grci. Mekinder je posebno isticao da je podrška „obnovljenoj Poljskoj“ u najdubljem britanskom interesu, jer su s jedne strane „Poljaci na višem nivou civilizacije od Rusa“, dok je s druge strane „pristup Baltičkom moru ključ za njenu ekonomsku stabilnost“, čime se postiže razdvajanje glavnog dela Nemačke od istočne Pruske (tzv. koridor Dancing – poljski Gdanjsk). Na sličan način Mekinder je posmatrao „nezavisnost Čehoslovačke“, dok je za „državu Jugoslovena“ (koju je interesantno nazivao Velikom Srbijom) naglašavao da će imati pristup jadranskim lukama u Dalmaciji, kao i da će jedan od njenih važnih železničkih krakova voditi dolinom Save do Beograda, i potom „koridorom“ duž Morave i Marice do Konstantinopolja. Za britanskog geopolitičara je važna i uloga Rumunije, posebno njena kontrola nad lukama Galac, Braila i Konstanca na Crnom moru, dok je oslobođenje Grka od nemačkog uticaja posmatrao kao logičnu posledicu činjenice da je reč o državi koja se nalazi izvan spoljnih granica „Srca kontinenta“. Konačno, za Mađare i Bugare, verovao je da će pod uticajem novih tendencija u međunarodnoj politici, u ovakvom strateškom savezu pronaći svoj interes. Koliko je za osnivača geopolitike preuređenje prostora „Istočne Evrope“ bilo opsesivna tema, svedoči i njegova čuvena rečenica: „Ko vlada istočnom Evropom, vlada Srcem kontinenta, ko vlada Srcem kontinenta, vlada Svetskim ostrvom, a ko vlada Svetskim ostrvom, vlada celim svetom“.
Ideja o „lancu limotromfnih država od Baltika do Jadrana“ detaljno je razmatrana i za vreme Drugog svetskog rata u okviru velikog projekta posleratnog uređenja Evrope, a čiji je naručilac bio američki SIO. Namera je bila da se uspostavi jedna vrsta „federalnog saveza“ između država koje bi sprečavale širenje posleratnog sovjetskog uticaja. Za dalji razvoj ratnih događaja na našim prostorima od velikog značaja je Preliminarni ugovor koji je 24. jula 1942. godine u Vašingtonu kralj Petar II potpisao sa predsednikom Ruzveltom. U ovom ugovoru izričito je naglašeno da „SAD dolinu Vardara i Morave smatraju područjem od najvišeg američkog bezbednosnog interesa u Evropi“. Zanimljivo je da je obnova ovog ugovora bila ključni američki zahtev ispostavljen Titu posle razlaza sa Sovjetskim Savezom 1948. godine.
Za vreme Hladnog rata atlantska strategija „sanitarnog kordona“ privremeno je stavljena u stranu, ali je odmah posle pada Berlinskog zida ponovo aktuelizovana u okviru promišljanja o „novom evropskom identitetu“. Stratege atlantizma posebno je brinula pojava ujedinjene Nemačke i „potencijalne Mitelevrope“ koja bi zakonomerno obuhvatila i područje od Baltika do Jadrana (nekadašnje istočne Evrope), a koje je zbog toga odmah stavljeno pod vojnu kontrolu „sile s druge strane Atlantika“. Na taj način nastala je podela na „Staru i Novu Evropu“, ili jedna vrsta „novog zida“ čiji je strategijski cilj da trajno spreči „geopolitičku emancipaciju Evrope“.
Konačno, u jednom sasvim drugačijem svetu čije karakteristike diktira proces globalizacije, područje nekadašnje „Istočne Evrope“ dobilo je od 2015. godine prvorazredno značenje u okviru kineske koncepcije „Jednog pojasa – jednog puta“. Reč je o geoekonomskoj strategiji koja prostor od Baltika do Jadrana (uključujući Srbiju) uočava „kao jedinstvenu ekonomsku zonu“ i jednu vrstu „plac darma“ za dalji prodor kineskih investicija u „srce Evrope“, koja je sa stanovišta evroazijske slike sveta, tek poluostrvo „Velikog kontinenta“.
LITERATURA:
Aleksandar Dugin, Osnovi geopolitike, I, Eko-pres, Zrenjanin 2004; Milorad
Vukašinović, Trenutak istine, Evropa- nacija, Beograd 2006; Halford DŽ. Mekinder,
Demokratski ideali i stavrnost, Metaphysica, Beograd 2009
Ostavi komentar