Tabakovići, graditelji srpske kulture
Autor: Jovanka Simić, novinar
Navršile su se ovih dana dve značajne godišnjice naše kulture i umetnosti – 120 leta od rođenja arhitekte Đorđa Tabakovića (1897-1971) i 40 godina od smrti njegovog brata, slikara Ivana Tabakovića (1898-1977).
Nesporno je da je Đorđe Tabaković najveće ime moderne arhitekture Novog Sada. Bio je u plejadi prvih srpskih arhitekata koji su prihvatili moderni internacionalni stil u čijim koordinatama je stvarao lični arhitektonski izraz.
Rođen je u Aradu u cenjenoj srpskoj porodici koja je generacijama davala poznate umetnike: stric Aleksandar (1856-1880), slikar i arhitekta, otac Milan (1860-1946), cenjeni aradski arhitekta, autor niza velelepnih građevina u tom rumunskom gradu i širom Vojvodine, te brat Ivan (1898-1977), slikar i profesor na Umetničkoj akademiji u Beogradu.
Đorđe Tabaković je u Aradu završio osnovnu školu i gimnaziju, u Budimpešti je započeo studije arhitekture, a zbog izbijanja rata, studiranje je okončao na Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta u Beogradu 1922. godine. Naredne dve godine proveo je u Beogradu kao arhitekta – pripravnik.
U periodu od 1923. do 1924.godine, Tabaković je boravio u Parizu, u ateljeu arhitekata Žaka Mišela i Eduarda Andrea. Od 1925. do 1928. godine radio je kod oca u Aradu učestvujući u razradi projekata, a od 1928. godine porodica Tabaković preselila se u Novi Sad gde će Đorđe provesti čitav svoj radni vek. Za samo desetak godina, Tabaković je u Novom Sadu projektovao i izgradio više od 50 građevina različitih namena. To su – privatne kuće i vile, višespratne stambene zgrade, javne i kulturne ustanove, fabrike…
U svojim ranim delima Tabaković je primenjivao pristup gradnji zasnovan na lokalnoj tradiciji. Već od 1930. godine okrenuo se modernoj arhitekturi postajući tako njen glavni pobornik u novosadskoj sredini. U velikom i kvalitetnom arhitektonskom opusu, ostvarenom uglavnom u Novom Sadu i na području Vojvodine, stvorio je neka od najlepših dela srpske moderne međuratne arhitekture.
U Novom Sadu, Tabaković je projektovao i izveo čitav niz poznatih građevina: hotel „Park“ i zgradu Crvenog krsta (1930), kuću porodice Vermeš u Futoškoj ulici i Dom novosadske trgovačke omladine (1931), Klajnovu palatu i zgradu dr Jovanovića u ulici Ilije Ognjanovića (1932), zgradu dnevnog lista „Jugoslovenski dnevnik“ u ulici Jovana Đorđevića i zgradu društva „Kora hleba“ u ulici Sonje Marinković (1933), veliku Tanurdžićevu palatu (1934), kuću Deđanskih u Radničkoj ulici (1934), Sokolski dom, danas Pozorište mladih (1935), Dečije sklonište u Pionirskoj ulici (1936), stambenu zgradu Trgovačke obrtne banke nadomak Radničkog doma (1938), hotel „Rex“ kao dogradnju Tanurdžićeve palate (1939) i Šegrtski dom (1940).
U Zrenjaninu su po Tabakovićevim projektima podignuti Dečji dom (1935) i Berza rada (1939), u Subotici Berza rada (1935), u Kikindi Đački i Sokolski dom. Za Srpsku pravoslavnu crkvu projektovao je nekoliko manjih hramova: u Stajićevu, Horgošu, Ruskom Selu, Vojvodi Stepi i Banatskom Aleksandrovcu, a u Sremskim Karlovcima Patrijaršijsku biblioteku (1938).
U periodu posle Drugog svetskog rata, Tabaković napušta aktivnu projektantsku praksu. Posvetio se obrazovno–pedagoškom radu, držao stručna predavanja, bio je dugogodišnji profesor u umetničkoj školi, bavio se fotografijom, dizajnom, publicistikom, prevođenjem, a povremeno i uređenjem enterijera (Pozorište u Zrenjaninu, 1957. i uređenje novosadske Pošte, 1963. godine). Naslikao je i na desetine lirskih akvarela koji su ovekovečili i proslavili Novi Sad.
Umro je 1. septembra 1971. godine u Novom Sadu, a urna sa njegovim pepelom položena je u rozalijum na beogradskom Novom groblju. Već 24 godine Društvo arhitekata Novog Sada dodeljuje uglednu esnafsku nagradu koja nosi njegovo ime, objavljena je monografija o njemu, postavljene su spomen table na rodnoj kući u Aradu i u Novom Sadu u kojima je živeo, jedna novosadska ulica nazvana je po njemu, a prihvaćena je i inicijativa za podizanje spomenika.
NJegov godinu dana mlađi brat Ivan, studije slikarstva započeo je na Akademiji likovnih umetnosti u Budimpešti 1917. godine, a nastavio na Kraljevskoj akademiji za umjetnost i obrt u Zagrebu (1919−1924), najpre u klasi profesora Maksimilijana Vanke, a docnije kod profesora LJube Babića. Privremeno je prekinuo studije u Zagrebu i otišao u Minhen 1922. godine gde je pohađao dva semestra na Akademiji lepih umetnosti u klasi profesora Bekera Gundala i uzimao privatne časove slikanja u školi Hansa Hofmana 1923. godine.
Iste godine vratio se u Zagreb da završi započete studije, gde je naredne godine diplomirao. U Parizu 1925. godine boravi kraće vreme i učestvuje na Međunarodnoj izložbi primenjene umetnosti. Po povratku u Zagreb, zajedno sa Otonom Postružnikom osnovao je i vodio privatnu Slobodnu slikarsku školu. Naredne, 1926. godine, postavljen je za honorarnog crtača na Institutu za anatomiju Medicinskog fakulteta Sveučilišta Kraljevine SHS u Zagrebu, gde je radio do 1930. godine.
Iste godine iz Zagreba se preselio u Novi Sad. Prvu samostalnu izložbu imao je 1934. godine u Salonu Ulrih u Zagrebu, ponovo je boravio u Parizu od novembra 1934. godine kao stipendista vlade Republike Francuske, sve do proleća 1935. godine kada se opet vraća u Novi Sad.
U Beograd je prešao 1938. godine i postavljen je za honorarnog nastavnika slikarstva u Školi za primenjenu umetnost, koja će kasnije prerasti u beogradsku Akademiju primenjenih umetnosti. Posle Drugog svetskog rata, 1945. godine, bio je vanredni profesor na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu, a 1948. godine prešao je na Akademiju primenjenih umetnosti gde je vodio Odsek za keramiku. Bio je jedan od osnivača i članova umetničkih grupa: „Zemlja“(1929), „Dvanaestorica“ (1937) i „Šestorica“ (1954). Dopisni član SANU postao je 1965., a redovni 1972. godine. Sa Nedeljkom Gvozdenovićem inicirao je osnivanje Galerije SANU 1968. godine. Dobitnik je velikog broja nagrada i priznanja.
NJegovo slikarstvo bilo je nadahnuto socijalnim, impresionističkim i intimističkim motivima u duhu prefinjenog kolorističkog artizma. Izvanredno je radio crteže i akvarele, kao i u tehnikama tempere, gvaša i kolaža. Osim slikarstva i grafike, značajno mesto u njegovoj umetnosti zauzimaju radovi u keramici.
Život Ivana Tabakovića, „najmodernijeg“ srpskog moderniste međuratne generacije, često je bio vezan za Zrenjanin i Banat, jer su njegovi otac i brat, Milan i Đorđe, arhitekte, svojim radom bili vezani za ovo područje. Ivan Tabaković je tako sticajem okolnosti postao jedan od aktivnih učesnika i organizatora zrenjaninskog kulturnog života, a kasnije je bio i čest učesnik Umetničke kolonije Ečka.
Mada je bio umetnik originalnog likovnog jezika koji je teško svrstati u određene aktuelne pravce toga vremena, uvek je bio sklon iniciranju različitih umetničkih organizacija, kao i pedagoških ustanova. Savremena galerija Zrenjanin poseduje devet radova Ivana Tabakovića, nastalih u periodu od 1956. do 1972. godine kroz koje se može sagledati njegov raznovrstan opus, kompozicija u kojima se uočava njegov slikarski prodor od asocijativnog znaka do „čiste“ apstrakcije.
Sveukupno umetničko, kulturološko, pedagoško i muzeološko delovanje Ivana Tabakovića svrstava ovog umetnika u srpskoj modernoj kulturi kao jednog od najposvećenijih i najkontroverznijih u dugom periodu počevši od dvadesetih do kraja sedamdesetih godina 20. veka.
Ostavi komentar