SRPSKA DESPOTICA IRINA KANTAKUZIN U OBNOVLJENOJ DESPOTOVINI – SMRT DESPOTICE JERINE 1457. GODINE  

SRPSKA DESPOTICA IRINA KANTAKUZIN U OBNOVLJENOJ DESPOTOVINI

SMRT DESPOTICE JERINE 1457. GODINE

Autor: msr Ognjen Karanović, istoričar

Nakon strahovitog poraza hrišćanske vojske kod Varne u Karamanskom ratu 1444. godine i pasivne uloge despota Đurđa u datim događajima, došlo je do izvesnih promena i na osmanlijskom dvoru. Naime, sultan Murat II napustio je presto prepustivši ga trinaestogodišnjem sinu Mehmedu. Zbog primirja koje je bilo na snazi sa Osmanlijskim carstvom, Đurađ se okrenuo rešavanju drugih gorućih problema koje je Despotovina imala sa susednim, suparničkim državama. Navedene namere mogao je jedino da sprovede u zajednici ili makar savezništvu sa određenom moćnom susednom državom ili feudalnom oblašću. U tom cilju, krajem 1446. godine, preduzeo je odlučne korake. U nešto mirnijim okolnostima, ukoliko se date prilike mogu na taj način terminološki determinisati, despot Đurađ je ugovorio brak svom najmlađem sinu Lazaru. Pregovori o ženidbi najmlađeg despotovog sina počeli su početkom 1446. godine. Nova srpska princeza postala je Jelena, kćerka morejskog despota Tome Paleologa, a sama svadba je upriličena u Smederevu decembra 1446. godine. Na svečanost je doputovao i Đorđe Filantropen, isti čovek koji je Đurđa uveo u despotsko dostojanstvo, kako bi sada preuzeo svoju ulogu u ceremoniji venčanja sina despotice Jerine i despota Đurđa. Prethodno navedene pregovore o braku, vodio je despot Konstantin Dragaš, brat Tome Paleologa, a uopšteno posmatrano od vremena obnove Despotovine 1444. godine, znatno upečatljiviju ulogu u političkom životu Srbije, imao je veliki broj Grka u despotovoj službi. Posebno je taj broj „grčkih službenika“ srpskog despota, postao enormno velik nakon pada Carigrada pod tursku vlast 1453. godine. Uprkos oskudnim podacima u izvorima, sasvim je izvesno da je u afirmaciji „grčkog elementa“ kada je u pitanju plemićka i činovnička služba u Srbiji despota Đurđa, odlučnu ulogu imala srpska despotica Irina Branković. Istovremeno, despotica Jerina se od vremena dolaska Jelene Paleolog u Srbiju i porodicu Branković, našla u veoma specifičnoj situaciji. Naime, kao ćerka jedinica, pripadnica carske loze, buduća despotica Jelena, svoju nabusitu, odnosno hladnu i gordu prirodu pokazala je upravo u svom odnosu prema svekrvi Jerini i to već od početka svog novog života u porodici Branković. Uskoro, Lazar je i formalno postao očev naslednik, ali i savladar.[1]

Sudbonosni događaji vezani za slom Romejskog carstva i poslednje godine postojanja ili bolje reći agonije Srpske despotovine, svakako su bili u vremenu dinamičnih aktivnosti pojedinih, ako ne i svih članova vladarskog doma Srbije. Nažalost, vekovi koji su usledili posle nestanka samostalne srpske srednjovekovne države i sva stanja i procesi vezani za iste, učinili su da gotovo svi tragovi i pisani izvori budu nedostupni za istorijsku nauku i istoriografiju kada je reč o ulozi despotice Jerine u jednoj od najznačajnijih epoha koje su obeležile prošlost srpskog etnosa. Potpuno je nezamislivo da Irina nije imala svoj sud ili određeni uticaj na despota Đurđa u vremenu kada je pred licem Evrope i hrišćanske civilizacije u plamenu nestajalo Istočno Rimsko ili Romejsko carstvo, odnosno njegovi ostaci oličeni u „neuništivoj steni“ pravoslavlja – Konstantinopolju. „Drugi Rim“, carska prestonica, dom Jerininih predaka, postao je Stambol, za hrišćansku Evropu XV do XIX veka, sedište „azijskog Moloha“. U borbama za njegovo osvajanje, kao turski vazal učestvovao je i despoticin muž, Đurađ sa jednim vojnim odredom jačine od 1500 ratnika koje je predvodio vojvoda Jakša Breščić, rodonačelnik čuvene plemićke porodice Jakšića, rođaka potomaka Jerine Branković. Kao što smo naveli, za istoriografiju ili za autora ovog rada, dragoceni podaci o ulozi srpske despotice u ovim zbivanjima, ostali su potpuno nedostupni. U isto vreme, despot Đurađ je pokušavao na sve načine da zainteresuje države Zapadne Evrope na jedan sveopšti ustanak protiv Turskog carstva. U februaru 1454. godine sazvan je sabor u Budimu kako bi se dogovorili o merama koje treba preduzeti i odlučeno je da na čelu ekspedicije bude postavljen Jovan Hunjadi. Sa velikim žarom se raspravljalo na saboru, gde je odlučeno da se u date svrhe i više sveštenstvo oporezuje, kao za vreme kralja Žigmunda. Preduzeto je još niz ozbiljnih mera, ali su zaboravljene kad je opšte uzbuđenje prošlo.[2] Slična situacija je bila i u Nemačkoj, kada je car Fridrih III sazvao Sabor staleža u Regensburgu, međutim, nije našao za potrebno da i lično dođe. Cilj srpske politike je i dalje bio da obezbedi ugarsko-turski mir, jer bi despot jedino tako očuvao položaj svoje države. Zato je poslata srpska delegacija na Portu sa iskusnim vojvodom Vukosavom koji je uz pomoć despotovih vezirskih veza uspeo da dobije pristanak za obnovu ugovora iz 1451. godine. Veziri su zahtevali što brži odgovor, jer su sumnjali u Budim, zazirući da pregovori predstavljaju lukavstvo, sračunato da se dobije na vremenu i osujeti napad na Beograd. Đurađ je zahtevao da se u Segedinu sastane novi sabor kako bi se odredilo koliko treba da traje primirje, ali napori srpskog gospodara nisu urodili plodom jer je na Porti preovladavalo ratno raspoloženje.[3]

Pred nastupajućim terorom, despot je prvo utvrdio tvrđave koje su se nalazile pod kontrolom njegove vojske, pa se zatim s porodicom, dvorom i materijalnim dragocenostima, krajem jula 1454. godine prebacio u Ugarsku nadajući se da će tamo uticati na ugarske magnate. Prodrevši u Srbiju, sultan je raspodelio vojsku i na Smederevo poslao Isak-bega dok je sa ostatkom vojske marširao na Beograd. Srpsku prestonicu je branilo šest hiljada ratnika, najverovatnije pod komandom Tome Kantakuzina. Nakon izvanredno izvedenih strateških diverzija od strane srpskih četa, Smederevo je odbranjeno, a uskoro je sultan Mehmed II odustao od opsade Beograda. Međutim, naredne godine, tačnije 1. juna 1455., palo je Novo Brdo, čime je Srpska despotovina Stefana Lazarevića prepolovljena na dva dela. Vest o padu Novog Brda despot je saznao u Đuru, gde se održavao Državni sabor. Sabor je raspravljao o novom protivosmanskom pohodu i u skladu s datim planovima, skupljanju vojske. Planirano je da hrišćansku vojsku u logističkom i vojno-strateškom smislu pripreme i predvode Jovan Hunjadi, kralj Ladislav, burgundski vojvoda, papa, napuljski kralj i despot Đurađ, koji je, uprkos svim nedaćama, obećao deset hiljada ratnika. [4] Na saboru se posebno istakao franjevački fratar Jovan Kapistran koji je svesrdno pokušavao da nagovori srpskog despota da prihvati katoličku veroispovest, kao uslov za pomoć u borbi protiv turske najezde. Mavro Orbini u svom delu „Kraljevstvo Slovena“ citira despotov odgovor na „nasrtaje“ franjevačkog oca u pokušajima preobraćivanja srpskog vladara i njgove zemlje: „Ja sam devedeset godina živeo u ovoj veri, koju su mi ulili u dušu moji preci te sam kod svoga naroda, mada nesrećan, uvek smatran pametnim. Sada bi ti hteo da pomisle, kada bi videli da sam se promenio, da sam zbog starosti izlapeo, i da sam, kako prost narod kaže, podetinjio. Ja bih pre pristao da umrem nego da izneverim veru svojih predaka.“[5] Ostavljajući Kapistrana, ostareli Đurađ je krenuo na još jedan pohod. Iz Đura je otišao u Beč kod kralja Ladislava računajući na njegovu pomoć, međutim kralj, zauzet svojim brigama, predlagao je sazivanje još jednog sabora za iduću godinu, koji bi raspravljao o identičnim pitanjima. Đurđu je bilo dosta rasprava i sabora, pa se, shvativši da najavljeni protivosmanski pohod neće biti ostvarljiv, barem u tadašnjoj konstelaciji političkih snaga u Jugoistočnoj i Srednjoj Evropi, odlučio na sklapanje mira sa turskim sultanom. Srpsko-turski mir je sklopljen krajem leta 1455. godine, kada se despot sa porodicom vratio u Smederevo. Prema odredbama mira, sultan je zadržao sve zemlje koje je u prethodnom ratu osvojio, ostavljajući vlast srpskom despotu nad teritorijom između reka Save, Dunava i Zapadne Morave, što je predstavljalo samo polovinu negdašnje teritorije Despotovine. Takođe, despot je ostao vazal osmanskog sultana, s obavezom plaćanja godišnjeg danka koji je imao nešto manji iznos nego u ranijem periodu.[6]

Vesti o životu srpske despotice Jerine iz perioda nakon povratka u Smederevo 1455. godine, još su oskudnije. Znamo zasigurno da je u septembru iste godine, nakon više odlaganja konačno održan čin venčanja između sina Stefana Vukčića, Vladislava i Ane Kantakuzin, rođake srpske despotice Jerine. Ne uspevši očuvati zemlju od potpunog rasula, Đurđevim mukama kao da nije bilo kraja. Bez obzira, što je rezidirao na samoj ugarskoj granici, nikako nije uspevao da postigne sporazum s „gubernatorom“ Jovanom Hunjadijem. Kapetan Beograda Mihailo Silađi, poznatiji u našoj tradiciji kao Mihailo Svilojević, počeo je s gradnjom jedne tvrđave sa despotove strane Dunava, u blizini Smedereva. Despotovo neslaganje s tom gradnjom, ubrzo je preraslo u otvoreni sukob, u kome su Đurđevi ljudi napali Mihaila i njegovog brata Ladislava pri izlasku iz beogradske tvrđave. Krajem jeseni 1455. godine, u iznenadnoj akciji koja je iznenadila Mađare, Mihailo je uspeo da umakne u Beograd, ali takvu sudbinu nije doživeo i njegov brat Ladislav. Zbog kuge koja je harala Srbijom i izuzetno visoke stope smrtnosti, despot je sa porodicom napustio Srbiju i prešao na svoje imanje u Kupinovo, u Sremu. Mihailo Silađi je iskoristio dobijenu priliku i 17. decembra 1455. godine sa nekoliko stotina konjanika krenuo je za Brankovićima. Došlo je do bitke u kojoj je ostareli Đurađ morao da prihvati otvorenu borbu, a prema tvrdnjama Konstantina Janičara, tom prilikom su mu odsečena dva prsta na desnoj ruci u kojoj je držao mač.[7] U toku same borbe, despot Lazar je uspeo da se skloni, dok su ranjenog despota zarobili i odveli u Beograd, tražeći za njega veliki otkup. Posle dužih natezanja, srpske vlasti su pristale da daju otkup, pošto je bio u pitanju život ranjenog i starog Đurđa. Novac je tek trebalo nabaviti. Tada se desila jedna značajna i vrlo dirljiva epizoda u životu despotice Irine, koja mnogo svedoči o njenom stvarnom ličnom karakteru, toliko različitom od onog koji su epska poezija i narodno predanje „usadili“ u mentalni sklop i poimanje kolektiviteta narednih generacija o osobenostima i naravi srpske vladarke. Žurba despotice Jerine da prikupi ogromnu količinu novca, kao i njena žrtva za svog muža bila je ogromna. Naime, postala je talac Mihaila Silađija umesto iznemoglog i izmučenog supruga Đurđa. Očajnog i izmoždenog, Đurđa su vratili u Smederevo. Rane na mestu odsečenih prsta nisu mogle da budu sanirane, a ruku je zahvatila ozbiljna, gangrenozna infekcija, zbog čega je potpuno potamnela. Gotovo besvesnog, grozničavog stanja, despot je vidno slabio, a njegovo ga je mentalno stanje postepeno napuštalo. Oslabelo telo nije se više moglo samo „braniti“, a drugi terapijski postupci bili su nedostupni za onovremenu zdravstvenu zaštitu i medicinu. Despota je od same rane više zabolelo to što su ga prevarili ugarski plemići, postupak sina Lazara, koji ga je na neki način izdao, jer nije pristao da bude talac. Umesto njega, to je učinila njegova verna i mudra supruga Irina. Đurađ je skupio novac, ali „tamničarima“ je morao da preda i svoje posede u Ugarskoj, Bečej i Šoljmoš. Iza ovog nečasnog čina nije stajao ugarski kralj Ladislav, jer sutradan posle napada na srpskog gospodara despot Lazar se odmah uputio u Budim, i čuvši za nevolje ranjenog Đurđa: „…kralj je planuo od besa, naredivši da se obustavi isplata otkupa, da se prestane sa zauzimanjem Đurđevih dobara i da se pusti Jerina.“[8] Podjednako, prema srpskim i ugarskim izvorima, celu akciju zarobljavanja i napada na despota Đurđa, osmislio je i finansirao Jovan Hunjadi, a njegov šurak Mihailo Silađi samo je sprovodio već pripremljene planove. Odnosi dva velikana ovih prostora i svoje epohe, koji su ceo život posvetili neumornoj i neumitnoj borbi protiv Turaka, sada su postali smrtni neprijatelji. Odnosi su se potpuno zakomplikovali, kada je despotova unuka Jelisaveta, supruga Hunjadijevog sina, prevremeno preminula od kuge u jesen 1455. godine. Posle njene smrti, despota Đurđa i Janka Hunjadija, više nisu povezivale rodbinske veze, a time je i poslednja spona mira i prijateljstva bila izbrisana.[9]

Tokom zime 1456. godine, sultan je vršio obimne ratne pripreme na potezu između Stambola i Jedrena. Skupljao je vojsku u najvećoj tajnosti. Takođe, despot Đurađ je vršio pripreme, skupivši vojsku u broju od devet hiljada ratnika, s kojima je krenuo u susret otomanskoj armadi. Usled bolje opremljenosti i nadmoćnosti Osmanlija, srpska vojska je u početku pretrpela poraz i velike gubitke. Međutim, situacija se promenila i hrišćanske snage su pod zidinama Beograda i Smederava izvojevale čuvene i čudesne pobede. Nakon tih pobeda, u rasponu od nekoliko meseci, preminuli su i Jovan Hunjadi i Johan Kapistran. Jedna velika epoha bližila se kraju. Izgubivši uticaj u Ugarskoj, a svestan nemogućnosti postizanja trajnog mira s Turcima na svojim nemirnim i nesigurnim, a nadasve neutvrđenim granicama koje je pokušavao da zaštiti ceo svoj životni vek, Đurađ je preminuo u svojoj devetoj deceniji. Vremešni despot Đurađ umro je u petak, 24. decembra na Badnji dan. Veliki ljudi se rađaju ili umiru na veliki praznik. Ironija sudbine ili puka slučajnost, učinile su da je na taj dan, tačno četrdesetidve godine ranije, Jerina doputovala u Srbiju.[10] Pored izmučenog mrtvog Đurđa bdili su Jerina, Mara i sva tri sina, dok je Kantakuzina, koja se nalazila daleko na Zapadu vest mogla da primi najranije u januaru 1457. godine. Prvi zadatak nesrećne porodice Branković jeste bio da sahrane muža, oca i vladara. Istoriografija nam je ostavila zapise kad je despot preminuo, čak i tačno vreme, ali nije ostalo zabeleženo gde se čin pokopa desio. Sahrana vladara u oronuloj Despotovini, trebalo je da bude obavijena velom tajni. Pošto se ne zna tačno mesto groba, iznete su pretpostavke kasnijih letopisaca koji beleže da se to dogodilo u Krivoj Rijeci, Smederevu, Beogradu ili selu Brusnici.[11] Gledajući iz ugla savremenika, brak despota Đurđa i despotice Jerine, ipak je smatran skladnim ili bolje reći srećnim, makar do određenog vremena. Smrt jednog sina, zatim sakaćenje dva mlađa, tragična sudbina ćerki, u porodicu su uneli nemir i neizrecivu tugu, a nekadašnja toplina porodičnog doma i braka, kao da više nije dolazila od despotice, već od Đurđa, a prilike posle njegove smrti to su najbolje pokazale.[12] Od početka svog života posvećen samo odbrani svoje domovine, koju su gradili njegovi preci, velikani srpske prošlosti, neustrašivi i mudri Đurađ, veliki srpski despot, ukoliko je poznavao svoju decu, verovatno je mogao da nasluti da će sav njegov trud biti uzaludan i da će upravo njegovi sinovi doprineti svršetku rasula Srpske despotovine. S pravom se može reći da je bio jedna od najtragičnijih ličnosti srpske istorije.[13]

Od 1446. godine najmlađi despotov sin Lazar bio je očev savladar, tako da je smena prestola na srpskom dvoru dočekana bez potresa i nemira. Novi gospodar Srbije, kod sultana Mehmeda II uspeo je da izdejstvuje priznanje despotskog dostojanstva. Mavro Orbini je jedan od istoričara koji su pisali o ranije navedenim razmiricama i nepoverenju koje je vladalo između stare despotice Jerine i supruge despota Lazara, snahe, despotice Jelene Paleolog. Takođe, despotica se nije slagala s politikom svog najmlađeg sina i pisani izvori nas obaveštavaju o njenom stavu da je, zbog čuvenog telesnog sakaćenja, Grgur nepravedno lišen dostojanstva despota Srbije.[14] Razmirice i nepoverenje su kulminirali 3. maja 1457. godine kada je stara srpska despotica pronađena mrtva u Rudniku. Grgur, Mara i Toma Kantakuzin su u žurbi iste noći prebegli kod sultana Mehmeda II. Istoričari koji su ostavili pisana svedočanstva o porodici Branković, smatrali su da je despoticu verovatno otrovao njen sin, despot Lazar, tako što je po njegovom naređenju sipan otrov u salatu koju je pojela. Kritovul nam je dao objašnjenje da je Jerina sa Grgurom, Marom i dragocenostima, krenula u beg kod sultana, međutim, Lazar je krenuo za njima i sustigao ih u nekoj od srpskih tvrđava. U vrtlogu nemira, brat i sestra su uspeli da se dokopaju sultanove zemlje, dok je despotica usled starosti i bolesti ostala i ubrzo preminula. Pošto je despot Lazar sahranio majku, sa otuđenim blagom vratio se u Smederevo. Ni do danas ne znamo pouzdano šta se zapravo dogodilo. Da li je zaista bilo moguće da je „mezimac“ Brankovića digao ruku na svoju nesrećnu majku ili je despotica jednostavno preminula usled starosti ili neke bolesti? Međutim, većina izvora nam pouzdano potvrđuje da je Jerina bila progonjena od strane svog sina Lazara, a istoričari, takođe se slažu da je njena smrt bila nasilana, a „prst sumnje“ upiru u despota lazara Brankovića. Nezavisno od onoga što je despotica želela ili mogla da učini kao vladarka pred kraj života, posle Đurđeve smrti, u široj razmeri tu će se desiti ono što će po svojoj tragičnosti za dalju sudbinu srpskog naroda uveliko prevazilaziti posledice svih ranijih dinastičkih porodičnih raskola ili poraza na bojnom polju, a pred naletom nezaustavljivog osvajača.[15]

IZVORI I LITERATURA

IZVORI

Objavljeni izvori:

Bonfini-Antonii Bonfinii, Rerum Hungaricarum Decades Quatuor Cum Dimidia, Haanoviae, 1606.

Brokijer, Bertrandon de la, Putopis, putovanje preko mora, kroz Palestinu, Malu Aziju, Srbiju i Francusku, Čigoja štampa, Beograd, 2002.

Jagić Vatroslav, Konstantin Filozof, Život Stefana Lazarevića despota srpskog, Glasnik Srpskog učenog društva, 42, Beograd, , 1875.

Medenica Radoslav, Aranitović Dobrilo, Erlangenski rukopis, Zbornik starih srpskohrvatskih narodnih pesama, Univerzitetska riječ, Nikšić, 1987.

Mihajlović Konstantin, Janičarove uspomene ili turska hronika, Beograd, 1986.

Orbini Mavro, Kraljevstvo Slovena, Srpska književna zadruga, Beograd, 1968.

Sremac Đorđe, Poslanica o propasti Ugarskog kraljevstva, Srpska književna zadruga, Beograd, 1987.

Stojanović Ljubomir, Stari srpski rodoslovi i letopisi, Srpska kraljevska akademija, Sremski Karlovci, 1927.

Stojanović Ljubomir, Stare srpske povelje i pisma, I/1, II, Beograd, Sremski Karlovci, 1929-1934.

Filozof Konstantin, Život Stefana Lazarevića, despota srpskoga, Društvo za srpski jezik i književnost Srbije, Čigoja, Beograd, 2007.

LITERATURA:

Vukčević Milo, Đurđeva Jerina, u tradiciji i nauci, Vršac, 1934.

Grupa autora, Istorija srpskog naroda, Doba borbi za očuvanje i obnovu države (1371-1537), knjiga druga, Srpska književna zadruga, Beograd, 2000.

Dinić Mihailo, Đorđe Sremac i naša narodna epika, Prilozi proučavanju narodne poezije, god. VI, sv. 1, Beograd, 1939.

Kalić-Mijušković Jovanka, Beograd u srednjem veku, Srpska književna zadruga, Beograd, 1967.

Laskaris Mihailo, Vizantijske princeze u srednjovekovnoj Srbiji, prilog istoriji vizantijsko-srpskih odnosa od kraja XII do sredine XV veka, Pešić i sinovi , Beograd, 2000.

Nikolić Vidan, Prokleta Jerina, Legenda, Čačak, 2007.

Protić Milan St, Kusovac Nikola, Milošević Desanka, „Srpska despotovina, od početka XV veka do 1521, Ilustrovana istorija Srba“, Litera, Matica Srba i iseljenika, Beograd, 1992.

Serensen Asmus, Prilog istoriji razvoja srpskog junačkog pesništva, Studije o Srbima, preveo sa nemačkog jezika Tomislav Bekić, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Vukova zadužbina, Matica srpska, Beograd, Novi Sad, 1999.

Spremić Momčilo, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994.

ČLANCI, ČASOPISI I ENCIKLOPEDIJE:

Ivić Aleksa, Novi podaci o grofici Katarini Celjskoj, Letopis Matice srpske, 268, VIII, Matica srpska, Novi Sad, 1910.

Ivić Aleksa, Vukčević Milo, Đurđeva Jerina u tradiciji i nauci, Letopis Matice srpske, god. CCVIII, knj. 340, sv. 1, Matica srpska, Novi Sad, 1934.

Knežević-Dinić Dušanka, Srpska despotovina prema Turcima od pada Carigrada do opsade Beograda 1453-1521, Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, Novi Sad, 1961.

Spremić Momčilo, Srpska despotovina-susedi i strani uticaji, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 2006.

Spremić Momčilo, Đurađ Branković, Srpski biografski rečnik, Matica srpska, Novi Sad, 2007.

Spremić Momčilo, Jerina/Irina Branković, Srpski biografski rečnik, Matica srpska, Novi Sad, 2009.

Stefanović Velimir, Kralj Matija i srpska despotovina, Letopis Matice srpske, 330, CCV, 3, Matica srpska, Novi Sad, 1931.

Ćorović Vladimir, Srpska despotovina u Sremu, rukopis iz zaostavštine, Sveske Matice srpske, Serija književnosti i jezika, sv. 10 (38), Matica srpska, Novi Sad, 2002.

[1] LJubomir Stojanović, Stari srpski rodoslovi i letopisi, Srpska kraljevska akademija, Sremski Karlovci, 1927, str. 235. Uporedi i Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 315-321 i Milo Vukčević, Đurđeva Jerina, u tradiciji i nauci, Vršac, 1934, str. 22-26.

[2] Dušanka Dinić-Knežević, Srpska despotovina prema Turcima od pada Carigrada do opsade Beograda 1453-1521, Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, Novi Sad, 1961, str. 129.

[3] Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 418.

[4] Isto, str. 451.

[5] Konstantin Filozof, Život Stefana Lazarevića, despota srpskoga, Društvo za srpski jezik i književnost Srbije, Čigoja, Beograd, 2007, str. 322. Uporedi i Mavro Orbini, nav. delo, str. 127.

[6] Konstantin Mihajlović, Janičarove uspomene ili turska hronika, Beograd, 1986, str. 36. Uporedi i Momčilo Spremić, Srpska despotovina-susedi i strani uticaji, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 2006, str. 430, Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 451-460.

[7] Konstantin Mihajlović, Janičarove uspomene ili turska hronika, Beograd, 1986, str. 38. Uporedi i Mavro Orbini, nav. delo, str. 127-128.

[8] Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 474.

[9] LJubomir Stojanović, Stari srpski rodoslovi i letopisi, Srpska kraljevska akademija, Sremski Karlovci, 1927, str. 238-239. O pomenutim događajima, vidi: Đorđe Sremac, Poslanica o propasti ugarskog kraljevstva, Srpska književna zadruga, Beograd, 1987, str. 10-11. Uporedi i Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 472-474.

[10] Mavro Orbini, nav. delo, str. 128. Uporedi i Vidan Nikolić, nav. delo, str. 492. i Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 490.

[11] Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 496.

[12] Isto, str. 497.

[13] Isto, str. 497-500.

[14] Mavro Orbini, nav. delo, str. 128. Uporedi i Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 505.

[15] LJubomir Stojanović, Stari srpski rodoslovi i letopisi, Srpska kraljevska akademija, Sremski Karlovci, 1927, str. 241. O pomenutim događajima, vidi: Mavro Orbini, nav. delo, str. 128. Uporedi i Momčilo Spremić, Despot Đurađ Branković i njegovo doba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, str. 505.